استطاعت در حج چیست؟

استطاعت به‌معنای توانایی انسان برای سفر به مکه و انجام‌دادن مناسک حج است که طبق فتوای فقیهان، حج زمانی بر انسان واجب می‌شود که استطاعت داشته باشد که استطاعت در چهار زمینه مالی، امنیت، سلامت بدنی و زمان مطرح است.

استطاعت مالی

یعنی فرد، توانایی پرداخت هزینه‌های سفر به مکه و همچنین هزینه تأمین مخارج کسانی که خرجشان برعهده اوست را داشته باشد.

استطاعت امنیتی

منظور از استطاعت از لحاظ امنیت، امنیت مالی و جانی و آبرویی در طول سفر و اقامت در مکه است.

استطاعت بدنی

این نوع استطاعت به توانایی جسمیِ فرد به منظور به‌جا آوردن اعمال حج اشاره دارد.

استطاعت زمانی

وقتی فرد زمان کافی برای سفر به مکه و انجام‌دادن حج داشته باشد.
از جمله احکام فقهیِ استطاعت این است فردی که با قرض گرفتن از دیگری یا دیگران، مخارج سفر حج خود را تأمین کرده است، مُستطیع (دارای استطاعت) محسوب نمی‌شود و حجش حج واجب به‌شمار نمی‌آید.

معنای فقهی استطاعت 

استطاعت درمورد حج، یعنی توانایی انسان برای رفتن به مکه و انجام‌دادن اعمال حج است و منظور از توانایی، تواناییِ عقلی نیست؛ یعنی این‌ طور نیست که حتی اگر کسی بتواند با مشقت به حج برود، استطاعت داشته باشد؛ بلکه منظور از آن، تواناییِ شرعی است؛ یعنی برخورداری از شرایطی که در فقه برای وجوب حج بیان می‌شود. در نتیجه، به کسی که استطاعت داشته باشد، مُستَطیع می‌گویند.

استطاعت برای واجب شدن حج

طبق اجماع فقها، در صورتی حج برای انسان واجب می شود که او استطاعت داشته باشد و این فتوا مستند به آیه ۹۷ سوره آل عمران است که در آن وجوب حج به استطاعت مشروط شده است: «وَلِلّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ الْبَیتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَیهِ سَبِیلًا» (و بر مردم واجب است که براى خدا قصد زيارت خانه كنند؛ البته براى کسانى كه توانایى رفتن به‌سوى آن را دارند.)

شرایط استطاعت

بر اساس فتواهای فقها، استطاعت در چهار زمینه مالی، امنیت، سلامت بدنی و زمانی مطرح می شود که شرایط آن به شرح زیر است:

فرد، توان مالی تأمین هزینه سفر حج را داشته باشد و بتواند تا زمانی که از حج برمی‌گردد مخارج خانواده‌اش و افرادی که تأمین هزینه زندگی‌شان بر عهده اوست را فراهم کند و همچنین، توانایی اداره زندگی‌اش را پس از بازگشت از حج داشته باشد. رفتن به مکه برای او ممکن باشد تا جایی که هیچ گونه خطر جانی، مالی یا آبرویی، او را تهدید نکند. فرد برای به جای آوردن مناسک حج از سلامت بدنی لازم برخوردار باشد. زمان کافی برای رفتن به مکه و انجام حج وجود داشته باشد.