حجت الاسلام والمسلمین ابراهیم کلانتری تولیت حرم مطهر در جلسه چهلم از سلسله مباحث با موضوع «ولایت فقیه» در ادامه بیان ادلّه قرآنی اثبات نظریه «ولایت فقیه»، ششمین دلیل قرآنی را «وجوب کفر به طاغوت»، عنوان کرد و گفت: قرآن کریم مراجعه و ارجاع دعاوی به طاغوت و تسلیم شدن در مقابل رأی وی را نقطه مقابل ایمان به خدا و تسلیم بودن در مقابل حضرت حق دانسته و مؤمنان را به کفر به طاغوت فرا می-خواند.
او گفت: قرآن کریم پس از آنکه در آیه ۵۹ سوره نساء، اطاعت از خدا، رسولالله و اولیالأمر را بر مؤمنان واجب میکند، به مذمّت گروهی میپردازد که به گمان خود در زمره مؤمنانند، امّا دعاوی خود را به طاغوت ارجاع و رأی طاغوت را بر رأی پیامبر (ص) ترجیح میدهند.
این استاد حوزه و دانشگاه در توضیح معنای «طاغوت» گفت: واژه «طاغوت» اسم مصدر از مادّۀ «طَغَی» است و عبارت است از شئ و یا انسانی که از حدود تجاوز کرده. از این رو به بت‌هایی که مورد پرستش مشرکان قرار میگیرند، طاغوت گفته میشود؛ همچنین به کسانی که سر به طغیان زده و برخلاف حکم خدا حکم میکنند و به حکم خدا رضایت نمیدهند نیز طاغوت گفته میشود. از امام باقر (ع) و امام صادق (ع) روایت شده است که این آیه همه افرادی را که داوری خود را نزد افرادی میبرند که بر خلاف حق حکم میکنند، شامل میشود.
او گفت: برخی از مفسران، طاغوت را به «کُلُّ طاغٍ تعد الحُدودَ والمرادُ حُکّامُ الجَور»، هر طغیانگری که از حدود تجاوز کرده که مراد همان حاکمان جور است، تفسیر کرده‌اند و برخی دیگر این واژه را به «مَن یحکم بغیر ما اَنزَلَ اللهُ»، هر کس که به غیر آنچه خداوند نازل کرده حکم کند، تفسیر کرده‌اند.
رئیس انجمن علمی انقلاب اسلامی در تبیین مفهوم «حدود» گفت: «حدود» عبارت است از همان خطوط شرعی که خداوند معین نموده، از اینرو حدود را میتوان مترادف با «ما انزل الله» دانست. توجه داشته باشید واژه «حدود» در کاربرد‌های قرآنی با کاربرد همین واژه در فقه و حقوق متفاوت است. «حدود» در کاربرد‌های قرآنی به معنای احکام و دستورالعمل‌های الهی است، در حالی که «حدود» در اصطلاح فقه و حقوق به معنای مجازات‌هایی است که خداوند برای برخی از گناهان مشخص کرده است، مانند قطع ید برای سارق و ...
او در ادامه با توجه به مطالب ذکر شده، در توضیح مفهوم طاغوت از منظر قرآن کریم گفت: بر این اساس «طاغوت» در اصطلاح قرآن عبارت است از «هر کس که از حدود الهی و آنچه در وحی و شریعت آسمانی تعیین شده است تجاوز نماید، یعنی احکام الهی را رها و دستور و حکم دیگری را جایگزین دستورات و احکام الهی نماید». برای چنین کسی میتوان مصداق‌های متنوعی را سراغ نمود که شیطان، کفّار، حاکمان جور، انسان‌های فاسق و قُضات سوء، از جمله مصادیق بارز آن بشمار میآیند.
تولیت حرم مطهر در ادامه به بیان دیدگاه امیرمومنان حضرت علی بن ابیطالب علیه السلام، پیرامون مفهوم طاغوت پرداخت.
این استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه خداوند متعال دو مأموریت اصلی برای انبیاء، تعریف کرده است، به آیه ۳۶ سوره نحل اشاره کرد و گفت: قرآن یکی از مأموریت‌های اصلی همه پیامبران الهی را بر حذر داشتن مردم از طاغوت دانسته و چنین میگوید: «وَ لَقَدْ بَعَثْنا فِی کُلِّ أُمَّةٍ رَسُولاً أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَ اجْتَنِبُوا الطَّاغُوتَ»، به تحقیق در هر امّتی پیامبری را مبعوث کردیم تا مردم را به عبادت خدا و اجتناب از طاغوت امر نمایند.
او ضمن بیان آیت الکرسی، گفت: در نگاه قرآن کریم انسان‌هایی که به طاغوت کفر ورزیده و از آن سوی به خداوند ایمان آوردهاند به ریسمان محکمی تمسّک جستهاند که هیچگاه گسست و پارگی در آن نخواهد بود.
تولیت حرم مطهر در ادامه، پنج نتیجه از آیه ۶۰ سوره نساء، احصاء کرد و گفت: نخستین نتیجه که با تأمل در آیه شریفه به دست می‌آید این است که صدر آیه شریفه [= یریدون ان یتحاکموا الی الطاغوت]گرچه از ارجاع داوری به طاغوت – که یکی از مصادیق امور اجتماعی است – سخن گفته و چنین کاری را مذموم و خلاف ایمان شمرده است؛ اما ذیل آیه [=و قد امروا ان یکفروا به]از یک حکم کلی الهی پرده بر میدارد که عبارت است از «وجوب کفر به طاغوت به صورت عام و در همه حوزهها». در حقیقت ذیل آیه به ترسیم یک کبرای کلی میپردازد که میتوان برای آن مصادیق متعددی برشمرد که یکی از آن مصادیق، پرهیز از ارجاع داوری به طاغوت است.
رئیس انجمن علمی انقلاب اسلامی در توضیح دومین نتیجه گفت: وجوب کفر به طاغوت برای عموم مؤمنان، یک حکم کلی، عام، جاودانه و فرا زمانی است. به همین سبب ارجاع داوری به طاغوت توسط انسان مؤمن، خلاف این حکم کلی است و نزد خداوند، مذموم و خلاف ایمان شمرده شده است. با توجه به اینکه وجوب کفر به طاغوت یک قاعده و دستور العمل فرا زمانی است، به همین سبب مؤمنان در عصر‌ها و نسل‌های متوالی مخاطب آن بوده، همانگونه که عصر پیامبر (صلوات الله علیه) مؤمنان مکلّف به این حکم بوده، در عصر‌های پس از پیامبر (ص) و از جمله عصر غیبت نیز این تکلیف ساری و جاری است.
او در توضیح سومین نتیجه‌ای که از آیات ذکر شده دریافت میشود، گفت: مقتضای ایمان حقیقی به خدا و وحی آسمانی، کفر نظری و عملی به طاغوت است. از این رو انسان مؤمن نه فقط در عقیده و نظر، طاغوت را باطل میداند، که در عمل نیز هیچگاه طاغوت را مرجع و تکیه گاه خود قرار نمیدهد، داوری خود را به طاغوت نمیبرد و تسلیم رأی و نظر طاغوت نمیشود.
تولیت حرم مطهر پیرامون چهارمین نتیجه گفت: کفر به طاغوت که عموم مؤمنان به آن مکّلف شدهاند، فقط در حوزه مسائل و روابط فردی خلاصه نمیشود، بلکه مسائل و روابط اجتماعی مؤمنان را نیز شامل میشود. از این رو مؤمنان هرگز مجاز نمیباشند در اداره امور جامعه دینی، طاغوت را مرجع و تکیه گاه خود قرار دهند، بلکه در این حوزه نیز باید به طاغوت کفر بورزند.
او تصریح کرد: مفهوم روشن این سخن این است که انسان مؤمن همان گونه که در مسایل فردی، حدود و مرز‌های الهی و شریعت اسلامی را ملاک رفتار خود قرار میدهد، در حوزه مسایل اجتماعی نیز همین مرز‌ها ملاک رفتار او میباشند.
کلانتری، ضمن تاکید بر اهمیت شناخت حدود الهی در همه حوزه ها، به پنجمین نتیجه‌ای که از این آیه شریفه، احصاء میشود اشاره کرد و گفت: کفر به طاغوت در گرو شناخت طاغوت است و شناخت طاغوت آنگاه امکان پذیر میگردد که حدود و مرز‌های الهی در همه عرصه‌ها به درستی شناخته شوند. اگر حدود و مرز‌های الهی شناخته نشوند نمیتوان به درستی تشخیص داد که چه کسی از این مرز‌ها تجاوز کرده و مصداق طاغوت شده است. از این رو، «حکم الهیِ وجوب کفر به طاغوت» مستلزم ضرورت «آگاهی از حدود و مرز‌های الهی» است. چنین آگاهی خطیر و گسترد‌های در گرو شناخت تخصصی دین خدا و یا مراجعه به دین شناسان خبره در هر عصری است.
رئیس انجمن علمی انقلاب اسلامی، در ادامه ضمن جمع بندی مطالب، نتیجه نهایی که از آیه ۶۰ سوره نساء، احصاء میشود را بیان کرد و گفت: بر اساس آیه شریفه، انسان مؤمن در عصر غیبت نیز مکلّف به هم کفر نظری و هم کفر عملی به طاغوت است. انسان مؤمن همانگونه که در باور و اعتقاد، طاغوت را نامشروع و نقطه مقابل خدا میداند، در عمل نیز داوری خود را به طاغوت ارجاع نمیدهد و از هرگونه تکیه، مراجعه و واگذاری امور خود به طاغوت نیز اجتناب میورزد و چنین کاری را خلاف حکم خدا و نامشروع میداند.
تولیت حرم مطهر ادامه داد: از سوی دیگر، انسان مؤمن در عصر غیبت نیز همانند انسان مؤمن در عصر پیامبر اکرم (ص) و یا عصر حضور امامان معصوم (ع) برای شناخت حدود و مرز‌های الهی در همه عرصه‌ها، چه فردی و چه اجتماعی به عالِمترین و پرهیزگارترین دینشناسان عصر خویش مراجعه میکند و بدینوسیله به شناخت طاغوت، یعنی آن کس که از حدود الهی تجاوز کرده است نایل میشود.
او گفت: این شناخت مقدمه لازم برای کفر نظری و عملی به طاغوت است. محصول کفر به طاغوت نیز این خواهد شد که انسان مؤمن در عصر غیبت در کلیه امور خود، اعم از فردی و اجتماعی، با تقواترین و عادلترین دین-شناسان عصر خویش را مرجع و تکیهگاه خود قرار داده و امور خود را به چنین انسان‌هایی واگذار میکند، زیرا نقطه مقابل طاغوت، انسان مؤمنی است که افزون بر شناخت دقیق دین خدا، حدود و مرز‌های الهی را محترم شمرده، رفتار خود را مو به مو بر آن‌ها تطبیق میکند و به غیر دین خدا حکم نمیکند. از چنین انسان مؤمنی در اصطلاح به «فقیه جامع شرایط» تعبیر میکنیم.