مدینه در روز جمعه هفدهم ربیع الاول سال ۸۳ قمری، به قدوم نوزادی متبرک شد که نامش را به یاد نیاکانش جعفر گذاشتند.
حضرت جعفر بن محمد (ع) به کنایه ابوعبدالله معروف بود و شیعیان و محبان اهل بیت وی را به صادق آل محمد میشناسند به آن دلیل که شیعیان از آن حضرت هرگز سخنی جز راست و درست نشنیده بودند.
یا به روایتی لقب (صادق) را حضرت رسول اکرم (ص) برای آن حضرت انتخاب فرمودند، مرحوم مجلسی در جلد ۴۷ بحار الانوار صفحه ۸ روایتی بدین مضمون نقل کرده است:
«امام زین العابدین (علیه السلام) از پدرش و او از جدش امیر المؤمنین (علیه السلام) نقل کرده که فرمود: پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) فرمود: وقتی که فرزند من جعفر بن محمد بن علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب متولد شد، او را صادق نام گذارید، زیرا در اولاد او کسی همنام او خواهد بود که به ناحق دعوی امامت می‌کند، و او را کذاب خواهند گفت.
ششمین اختر تابناک امامت و ولایت به مدت دوازده سال، حیات با برکت جدّ گرامی اش امام زین العابدین (علیه السلام) را درک کرد و از مکتب تربیتی و علمی وی بهره وافر یافت. هم چنین، آن حضرت به مدت ۳۲ سال از وجود شریف پدرش امام محمد باقر (علیه السلام) برخوردار بود و در تمام رویداد‌های مهم در کنار پدر ارجمندش قرار داشت.
عزیزی کارشناس مذهبی میگوید: امام جعفر صادق (ع) در حیات پربرکت خود و پس از یادگیری علوم مختلف در جوار پدر و پدربزرگ خویش آن حضرت در پی تشکیل حوزه علمیه وبا تعلیم شاگردانی مبارز و عالم، چون هشام و زراره تحول شگرف و عمیقی در جهان اسلام و به خصوص مذهب شیعه به وجود آورد.
وی افزود: این امام همام با تشکیل حوزه علمیه در آن زمان، مردم را با اسلام ناب محمدی (ص) و مکتب حیات بخش اهل بیت (ع) آشنا کرد به طوری که این امام را پایه گذار مذهب "امامیه" میدانند و شعیان امامی اثناعشری را " شیعه جعفری" می‌گویند.
این کارشناس مذهبی ادامه میدهد: مذهب جعفری، مذهبی است که گسترش و رشد آن بیشتر بر پایه معارفی است که از امام جعفر صادق (ع) به شیعیان رسیده است.
او تصریح می‌کند: در زمان امام ششم نیز به شیعیان شیعه جعفری می گفتند؛ یکی از دلایلی که مذهب شیعه را مذهب جعفری مینامند که در آن دوران امام جعفر صادق نقش مهمی در استحکام پایه‌های مذهب شیعه داشتند.
حجت الاسلام عزیزی بیان می‌کند: گسترش مذهب شیعه، رشد فقه شیعی نیز ازکار‌هایی بود که در آن زمان انجام شد.
این کارشناس مذهبی میگوید: در حالی که مذهب شیعه، در شکل‌گیری و تداوم خود، همواره وامدار پیامبر (ص) و دوازده امام، از امام علی (ع) تا امام زمان (عج) بوده است، اما امام جعفر صادق گام مهمی در گسترش این مذهب برداشتند.
وی می‌افزاید: دوره امامت حضرت از سال ۱۱۴ هجری آغاز شده تا سال ۱۴۸ هجری ادامه داشت و در این دوران امام صادق ع با پرورش نزدیک به ۴ هزار شاگرد توانستند نقش مهمی هم در گسترش علوم دینی و در رشد علمی شیعیان نقش مهمی را ایفا کردند.
روایت‌های بسیار زیادی از امام صادق (ع) درباره مسائل مختلف فقهی و کلامی نقل شده است.
چنانکه ابن حجر هیتمی، فقیه شافعی قرن دهم هجری نوشته است، مردم آنچنان از علم او بهره برده‌اند که آوازه جعفر بن محمد به همه شهر‌ها رسید.
عالمان برجسته‌ای مانند یحیی بن سعید، ابن جریح، مالک، سفیان بن عیینه، سفیان ثوری، ابوحنیفه، شعبه و ایوب سختیانی از او روایت کرده‌اند.
به باور احمد پاکتچی، منتسب کردن مذهب شیعه به امام جعفر صادق (ع)، به دلیل شرایطی بوده است که وی در آن زندگی می‌کرده که مذاهب و مکاتب مختلف ظهور می‌کرده‌اند و متداول‌ترین شیوه برای متمایز کردن مذاهب از یکدیگر، انتساب آن‌ها به کسانی بوده است که یا بنیانگذار آن بوده‌اند، یا در گسترش آن کوشیده‌اند.
وی از شواهدی سخن گفته است که در زمان حیات امام صادق نیز عنوان مذهب جعفری برای مذهب شیعه به کار می‌رفته است.
شهادت با زهر به دستور منصور دوانیقی
امام صادق (ع) پس از ۵ سال عمر مبارک خویش در ۲۵ شوال سال ۱۴۸ ه ق به دستور منصور دوانیقی و با زهر به شهادت رسیدند.
ایشان در قبرستان بقیع و در کنار پدر و جد خود به خاک سپرده شده است، طبق روایات امام ششم شیعیان در آخرین لحظات زندگی خود وصیت و سفارش‌هایی خطاب به شیعیان خود داشتند.
در روایتی آمده است: شخصی به نام خثیمه از امام صادق (علیه السلام) نقل می‌کند که آن حضرت فرمود: به دوستان ما سلام برسان، و آنان را به تقوی و عمل نیک سفارش کن، و بگو که اشخاص سالم از بیماران عیادت کنند، و ثروتمندان به فقرا سرکشی کنند، زندگان مردگان را به خانه قبر بدرقه و تشییع کنند، و افراد به خانه‌های یکدیگر رفت و آمد داشته باشند و گفتگوی علوم دینی را برنامه خود قرار دهند، زیرا این باعث ماندگاری امر ما «ولایت و امامت» است، خداوند بیامرزد بنده‌ای را که امر ما را احیاء کند.ای خثیمه آنان را آگاه کن که ما در برابر فرمان خدا کاری برای آنان نمی‌توانیم انجام دهیم.
يَا أَبا عَبْدِ اللّٰهِ، يَا جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ، أَيُّهَا الصَّادِقُ، يَا ابْنَ رَسُولِ اللّٰهِ، يَا حُجَّةَ اللّٰهِ عَلىٰ خَلْقِهِ، يَا سَيِّدَنا وَمَوْلانَا إِنَّا تَوَجَّهْنا وَاسْتَشْفَعْنا وَتَوَسَّلْنا بِكَ إِلَى اللّٰهِ وَقَدَّمْناكَ بَيْنَ يَدَيْ حاجاتِنا، يَا وَجِيهاً عِنْدَ اللّٰهِ اشْفَعْ لَنا عِنْدَ اللّٰهِ؛
ای اباعبدالله، ای جعفر بن محمّد، ای صادق، ای فرزند رسول خدا، ای حجّت خدا بر بندگان، ای آقا و مولای ما، به تو روی آوردیم و تو را واسطه قرار دادیم و به‌سوی خدا به تو متوسل شدیم و تو را پیش روی حاجاتمان نهادیم، ای آبرومند نزد خدا، برای ما نزد خدا شفاعت کن؛