دسترسی به خدمات سلامت یکی از مؤلفه‌های اصلی کیفیت مراقبت‌های سلامت است و فقدان دسترسی ممکن است استفاده از خدمات سلامت را محدود و توزیع نابرابر سلامت را تشدید کند.
توزیع ناعادلانه کارکنان سلامت مانند پزشکان می‌تواند افزایش دستیابی به پوشش همگانی سلامت را به دنبال داشته باشد. به همین دلیل توزیع ناعادلانه کارکنان سلامت در مناطق مختلف تقریباً در همه کشورها از جمله کشورهای با درآمد پایین یک نگرانی و یک مانع کلیدی برای ارائه خدمات بهداشتی است.
در مناطق روستایی و دورافتاده دسترسی نداشتن به کارکنان سلامت اغلب منجر به مرگ و میر نسبتاً بالا، مراجعه ساکنان روستایی به مراکز شهری و در نتیجه ازدحام بیش از حد و افزایش هزینه‌ها در بیمارستان‌های شهری می‌شود. همچنین افزایش تعداد کارکنان سلامت در مناطق و مراکز شهری بهره‌وری ناکافی پرسنل و افزایش مهاجرت آن‌ها را به دنبال خواهد داشت.
به همین دلیل مشکل جذب و نگهداری پزشکان در مناطق روستایی و دورافتاده در اکثر کشورها وجود دارد. در واقعیت، توزیع جغرافیایی پزشکان در مناطق مختلف به صورت ناعادلانه است و جمعیت روستایی تنها توسط یک چهارم پزشکان و کم‌تر از یک‌سوم پرستاران جهان خدمات دریافت می‌کنند.
در ایران توزیع کارکنان سلامت بین استان‌ها و درون استان‌ها به‌ویژه در مناطق محروم و توسعه نیافته نابرابر است و بر اساس مطالعات انجام شده، مناطق مختلف در کشور از کمبود و توزیع نامناسب پزشکان متخصص رنج می‌برند و این کمبود در مناطق محروم و دورافتاده از شهر‌ها بسیار بیشتر است.
در سال‌های اخیر پژوهش‌های مختلفی در مورد راه‌حل‌های مؤثر برای رفع کمبود کارکنان بهداشتی در مناطق دورافتاده و روستایی انجام شده است. اگرچه ایران در این زمینه پیشرفت‌هایی داشته، ولی همچنان با کمبود و توزیع نامتناسب پزشکان مواجه است.
با توجه به اهمیت این موضوع پژوهشگران مدیریت، سیاست‌گذاری و اقتصاد سلامت دانشگاه علوم پزشکی تهران با انجام یک مطالعه رویکردهای کشورهای مختلف برای حفظ پزشکان در مناطق محروم و روستایی را مورد بررسی قرار دادند.
پژوهشگران در این مطالعه مروری نظام‌مند، تمامی متون در این زمینه را که بین سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۲۲ منتشرشده بودند، در پایگاه‌های الکترونیکی بین‌المللی و فارسی، بررسی و مقالات مرتبط را استخراج کردند. پس از بررسی مقالات ۱۸ مقاله که استاندارد‌های لازم را داشتند، برای بررسی بیشتر انتخاب شدند.
رویکردهای مختلفی که در این مقالات برای جذب و حفظ پزشکان در مناطق محروم مورد استفاده قرار گرفته بود، در چهار طبقه «رویکردهای آموزشی» ، «تنظیم و مقررات»، «انگیزشی» و «حمایت‌های شغلی و حرفه‌ای» تقسیم شد.
رویکردهای آموزشی شامل تجربه و گذراندن بخشی از دوره آموزشی در مناطق روستایی در طی دوره تحصیلی پزشکان، ارائه واحد‌های درسی مرتبط با ارائه خدمات در مراکز بهداشتی و درمانی روستایی در کوریکولوم‌های آموزشی دانشجویان پزشکی، برگزاری دوره‌های تخصصی و تکمیلی پزشکی مرتبط با ارائه خدمات در مناطق روستایی و انتخاب دانشجویان پزشکی با پیشینه روستایی بوده است.
رویکردهای تنظیمی و مقرراتی مورد استفاده، شامل خدمت اجباری در مناطق روستایی و محروم برای افرادی که با پیشینه روستایی و با سهمیه مناطق محروم پذیرفته شده‌اند، پذیرش دانشجویان درحال تحصیل در خارج از کشور منوط بر خدمت در مناطق محروم است. در بحث انگیزه، کشورها بیشتر از مداخلات مالی از جمله افزایش درآمد، مزایای بازنشستگی و اعطای وام‌های مختلف و بورسیه تحصیلی برای جذب پزشکان استفاده کرده‌اند.
حمایت‌های شخصی و حرفه‌ای نیز به مداخلاتی برمی‌گردد که شامل فراهم‌کردن ارتقای شغلی، دسترسی به تجهیزات و دارو‌های مورد نیاز، دسترسی به سایر کارکنان تخصصی، فناوری‌های پزشکی از راه دور، اعطای مرخصی ویژه به شاغلین در روستاها، در اختیار گذاشتن امکانات رفاهی رایگان و اجازه به انجام کار در بخش خصوصی و قرارداد‌های انعطاف‌پذیر است.
بررسی مقالات نشان داد که مداخلات موفق اجرا شده، بیشتر مربوط به رویکردهای آموزشی است. این رویکرد‌ها شامل انتخاب دانشجویان پزشکی بومی، ارائه سرفصل‌های مرتبط با کار در مناطق محروم و روستایی و برگزاری دوره‌های آموزشی در این مناطق است.
بر اساس یافته‌های این پژوهش؛ افرادی که در طول دوره تحصیلی واحد‌ها و دروس مربوط به ارائه خدمت در مناطق روستایی را گذرانده یا در طول کارآموزی و کارورزی در بیمارستان‌های این مناطق بودند، زمان بیشتری را در این مناطق خدمت کرده‌اند.
همچنین نتایج نشان داد که بیشتر کشورها از ترکیبی از مداخلات مختلف برای جذب و حفظ پزشکان در مناطق محروم استفاده کرده‌اند.
به گفته پژوهشگران این مطالعه؛ باید به این نکته توجه داشت که اجرای اثربخش این استراتژی‌ها تا حد زیادی متاثر از عوامل اقتصادی، سیاسی و اجتماعی است.
در انجام این تحقیق زهرا اسدی پیری و ابراهیم جعفری پوپان؛ پژوهشگران گروه مدیریت، سیاست‌گذاری و اقتصاد سلامت دانشگاه علوم پزشکی تهران مشارکت داشتند.
یافته‌های این مطالعه، به صورت مقاله علمی با عنوان «تجربیات کشورها در به‌کارگیری و حفظ پزشکان در مناطق محروم: مرور نظام‌مند شواهد» در مجله دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران منتشر شده است.