به نقل از دانشگاه ادیان و مذاهب قم؛ با سخنرانی وبیناری پروفسور علی اکبر جلالی، نشست تخصصی تحولات نوین فضای مجازی (متاورس و هوش مصنوعی) و آینده آموزش عالی از سوی دانشکده علوم اجتماعی، ارتباطات و رسانه دانشگاه ادیان و مذاهب به‌صورت حضوری و برخط برگزار شد.
در ابتدا دبیر این نشست تخصصی، دکتر محمدمهدی فتوره‌چی، پژوهشگر فضای مجازی به بیان جایگاه علمی دکتر علی‌اکبر جلالی پرداخت و گفت: ایشان رئیس کرسی آموزش و یادگیری الکترونیکی یونسکو در ایران، استاد بازنشسته دانشگاه علم و صنعت ایران و استاد پاره وقت دانشگاه مریلند است.
دکتر فتوره‌چی در ادامه تعدادی از خدمات ملی استاد علی اکبر جلالی در حوزه فناوری اطلاعات و کاربرد‌های آن در کشور طی ۳۰ سال گذشته را نام برد و افزود: به دلیل خدمات موثر ایشان در توسعه شهر‌ها و روستا‌های الکترونیکی در ایران، جوایز ملی و بین‌المللی و سایر خدمات موثری که در بسیاری از کاربرد‌های فناوری اطلاعات در کشور داشته است به عنوان پدر فناوری اطلاعات لقب یافته اند.
مدیر گروه رسانه و فرهنگ انجمن ترویج فرهنگ مسئولیت اجتماعی ادامه داد: ایشان صاحب نظریه موج چهارم در فضای (عصر) مجازی و از استادان مشهور و ماهر در بیان علوم رایانه، فناوری اطلاعات، شبکه و اینترنت در جهان است.
در ادامه نشست تخصصی دکتر علی اکبر جلالی سخنان خود را در سه حوزه فناوری‌های نوظهور، متاورس و هوش مصنوعی با تاکید بر کاربرد‌های آن در آموزش عالی در چهار محور چیستی، زیرساخت‌های فنی، آموزش و یادگیری و امنیت و اخلاق آغاز کرد.
پدر فناوری اطلاعات ایران در ادامه با مقدمه‌ای در اهمیت موضوع وبینار، یعنی تاثیر و چرایی اهمیت شناخت فناوری‌های نوظهور، متاورس و هوش مصنوعی در آموزش عالی گفت: تمام دانش ما در مورد گذشته است، اما تمام تصمیمات استراتژیک ما مربوط به آینده است! آینده را فناوری‌های نوظهور شکل می‌دهد! آنچه می‌دانیم بسیار محدود است (۵ درصد)، اما آینده، آن چیزی است که ما نمی‌دانیم و آنچه نمی‌دانیم بسیار زیاد است (۸۰ درصد)!
دکتر جلالی گفت: انسان یک الگاریتم (برنامه کامپیوتری) نیست که به آن یک ورودی بدهیم و خروجی مورد انتظار را به ما بدهد! ۲ فناوری یک الگاریتم است و وقتی به ورودی آن چیزی می‌دهیم از قبل می‌دانیم چه خروجی به ما خواهد داد! بنابراین ممکن است فناوری‌های نوین در نهایت تبدیل به یک ماشین و رباتی شوند که در بسیاری از موارد کارا‌تر از انسان عمل کنند، اما هرگز روح نخواهند داشت! اخلاق در آن‌ها بی‌معنی است! انسانیت نمی‌فهمند! آن‌ها صفر و یک می‌فهمند همین! پس تفاوت زیادی بین انسان و ماشین در نهایت وجود خواهد داشت.
رئیس کرسی آموزش و یادگیری الکترونیکی یونسکو در ایران در ادامه نگرانی خود را از اینکه عموما در سیستم‌های آموزش عالی فعلی، مقیاس تغییر و تاثیر فناوری‌های نوظهور در ابعاد مختلف سیستم‌های آموزش و یادگیری درک نمی‌شود اعلام نمود.
دکتر جلالی ادامه داد: به عنوان مثال کاملا واضح است که تحولات ناشی از فناوری‌های نوظهور و هوش مصنوعی و امثال آن‌ها بسیار گسترده است به‌طوریکه تاثیرگذاری تحولاتی که در ۲۰ سال آینده جهان خواهد دید، از مجموع تحولاتی که در ۳۰۰ سال قبل از آن وجود داشته، بیشتر خواهد بود!
پرفسور جلالی در بخش دیگری از مقدمه سخنان خود نشان داد که انسان همواره محدودیت فکری و فیزیکی دارد و ذهن انسان به‌صورت خطی رشد می‌کتد، این در حالی است که فناوری در جایی متوقف نمی‌شود و به‌صورت نمایی ارتقاء یافته و گسترش پیدا می‌کند، به همین دلیل فاصله درک شناخت ما از فناوری‌های نوین و به‌کارگیری آن برای انسان هر روز دشوارتر خواهد شد.
وی در ادامه تاثیر فناوری در تغییر و تحول جهان را بیشتر از تاثیر تغییرات ناشی از شبکه‌های اجتماعی، کسب و کار و سیاست، دانست و این مطالب را با نمودار توضیح داد.
دکتر جلالی صاحب نظریه موج چهارم عصر مجازی سه بعدی اعلام کرد: نسل جدید دانشجویان، زندگی خود را با فضای مجازی، شبکه‌های اجتماعی و اقتصاد دیجیتال گره زده‌اند و در حال زندگی ترکیبی فیزیکی و مجازی هستند که متاورس نماد بیرونی است که حاصل تجمیع فناوری‌های موجود و در حال گسترش آینده است و نظام آموزش عالی مجبور به بهره‌مندی از آن برای ادامه حیات است و لذا باید این موضوع مورد توجه جدی باشد.
وی در بخش دیگری از سخنرانی خود به معرفی فناوری‌های نوظهور پرداخت و با ارائه مثال‌های متعددی از تاثیر فناوری‌های نوظهور که بیشتر در تولید، توزیع و بهره‌مندی از داده به عنوان پول جدید و عامل ثروت جهانی موثر است، سخن گفت.
استاد جلالی اهمیت ارزش داده را مورد توجه قرار داد و گفت: در دنیایی زندگی می‌کنیم که در آن داده‌ها فقط مجموعه‌ای از اعداد و ارقام تصادفی نیستند، بلکه دارایی ارزشمندی هستند که می‌توانند آینده کسب و کار‌ها و زندگی را متحول و شکل دهند.
رئیس کرسی آموزش و یادگیری الکترونیکی یونسکو در ایران در ادامه با بیان اینکه در همین سال ۲۰۲۳ میلادی خواهیم دید که واژه کلیدی تحت عنوان Datafication در جهان طوفان به پا خواهد کرد، افزود: این فناوری پیشرفته، تماماً در مورد تبدیل اطلاعات و داده‌ها به بینش‌هایی است که می‌توان از آن‌ها برای هدایت نوآوری، افزایش کارایی و بهبود عملکرد در حوزه‌های مختلف زندگی بشر و به ویژه در حوزه کسب وکار استفاده کرد.
دکتر جلالی اظهار کرد: داده، ارزشمندترین سرمایه امروز و آینده بشر است که مبدا آن می‌تواند یک دانشگاه باشد، در واقع ارزش فناوری داده، مثل ارزش انرژی در گذشته است که به آن نفت جدید می‌گویند!
دکتر جلالی در بخش سوم از سخنرانی خود در خصوص متاورس و تاثیر آن در نظام آموزش عالی گفت: فناوری‌های نوظهور، متاورس و هوش مصنوعی به وضوح نوآوری‌های بزرگ بعدی در آموزش هستند و در حال حاضر، کالج‌ها و دانشگاه‌ها همان مسیری را طی می‌کنند؛ که برای ورود سایر فناوری‌های گذشته مانند ماشین حساب، که در ابتدا آنرا نمی‌پذرفتند! اما خیلی زود به ابزار آموزشی تبدیل شد!
پروفسور جلالی عنوان کرد: متاورس یک فضای اشتراکی مجازی جمعی است، که با همگرایی واقعیت فیزیکی تقویت‌شده و فضای مجازی پایدار فیزیکی، با مجموع تمام جهان‌های مجازی، واقعیت افزوده و اینترنت ایجاد شده است.
وی ادامه داد: دانشگاه متاورسی یک موسسه آموزشی در درون متاورس و به گونه‌ای طراحی شده است که یک فضای مجازی مشترک و همه جانبه باشد که در آن افراد بتوانند با یکدیگر و طیف وسیعی از اشیاء و محیط‌های مجازی و دنیای واقعی حوزه آموزشی تعامل داشته باشند.
جلالی گفت: دانشگاه متاورسی ممکن است به گونه‌ای طراحی شود که شبیه دانشگاه دنیای واقعی باشد، یا ممکن است خلاقیت‌های کاملاً خارق العاده و تخیلی در آن وجود داشته باشد تا اهداف مختلفی از جمله اهداف آموزش، پژوهشی و یادگیری را با کیفیت بهتری تحقق بخشد.
پروفسور جلالی در ادامه فناوری‌های متاورس شامل واقعیت مجازی، واقعیت افزوده، واقعیت ترکیبی و واقعیت توسعه یافته را به‌صورت اجمالی معرفی نمود و در نهایت به بیان تاثیر متاورس در آموزش و یادگیری و وضعیت امنیت و اخلاق در متاورس پرداخت.
آخرین بخش از سخنان دکتر جلالی، موضوع مهم هوش مصنوعی و تاثیر آن در آموزش عالی بود که با تاریخچه این فناوری بحث را آغاز کرد و به‌صورت مفصل به معرفی هوش مصنوعی تطبیقی به عنوان یک فناوری نوظهور که نظام آموزش عالی را متحول خواهد کرد، پرداخت.
پروفسور جلالی گفت: یکی از فناوری‌های نوظهور مهمی که این روز‌ها صحبت آن زیاد است هوش مصنوعی تطبیقی (Adaptive AI) است!
هوش مصنوعی تطبیقی (Adaptive AI) سیستمی است که به طور مداوم درک خود از جهان را بهبود می‌بخشند و خود را قادر می‌سازد تا پیچیده‌ترین وظایف را که مورد نظر کاربران در هر مقیاس باشد در حوزه صنعت، آموزش، بهبود و افزایش عملکرد مدیریت امنیت داده‌ها و هر درخواست دیگری که باشد به راحتی انجام دهد.
استاد جلالی در ادامه به معرفی چت‌بات ChatGPT و کاربرد‌های آن در آموزش عالی در سه حوزه مدیریت، استاد و دانشجو و امور مربوط به آموزش و پژوهش پرداخت و علاوه بر ChaGPT در مورد سایر چت‌بات‌های رقیب آن مانند Bard شرکت مایکروسافت و Bing شرکت گوگل و تفاوت گوگل با پت-جی-پی-تی و توانمندی‌های آن‌ها سخنانی ایراد نمود.
دکتر جلالی برای شناخت بهتر شرکت کنندگان در نشست، ضمن نشان دادن نحوه کارکرد ChatGPT تعدادی سوال در موضوع مرتبط با دانشگاه ادیان و مذهب از ChatGPT پرسید و جواب‌های به‌دست آمده را تحلیل کرد.
جواب‌ها نشان داد: هنوز این فناوری در ابتدای راه است و ضمن داشتن مزیای زیاد مهمترین مشکل آن این است که وابسته به داده‌های ذخیره شده در خود است که ممکن است داده‌ها درست نباشند و کاربر را دچار اشتباه نماید. به همین دلیل پروفسور جلالی راهنمایی‌های لازم در جهت استفاده درست از این فناوری را تا حدودی معرفی کردند.
وی گفت: جهت استفاده مناسب از ChatGPT بهتر است ابتدا مفهومی در مورد موضوعی که سوال می‌کنید بدانید، زیرا ChatGPT در ابتدا تمایل دارد به سوالات پاسخ‌های کلی بدهد، این پاسخ‌ها همیشه صحیح نیستند یا جزئیات مهمی ندارند.
جلالی گفت: شما باید جزئیات را تا حدودی بدانید و سپس در مورد جزئیات پرس و جو کنید، و ChatGPT سپس خود را اصلاح می‌کند و جزئیات بیشتری را ارائه می‌دهد.
نهایتا پروفسور علی‌اکبر جلالی به‌صورت مفصل‌تری مزایا و معایب بکارگیری ChatGPT را برشمرد و به مسائل امنیت و اخلاق در این فناوری پرداخت.
دکتر جلالی با بیان اینکه به دلیل تقاضای زیاد، نسخه رایگان ChatGPT ممکن است همیشه در دسترس نباشد یا بسیار کند اجرا شود، گفت: داده‌های مورد استفاده برای آموزش پاسخ‌های ChatGPT رایگان تا سال ۲۰۲۱ است، لذا هیچ اطلاعاتی در مورد چیزی که از سال ۲۰۲۱ و بعد اتفاق افتاده یا ایجاد شده ندارد. (البته Bing و Bard ادعای روزآمدی دسترسی پت‌بات‌های هوشمند خود را دارند).
پروفسور جلالی با بیان اینکه هیچ راهی وجود ندارد که بتوان اطلاعات ChatGPT را تأیید یا ارزیابی کرد، گفت: برخی از مرورگر‌هایی که ChatGPT را ادغام می‌کنند، آن را فعال کرده تا به اطلاعات جدیدتر متصل شود.
وی گفت و نشان داد که فلوچارتی وجود دارد که نشان می‌دهد از ChatGPT استفاده بکنید یا خیر!
پروفسور جلالی گفت:ChatGPT از داده‌های ذخیره شده برای دادن پاسخ استفاده می‌کند، بنابراین اگر داده‌ها اشتباه و مغرضانه ذخیره شوند، پاسخ شما نیز اشتباه و مغرضانه خواهد بود. بنابراین، همه چیز‌هایی که ChatGPT پاسخ می‌دهد معتبر نیستند. این ممکن است منجر به پذیرش خروجی‌های نادرست دانشجویان به عنوان مبنایی برای تصمیم گیری شود. این می‌تواند پیامد‌های منفی برای تحصیل و آینده شغلی آن‌ها داشته باشد.
جلالی عنوان کرد: داده‌های دانشجویانی که به سیستم وارد می‌شوند؛ می‌توانند آسیب‌پذیر باشند و ممکن است خطر امنیتی شدیدی وجود داشته باشد. اگر دانشجو برای پاسخ و راه‌حل‌ها بیش از حد به GPT تکیه کنند، ممکن است انگیزه آن‌ها برای یادگیری مستقل کمتر شود، بنابراین هوش انسانی در طول نسل کم می‌شود.
وی افزود: اگر دانشجویان بیش از حد به این فناوری اتکا کنند، ممکن است تفکر انتقادی مستقل آن‌ها و مهارت‌های حل مسئله در ایشان بدتر شود. با گذشت زمان، دانشجویان ممکن است توانایی تفکر خارج از چارچوب و ایجاد ایده‌های اصلی را از دست بدهند.
پروفسور جلالی گفت: از آنجایی که احساسات انسانی هیچ نقشی در گفتگوی GPT ندارند، مشکلات پیچیده‌ای که انسان‌ها را درگیر می‌کند، ممکن است راه حل‌های بی‌رحمانه‌ای داشته باشند؛ بنابراین همدلی را از بین می‌برد و روابط انسانی را مختل می‌کند! ۲
وی عدم تعامل انسانی، وابستگی به فناوری، جایی برای خلاقیت نیست، پایان مهارت‌های تفکر را از آسیب‌های Chat GPT۲ برشمرد و در توضیح هریک افزود: وابستگی به فناوری: عملکرد ChatGPT وابسته به فناوری است، ممکن است فناوری همیشه در دسترس نباشد! هزینه بالایی داشته باشد و الی غیر. محدودیت اطلاعات: ChatGPT دارای دانش محدود و وابسته با آنچه است که به او آموزش داد شده است. ممکن است توانایی درک درست از موضوع درخواست شما نداشته باشد و یا به اطلاعات حال حاضر دسترسی نداشته باشد.
وی ادامه داد:عدم تعامل انسانی: در حالی که Chat GPT می‌تواند یک مکالمه را انجام دهد و اطلاعاتی را ارائه دهد، نمی‌تواند به‌طور هم‌زمان با دانشجو ارتباط برقرار کند یا نظرات مناسب ارائه دهد. این ممکن است فرآیند یادگیری و درک یک ایده را به طور کامل محدود کند یا درخواست توضیح برای دانشجویان را چالش برانگیز کند.
دکتر جلالی گفت: جایی برای خلاقیت نیست: با پاسخ‌های سفارشی‌شده در دسترس بچه‌ها، هدف بچه‌ها ایجاد چیزی از خودشان نیست. آن‌ها ترجیح می‌دهند پرس و جو را تایپ کنند و راه حل را برای تکمیل کار کپی کنند.
وی عنوان کرد: پایان مهارت‌های تفکر: دانش آموزانی که به شدت به GPT چت متکی هستند ممکن است علاقه خود را به یادگیری مستقل از دست بدهند، که در نهایت ممکن است منجر به کاهش هوش انسانی شود.
جمع‌بندی دکتر جلالی در پایان نشست که بعد از انجام پرسش و پاسخ انجام شد، به شرح زیر است:
عصر هوش مصنوعی فرا رسیده است و بدیهی است که این فناوری پیشگامانه، بسیار فراتر از یک داستان علمی تخیلی است.
با استفاده از ابزار‌های مولد هوش مصنوعی مانند ChatGPT تأثیر هوش مصنوعی بر زندگی ما احتمالاً چشمگیر خواهد بود و حتی از تأثیر رایانه‌های شخصی، اینترنت یا تلفن‌های هوشمند نیز فراتر خواهد رفت.
در کل، هوش مصنوعی با ارائه پشتیبانی فردی و بر اساس درخواست، پتانسیلی برای انقلاب در آموزش دارد.
این تکنولوژی قدرتی دارد تا یادگیری را برای همه افراد، قابل دسترس، کارآمد و مؤثر کند. به نظر چت جی پی تی به عنوان یک ابزار هوش مصنوعی و همچنین ابزاری برای آموزش و یادگیری و در حوزه آموزش می‌تواند بسیار موثر واقع شود.
با توجه به پیشرفت‌های فناوری و هوش مصنوعی، می‌توانیم با اطمینان بیشتری پیش‌بینی کنیم که هوش مصنوعی در آینده به طور گسترده‌تری مورد استفاده قرار خواهد گرفت و بسیاری از مشکلات را در حوزه‌های مختلف حل خواهد کرد.
طبیعت انسان در برخورد با پدیده‌های جدید از نوع مقاومتی است، اما باید دانست که فناوری ما را از نقطه الف به نقطه ب رسانده است و حالا هوش مصنوعی و ابزار‌های آن می‌خواهد ما را به نقطه بعد ببرد و لذا نباید نگران باشیم.
باید بدانیم که هوش مصنوعی محتوا و اطلاعات اولیه را فراهم می‌کند، در حالی که انسان تفکر تحلیلی، اخلاقی و انتقادی عمیق‌تری را ارائه می‌دهد، لذا جایگزین انسان نخواهد شد.
در پایان نشست حجت‌الاسلام سید محمدرضا نواب، رئیس دانشکده علوم اجتماعی، ارتباطات و رسانه دانشگاه ادیان و مذهب و دکتر سید مرتضی اسماعیلی طبا، مدیرگروه مدیریت رسانه این دانشکده سخنانی ایراد کردند و به یک جمع بندی از نشست رسیدند.