خلیج فارس، گهواره تمدن جهان

خلیج فارس به گواه تاریخ ، زادگاه نخستین تمدن های بشری و نامی پرآوازه و یادگار دوران باستان ایرنیان تاکنون است.

آبراه ای که نخستین بار موج های آن  با کشتی های بادبانی ایرانی شکسته شد و اسرار این پهنه آبی نیز به دست دریانوردانی  از بندرکنگ و هرمزگان کشف شد. بوم مسی یادگاری از دریانوردی ایرانیان است که هنوز آثار آن در بندر تاریخی کنگ برجای مانده است.

ایرانیان از گذشته های دور در برابر سلطه بیگانگان بر این آبراهه ایستاده اند تا هویت آن دست نخورده باقی بماند.

به پاسداشت حفظ هویت تاریخی،دهم اردبیهشت روز ملی خلیج فارس نامگذاری شده است. در این روز ساحل نشینان غیور خلیج فارس دست استعمارگران را از جزیره ایرانی هرمز کوتاه کردند و به اشغال بیش از ۱۰۰ ساله غارتگران در این منطقه پایان دادند.

چند صد سال پیش حدود ۸۸۵ خورشیدی که ۵۱۷ سال از آن روز می‌گذرد به دستور شاه عباس، امام قلی خان سردار ایرانی، پرتغالی‌ها را از جزیره هرمز اخراج کرد.

این روز بزرگ برای پاسداشت هویت ایرانی خلیج فارس با تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال ۱۳۸۴ وارد تقویم رسمی کشورمان شد.

جعفر مرادی شهدادی روزنامه نگار هرمزگانی پیشنهاد دهنده اصلی انتخاب نام خلیج فارس بود.

خلیج فارس با مساحت ۲۳۳ هزار کیلومتر مربع در امتداد دریای عمان و شبه جزیره عربستان قرار دارد و با داشتن ذخایر بزرگ نفتی و گازی در منطقه آبراه مهم و راهبردی شناخته شده است.

خلیج فارس با ۲۵۱ کیلومترمربع سومین خلیج بزرگ جهان است.خلیجی با موقعیت راهبردی که در طول تاریخ مورد توجه همه کشور‌ها و اقوام بوده است.

وجود آثار بجامانده در هرمزگان مانند قلعه پرتغالی‌های هرمز و قشم نشان دهنده رقابت قدرت‌های بزرگ برای تسلط بر این آبراه بین المللی بوده است.

به باور کارشناسان وجود منابع سرشار نفت و گاز و تنگه راهبردی هرمز این رقابت‌ها را تا اشغال جنوب ایران در بره ای از تاریخ کشانده است.

پطرکبیر رهبر کبیر تزار روسیه در وصیت نامه خود دسترسی به آب‌های گرم خلیج فارس را به دولت مردان خود توصیه کرده بود.

مارکوپولو هم از جزیره هرمز و تنگه هرمز در ادامه سفر‌های خود دیدن کرده بود.

قدمت خلیج فارس با همین نام چندان دیرینه است که بسیاری از تاریخ نگاران بزرگ، خلیج فارس را گهواره تمدن عالم یا خاستگاه نوع بشر می‌دانند.

خلیج فارس آبراه پرآوازه ایرانیان

ساکنان باستانی این منطقه، نخستین انسان‌هایی بودند که روش دریانوردی آموختند، کشتی اختراع کردند و شرق و غرب را به یکدیگر پیوند دادند.

رویکرد جدی و عملی نیاکان ما ایرانیان در خلیج فارس با نام داریوش و به سال‌های سده پنجم پیش از میلاد مسیح قرین گشته است، زمانیکه داریوش بزرگ نخستین ناوگان دریایی جهان را به وجود آورد.

خلیج فارس در امتداد دریای عمان و در میان شبه جزیره عربستان و ایران قرار دارد.

داریوش برای نخستین بار در محل کنونی (کانال سوئز) فرمان کندن ترعه‌ای را داد و کشتی هایش از طریق همین ترعه به دریای مدیترانه راه یافت.

در کتیبه داریوش(کتیبه سوئز) که در محل این کانال به دست آمده از خلیج فارس به نام دریایی که ازپارس می‌آید نام برده شده و این نخستین ومهمترین مدرک تاریخی موجود درباره نام خلیج فارس است.

کتیبه داریوش

در دوران اشکانيان نيز در حوزه خليج فارس شواهد زيادي از سیادت ایرانی ها در درست است که از جمله آنها مي‌توان به سکه‌ها، بقاياي باستان‌شناختي و نوشته‌هاي مورخين اشاره داشت. اين آثار به طور اخص در خارک و بنادر باستان و محوطه‌هاي استان هرمزگان قرار دارند.

قدرت ایرانی ها در همه دوره های تاریخی و باستان پررنگ است آثار زیادی همچنان از دوران ساسانیان بر جای مانده است .

اسماعیلی کارشناس تاریخ می گوید: کاوش‌هاي باستان‌شناسي در بنادر شمالي و جنوبي خليج فارس از قبيل سيراف، قلهات بحرين، راس الخيمه امارات متحده عربي، سوهار عمان و فَی لکه کويت بيانگر حضور ساسانی ها در بخش‌هاي مختلف خليج فارس است. 

همچنین در دوره پادشاهان اواخر ساسانی از جمله يزدگرد شورش‌هايی در منطقه بحرين به وقوع پيوست که توسط اعزام نيروي دريايي پادشاهان ساسانی خنثی و اين مناطق همچنان تحت تسلط ساسانيان باقی می مانند.

گواه سه هزار ساله و بدلکاران ۶۰ ساله

خلیج فارس همیشه به نام خلیج فارس و یادریای پارس شناخته می‌شده است تنها در ۱۰۰ سال گذشته عده‌ای متحجر در منطقه و برخی بیگانگان برای اختلاف افکنی و تنش در رمز‌های سیاسی این نام را جعل کرده اند. در همه اسناد سازمان ملل و کتاب‌های تاریخی و درسی کشور‌های خارجی هم به همین نام خلیج فارس بکار رفته است.

نخستین جعل نام این دریای پارسی از نیمه های قرن بیستم آغاز شد.

دکتر حسن گنجی پدر جغرافیای ایران عنوان خلیج ع ر ب‌ی را مربوط به سال‌های بعد از ۱۹۵۸ می‌داند که بدنبال فراخوان اتحادیه عرب مطرح شد و بدنبال آن برخی جغرافی دانان و تاریخ دانان ملی گرای عرب با سیاست این عنوان را در رسانه‌های غربی به کار می‌برند.

• نقشه های تاریخی از قرن 5 تا 15 میلادی

به گفته وی این نام جعلی تنها از روی انگیزه‌های سیاسی و تعصبات قومی صورت گرفت و ماندگار نیست و نام خلیج فارس همواره بر بلندای تاریخ خواهد درخشید.

استاد دانشگاه تربیت مدرس و یوروسویک انگلیس نیز می‌گوید: موضوع تغییر نام خلیج فارس از دهه سوم قرن بیستم به دنبال سیاست فارسی زدایی انگلیسی‌ها در منطقه خلیج فارس مطرح شد.

پروفسور پیروز مجتهدزاده هدف اصلی این سیاست را توسعه سرزمین انگلستان در منطقه خلیج فارس می‌داند که مانع اصلی آن هویت ایرانی بود که سالیان دراز در منطقه تداوم داشت.

وی با اشاره به جنجال اخیر امارات عربی متحده در خصوص جزایر ایرانی می‌افزاید: از آنجا که عرصه جزایر تنب کوچک، بزرگ و بوموسی بالای خط مرزی منصف خلیج فارس است و بازگشت قانونی این جزایر به ایران به طور رسمی و قانونی زیر نظر بریتانیا به امضای ۲ طرف رسیده، ادعای امارات متحده عربی در خصوص این جزایر کاملا غیر قانونی و تجاوز به حقوق ایران است.

اصغر جعفری ولدانی استاد روابط بین الملل دانشگاه علامه طباطبایی تهران می‌گوید: اصطلاح «خلیج ع رب ی» را نخستین بار سرچارلز بلگریو نماینده سیاسی بریتانیا در خلیج فارس در سال ۱۳۴۵ شمسی مطرح کرد.

پس از آن استفاده از این اصطلاح جعلی در مطبوعات عربی آغاز شد و پس از چندی در مکاتبات رسمی کشور‌های حاشیه خلیج فارس، نام خلیج ع ر ب‌ی به جای خلیج فارس نشست.

محقق و پژوهشگر هرمزگانی می‌گوید: بیشتر افرادی که در مورد دریای پارسی و دریای مکران مطلب نوشته‌اند بیگانگان و به ویژه انگلیسی‌ها بوده‌اند، زیرا به لحاظ موقعیت ویژه‌ای که در این منطقه داشته‌اند کوشیده‌اند تا حقیقت نهفته بماند و نام‌های جعلی و ناقص جایگزین اسامی حقیقی شود.

آقای سایبانی می‌افزاید: جعل نام خلیج فارس بعد‌ها توسط سیاستمداران عربی مثل جمال عبدالناصر و عبدالکریم قاسم ادامه یافت.

با این که جعل نام بصورت شفاهی در بین برخی ملی گراهای عرب و کارگزاران استعمار انگلیس بکار می رفت اما برای نخستین بار این عنوان جعلی در یک نشریه کویتی استفاده شد.

مجله العربی (کویت) ۱۹۵۸ در شماره دوم خود با استناد به کتاب" حباب‌های طلایی خلیج عر. بی رودریک اوون کارگزار بریتانیا در خلیج فارس خواستار تغییر نام خلیج فارس شده بود و اتحادیه عرب در تاریخ ۱۳ اوت ۱۹۶۳ و در ۱۱ دسامبر ۱۹۶۴ نیز کنفرانس حقوقدانان عرب تغییر نام را تصویب کرده بود اما از آنجا که روزنامه‌ها و مجلات عربی مستقل و حتی الاهرام همچنان عبارت تاریخی خلیج فارس را بکار می‌بردند. قومگرایان برای اینکه توطئه استعماری تغییر نام خلیج فارس را در میان توده‌های مردم مقبول سازند.دریک ترفند مکارانه پس از شکست جنگ ۱۹۶۷، خلیج فارس را اصطلاحی صهیونیستی!! اعلام کردند و سرمایه‌های زیادی را صرف تغییر این نام کردند.

سایبانی کارشناس تاریخ می گوید: منابع تاریخی فراوانی وجود دارد که بر صراحت نام خلیج فارس تکیه می‌کنند و به این موضوع در سال ۱۸۹۲، لرد کرزن، وزیر خارجه انگلستان، در کتاب «ایران و قضیه ایران» بار‌ها اشاره کرد.

پرویز مجتهد زاده پژوهشگر خلیج فارس می‌گوید: خلیج فارس از هزاران سال پیش نه توسط ایرانیان، بلکه توسط ملت‌هایی که با ایرانیان مراوده داشته‌اند، از جمله یونانیان و رومیان با عنوان «دریای پارسی» نامیده شده است. عرب‌ها نیز قرن‌ها آن را «خلیج‌فارس» یا «بحر فارس» می‌نامیدند.

اما پژوهشگر خلیج فارس موضوع تغییر نام خلیج فارس را از زمان سیاست فارسی‌زدایی انگلیسی‌ها در منطقه خلیج فارس از دهه سوم قرن بیستم می‌داند.

مجتهدزاده هدف اصلی این سیاست را توسعه سرزمین انگلستان در منطقه خلیج فارس می‌داند که مانع اصلی آن هویت ایرانی بود که سالیان دراز در منطقه تداوم داشته است.

اصغر جعفری ولدانی استاد دانشگاه علامه طباطبایی می‌گوید:اصطلاح «خلیج ع رب ی» اولین بار از سوی «سرچارلز بلگریو» نماینده سیاسی بریتانیا در خلیج فارس در سال ۱۳۴۵ شمسی مطرح شد.

پس از آن استفاده از اصطلاح جعلی خلیج ع رب‌ی در مطبوعات کشور‌های حاشیه خلیج فارس آغاز شد و پس از چندی در مکاتبات رسمی این کشور‌ها این نام جعلی به جای خلیج فارس نشست.

اما منابعی قدیمی که از انگلیسی‌ها برجای مانده است نشان می‌دهد که لرد کرزن، وزیر خارجه انگلستان در سال ۱۸۹۲، در کتاب «ایران و قضیه ایران» بار‌ها به نام خلیج فارس اشاره کرده است؛ و این نشان می‌دهد که تغییر نام خلیج فارس نقشه جدیدی از سوی استعمار پیر است که نوکرانش اجرا می‌کنند.

معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هرمزگان می‌گوید: نقشه انگلیسی‌ها مربوط به قرن ۱۸ و ۱۹ از خلیج فارس وجود دارد که نام پرشین گلف در آن درج شده است.

نوروزی می‌افزاید: این نقشه در استان هرمزگان نگهداری می‌شود.

وی می‌گوید: ظروف سفالی و ابزار‌های سنگی مربوط به ۵ هزار سال از پس کرانه‌های خلیج فارس کشف شده است که نشان دهنده حضور و تسلط ایرانی‌ها بر خلیج فارس، تجارت و صیادی و صید مروارید است.

معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هرمزگان می‌گوید: در موزه مردم شناسی خلیج فارس آلبومی از تصاویر نقشه‌های دوران قبل از اسلام و دوره اسلامی تا قاجار که نشان دهنده حقانیت اسم خلیج فارس است وجود دارد.

نوروزی می‌افزاید: اصل تعدادی از این نقشه‌ها در موزه کشور‌های فرانسه، اسپانیا و امریکا نگهداری می‌شود.

اما چند سالی است برای تایید حقانیت نام خلیج فارس و زنده نگهداشتن آن هر ساله ۱۰ اردیبهشت بعنوان روز خلیج فارس نامگذاری شده است.

هم سند تاریخی  و هم اعتراف جاعلان خلیج فارس

نزدیک به سیصد کتاب تاریخی، جغرافیایی و تفسیر قرآن بحر فارس و خلیج فارس توصیف شده‌است .

گرچه این آبراهه در همه متون تاریخی و جغرافیایی عربی خلیج فارس و بحر فارس نامیده شده‌ است با این حال، این نام‌گذاری از دههٔ ۱۳۳۰ خورشیدی از سوی ملی‌گرایان عرب مورد چالش واقع شده‌است. با اینکه نام جعلی در حدود 60 سال است استفاده می شود اما بسیاری از روشنفکران، مورخان و سیاستمداران عربی در متن ها و نوشته هایشان از عنوان خلیج فارس استفاده کرده اندکه گواه بر حقانیت پارس بودن این آبراهه است.

اعتراف به حقیقت
 روشنفکران و تاریخدانان مشهور عرب اختصاص دارد. در راس همه آنها اعترافات پرفسور عبدالهادی التازی، عبدالخالق الجنبی، احمد الصراف، محمد عابد الجابری، عبدالله بن کیران (نخست وزیر ۲۰۱۱–۲۰۱۳ مراکش)، عبدالمنعم سعید، مجدی عمر و محمدعلی نجاح،قرار دارد. عبدالخالق الجنبی به صراحت ادعاهای بعضی نویسندگان عرب که مدعی بودند خلیج عربی قبل از ناسیونالیزم ناصری بکار رفته را عاری از حقیقت دانسته و گفته خلیج عربی توسط جغرافی دانان و مورخان استفاده نشده و حتی تا اوایل دهه ۶۰ میلادی اثری از پسوند عربی برای خلیج فارس در هیچ رسانه ای عربی هم وجود نداشت.

    حتی جمال عبدالناصر در سخنرانی‌ها و مقالات خود خلیج فارس را بکار می‌برد.

نوار سخنرانی‌های ناصر و جملات معروف اوویدئو در یوتیوب(العالم العربی من المحیط الاطلسی الی خلیج الفارسی) موجود است.

 عبدالمنعم سعید در مجله شرق نامه مصر ۹/۱۲/۲۰۰۲ :"برای من هیچ تعجبی نداشت که در همه نقشه‌ها که دوستان و دشمنان ایران اعم از اعراب و یونانیها تهیه کرده‌اند همگی آن‌ها نام خلیج فارس را دربردارد. هیچ نقشه تاریخی در شرق یا در غرب و در هیچ کجای جهان با نام خلیج عربی وجود ندارد و بنابراین تغییر این نام به خلیج یا خلیج عربی یا هر نام دیگری برخورد غیر منطقی و غیر حکیمانه با حقایق تاریخی و جغرافیایی است."

پروفسور عبدالهادی التازی سیاستمدار و پژوهشگر معروف عرب و عضو آکادمی پادشاهی مراکش و رئیس چند دوره "گروه نامهای جغرافی کشورهای اتحادیه عرب": حقیقتاً من هیچ منبع تاریخی را ندیدم که آبراه جنوب ایران را خلیج عربی نامیده باشد اعراب قبل و بعد از اسلام همیشه این آبراه را بحر فارس بحر العجم یا خلیج فارس کردند.

 مجله ماهنامه اهرام در شماره ۲۱۹ اگوست ۲۰۰۱ سرلشکر مجدی عمر معاون اول سابق شورای دفاع ملی مصر:" نسل من بخاطر دارد که ما در ایام مدرسه در کتب و نقشه‌ها با عبارت"الخلیج الفارسی" سر و کار داشتیم ولی بعد از مدتی به آن خلیج عربی اطلاق کردیم. این غیر منطقی، رزالت و پستی است. اینکه چند کشور عربی در اطراف آن باشند دلیل نمی‌شود که نامی تاریخی را تغییر دهیم.

نام خلیج فارس از دوره اسکندر مقدونی و از طریق آثار مکتوب به ما رسیده و حتی مورخان عرب هم همین نام را بکار برده‌اند و در معاهدات حکام خلیج با بریتانیا نیز همین نام بکار رفته و تا زمان جمال عبدالناصر هیچ تغییری در کاربرد نام خلیج فارس ایجاد نشده کما اینکه خود ناصر هم در ابتدا می‌گفت: «نحن أمة واحدة من المحیط الأطلسی إلی الخلیج الفارسی». اما اینکه بعضی ادعا کرده‌اند که رومی‌ها (مانند پلینی) خلیج عربی بکار برده‌اند درست نیست .

بنا بر اعتراف مفتی مشهور اهل سنت یوسف قرضاوی در تلویزیون الجزیره برنامه شاهد علی العصر:

عبارت « جهان اسلام از اقیانوس اطلس تا خلیج فارس » را سید قطب در سخنرانی‌هایش مطرح می‌کرد اما بعد جمال عبدالناصر آن را تغییر داد به «جهان عرب از اقیانوس اطلس تا خلیج فارس» تا قومیت عربی را به جای اسلام مطرح کند. قرضاوی سپس توضیح می‌دهد که عبارت خلیج عربی هنوز آن زمان رایج نشده بود.

در سخنرانی های سید قطب و سید شلتوت از متفرکان عربی نیز الخلیج الفارسی بکار رفته است.

اعتراف بسیاری از رهبران سیاسی و مذهبی عرب همانند پروفسور عبدالهادی التازی، احمد الصراف، محمد عابد الجابری، عبدالله بن کیران (نخست وزیر ۲۰۱۱–۲۰۱۳ مراکش)، عبدالمنعم سعید، عبدالخالق الجنبی و تنی چند از نویسندگان مشهور عرب و چند تن از رهبران دینی از جمله قرضاوی در مورد اصالت نام خلیج فارس و نداشتن توجیه برای تغییر نام خلیج فارس سندهای زنده‌ای از حقانیت این نام است. در مرکز شهر قاهره خیابانی بنام الخلیج الفارسی وجود داشته که علی‌رغم تغییر نام هنوز تابلوهای قدیمی آن وجود دارد.

 آنچه مسلم است نام خلیج فارس هزاران سال است که با زندگی مردم ایران و ملت‌های منطقه گره خورده و این پهنه آبی ارزشمند را بعنوان آبراه صلح و دوستی و ارتباطات تجاری و فرهنگی ملت‌ها قرار داده است.

مردم ایران طی سال‌های اخیر نشان داده اند که همانطوریکه حافظ این آبراه بین المللی اند حافظ نام آن نیز هستند.

گزارش از محمد امیرمحمدی