ثبت تصاویر یوزپلنگ مادر به همراه چهار فرزندش و تلف شدن یک یوزپلنگ با سه جنین بر اثر تصادف در بهار امسال و پیداکردن ۲ توله یوزپلنگ آذر و توران در پاییز سال گذشته، تنها گوشه‌ای از پویایی جمعیت یوزپلنگ‌ها در پارک ملی توران در شهرستان شاهرود استان سمنان است که به وسیله دوربین‌ها تصاویرشان ثبت شد و از آنجا که دوربین‌گذاری تمام محدوده پارک ملی توران را پوشش نمی‌دهد، پس ممکن است خانواده‌های دیگری از یوزپلنگ‌ها در توران وجود داشته باشد که از لنز دوربین‌ها پنهان مانده‌اند.
استان سمنان در انجام رسالت خود در حفاظت از گونه ارزشمند یوزپلنگ آسیایی در پارک ملی توران نیازمند حمایت‌های مالی، معنوی و علمی در عرصه ملی و بین‌المللی است و انتظار می‌رود دوست‌داران محیط زیست و مسوولان در این زمینه بیش از پیش همراهی کنند.
یوزپلنگ مادر با نام «خورشید» برای اولین بار در محدوده تلخاب پارک ملی توران شهرستان شاهرود استان سمنان مشاهده شده بود و بر این اساس «تلخاب» نام گرفت و بعد از اولین ثبت تصاویر و شناسنامه‌دار شدن این یوزپلنگ تا کنون طی سه زایمان، موفق به توله‌زایی شد و در آخرین مشاهده، موفق به چهارقلوزایی شده است که توله‌ها حدودا ۲ ماهه هستند و بر این اساس، نام «خورشید» توران برایش انتخاب شد.
بهرامعلی ظاهری مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان سمنان در گفتگو با خبرنگار ایرنا ابراز کرد: توله یوزپلنگ‌ها تا یک ماهگی امکان حرکت ندارند و در لانه هستند و پس از آن کم کم قادر به حرکت می‌شوند و بر اساس تصاویر ثبت شده، سن توله پوزپلنگ‌ها نزدیک به ۲ ماه تخمین زده می‌شود.
مادر شدن دوباره «خورشید» توران در پارک ملی توران شاهرود، مساله‌ای مهم و حاکی از امنیت خوب این منطقه و شرایط مطلوب تغذیه‌ای خانواده یوزپلنگ‌ها در منطقه حفاظت شده توران شهرستان شاهرود در استان سمنان است.
یوزپلنگ مادر با نام تلخاب و خورشید توران به همراه توله هایش برای نخستین بار در چهارم خردادماه ۱۳۹۹ در منطقه حفاظت شده توران رویت، تصویربرداری و صاحب شناسنامه شدند.
یازدهم آذر ۱۴۰۱ بود که خبر رسید ۲ توله یوز (بین ۱۸ تا ۲۰ روزه که بعد‌ها «آذر» و «توران» نام‌گرفتند) توسط یک چوپان در پناهگاه حیات وحش توران زنده‌گیری شد. ماجرا از این قرار بود که چوپانی روز پنجشنبه دهم آذر حین چرای دام در این پناهگاه صدا‌هایی می‌شنود، به سمت آن می‌رود و در نهایت ۲ توله یوزپلنگ را می‌بیند؛ سپس، آن‌ها را گرفته و به منزل می‌برد، آن شب با شیر گوسفند توله‌ها را تغذیه می‌کند، روز بعد موضوع را به حفاظت محیط زیست استان سمنان گزارش می‌کند، محیط بانان به سرعت توله‌ها را به محل زنده‌گیری برمی گردانند تا شاید مادر به سراغشان بیاید.
این کار ۲ روز و ۲ شب تکرار شد، اما مادر پیدا نشد و محیط بانان به علت سردبودن هوا مجبور شدند توله‌ها را به جای گرمی برسانند، همچنان به تلاش برای یافتن مادر ادامه دادند، اما از مادر توله‌ها در آن محدوده بر پایه گشت‌زنی و نظارت از طریق دوربین تله‌ای خبری نبود.
بر اساس تحقیقات کارشناسان بهترین زیستگاه یوزپلنگ ایرانی منطقه ۱۰۰ هزار هکتاری پارک ملی توران در شرق استان سمنان است، اما قلمرو زیستی این گونه ارزشمند ۱۰۰ تا ۳۰۰ کیلومتر فراتر از این پارک ملی گزارش شده و بر همین اساس باید در تمام منطقه توران تمهیدات برای حفظ جان یوزپلنگ اندیشیده شود.
نبود دوربین کنترل سرعت، روشنایی نامناسب، اجازه تعلیف دام بیش از زمان مقرر و سگ‌های گله، هر یک عاملی در تنگ‌تر شدن نفس‌های به شماره افتاده گونه در خطر انقراض یوزپلنگ آسیایی است؛ مواردی که متولیان امر باید با عزم جدی در صدد اصلاح آن‌ها برآیند تا کمتر شاهد حوادث تلخی، چون تلف شدن این گربه‌سان ارزشمند باشیم.
بر اساس شواهد و مشاهدات، توله یوزپلنگ‌ها از سگ گله بیشترین آسیب را می‌بینند، ولی آمار کاملی از تعداد تلفات یوزپلنگ به دلیل حمله سگ‌های گله در دست نیست.
سازمان حفاظت محیط زیست در سال‌های گذشته پروانه چرای دام دامداران منطقه در محدوده ۱۰۰ هزار هکتاری در پارک توران را به منظور حفظ جان یوزپلنگ‌های ایرانی، خریداری کرد تا از ورود دام و سگ گله به منطقه حفاظت‌شده جلوگیری شود که این اقدام برای حفظ جان گونه ارزشمند یوزپلنگ محسوب می‌شود، اما باید این را هم درنظر داشت که یوزپلنگ یک گونه ارزشمند در خطر انقراض حیات وحش است و بدون شک مانند یک حیوان اهلی یک مسیر ثابت ندارد و همواره در تکاپو است و ایجاد حریم امن برای این جاندار باید با تامین اعتبار در گستره بیشتری انجام شود.
اما به هرحال، تصادف هم نقشی مهم در تهدید جان یوزپلنگ دارد و محور میاندشت- عباس آباد در شرق استان سمنان به عنوان محور ارتباطی و مهاجرت حیات وحش بین زیستگاه‌های توران، خوش ییلاق و میاندشت به علت چهاربانده شدن و فراهم شدن امکان افزایش سرعت خودروها، به قتلگاه گونه‌های نادر کشور تبدیل شده و تابلو‌هایی با هدف اعلام هشدار به رانندگان نصب شده، اما این اقدام بدون اتخاذ تمهیدات قانونی برای کاهش سرعت خودرو در محدوده قلمرو یوزپلنگ کافی نیست.
صبح شنبه ششم فروردین ۱۴۰۲ خبری مبنی بر تلف شدن یک قلاده یوزپلنگ ماده با احتمال بارداری در محدوده عباس‌آباد - میاندشت در شهرستان میامی از منابع محلی منتشر شد که دلهره‌ای به دل دوست‌داران محیط زیست در ششمین روز بهاری انداخت؛ همه دلشان می‌خواست اظهارات منابع محلی و افراد حاضر در صحنه درباره باردار بودن یوزپلنگ تلف شده نادرست باشد، اما با بررسی‌های دقیق کارشناسان اداره‌کل حفاظت محیط زیست استان سمنان مشخص شد در فاجعه‌ای تلخ، یوزپلنگ باردار با نام «ماجراد» دارای سه جنین بر اثر تصادف با خودروی عبوری تلف شد.
علاوه بر این، تابستان ۱۴۰۱ یک قلاده یوزپلنگ ماده و در سال‌های ١٣٨٩ تا ١٣٩٧ هفت قلاده یوزپلنگ در همان محور میاندشت - عباس آباد بر اثر تصادف‌های جاده‌ای تلف شدند.
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان سمنان با اشاره به حوادث تلخ تصادف خودروها با یوزپلنگ در جاده ترانزیتی تهران- مشهد در محدوده شرق استان سمنان، افزود: نصب ۶ دوربین کنترل سرعت دیگر برای کنترل سرعت ۸۰ کیلومتر بر ساعت خودروها در این محور برای حفظ جان یوزپلنگ‌ها تصویب شد.
ظاهری بیان کرد: اکنون ۲ دوربین کنترل سرعت در محدوده نصب است و در مجموع نصب دوربین‌ها در فاصله ۵۰ تا ۶۰ کیلومتر از یکدیگر نصب خواهد شد.
منطقه توران یا خارتوران یکی از سه منطقه حفاظت شده ایران با مساحت یک میلیون و ۴۷۰ هزار هکتار، خاستگاه زیست یوزپلنگ به شمار می‌رود که بخشی از این منطقه حفاظت شده حدفاصل میاندشت- میامی در محور مواصلاتی قرار گرفته و بزرگترین قربانگاه جاده‌ای یوز ایرانی محسوب می‌شود.
طبق گفته حسن اکبری معاون محیط‌زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط‌زیست، اکنون کمتر از ۲۰ فرد یوزپلنگ در طبیعت ایران زندگی می‌کنند؛ زیرگونه‌ای که در گذشته پراکندگی وسیعی از شمال آفریقا، شبه جزیره عربستان تا هندوستان و ترکمنستان داشت.
کارشناسان معتقدند حفاظت از زیستگاه طبیعی در اولویت است، اما حفظ ژن نیز در این شرایط لازم است و در چنین وضعیتی باید اقدام عاجل برای حفاظت از زیستگاه با خروج سگ‌های گله و دام از قلمرو یوزپلنگ، ارتقای فرهنگ رانندگی ایمن و ترویج فرهنگ‌دوست‌بودن و دلسوز بودن برای محیط زیست در جامعه نهادینه شود و اعتبارات ملی برای اجرای طرح‌های ایمن‌سازی قلمرو تردد یوزپلنگ مورد توجه قرار بگیرد.
یوزپلنگ ایرانی به عنوان سومین گربه‌سان زیبای آسیایی شناخته می‌شود که در آستانه انقراض قرار دارد و بیم آن می‌رود که برای همیشه نه تنها ایران بلکه جهان این گونه جانوری را از دست بدهد و اینگونه محیط زیست و گنجینه حیات وحش کشور دچار نقصانی بزرگ شود؛ از این رو یوزپلنگ ایرانی در فهرست اتحادیه بین المللی حفاظت از محیط زیست قرار دارد، به معنای اینکه گونه‌ای در خطر انقراض است، حدود ٢ هزار سال پیش یوز‌ها در بیشتر نقاط آسیا حضور داشتند، اما اکنون حضورشان منحصر به نواحی بیابانی ایران و پارک ملی توران شده است.
به گفته کارشناسان، یوزپلنگ جزو گربه‌سانان محسوب می‌شود و گربه‌سانان امکان زادآوری ۲ بار در سال را دارند.
یوزپلنگ دوره بارداری سه ماه دارد و به طور معمول فصل‌هایی که رطوبت هوا بیشتر است برای جفت‌گیری این گونه ارزشمند مناسب است و بر پایه تحقیقات انجام شده، دی و بهمن بهترین ماه‌های سال برای جفت‌گیری یوزپلنگ آسیایی است که پس از ۹۰ روز معمولا در اردیبهشت ماه توله به دنیا می‌آید.
براساس تحقیقات انجام شده، یوزپلنگ جزو پستانداران چندهمسری است و یوزپلنگ آسیایی از ۲ تا سه سالگی بالغ می‌شود و تا هشت سالگی قدرت زادآوری دارد و نوع زایش یوزپلنگ آسیایی چندقلوزایی است. توله یوزپلنگ‌ها تا یک ماهگی امکان حرکت ندارند و در لانه هستند و پس از آن قادر به حرکت می‌شوند.
توله یوزپلنگ اگر دارای شرایط غیرعادی و ناقص باشد، از سوی مادر پذیرفته نمی‌شود و مادر آن را پهلو نمی‌گیرد و در نتیجه به صورت خود به خودی از طبیعت حذف می‌شود.
منبع : ایرنا