بهار فصل زایش و باروری است در این فصل بیشتر دشت‌ها البته آن‌هایی که از دست تخریب انسان در امان مانده اند به سفره‌های هزار رنگ تبدیل می‌شوند گل‌های رنگارنگ و انواع گیاهان، زینت بخش آن‌ها می‌شوند و تا چشم کار می‌کند زیبایی و عظمت خلقت است که جلوه نمایی می‌کند، البته در میان این همه زیبایی حتما دیده اید که عده‌ای سبد به دست در حال چیدن انواع گیاهان هستند، گیاهانی مانند کنگر، ریواس، پونه، کرفس کوهی و برخی گل‌های خودرو مانند لاله وحشی که با این کار قبل از به گُل نشستن و گرده افشانی عمرشان تمام می‌شود.
در واقع همین زیبایی بلای جانشان می‌شود در حالی که کارشناسان معتقدند باید به این گیاهان فرصت گلدهی و گرده افشانی داد تا منقرض نشوند اگر با همین روال کنونی ادامه دهیم، تا چند سال آینده انبوهی از گیاهان طبیعت را برای همیشه از دست خواهیم داد.
همدان شهر کوهستانی با آب و هوای سرد و خشک است این شهر در احاطه‌ی دشت ها، باغ‌ها و کوه‌های بسیار زیبایی است که به شهروندان و مسافرانی که به این خطه سفر کرده اند و در هتل‌های همدان مقیم هستند این فرصت را می‌دهد تا با طی مسافت‌های بسیار کوتاه به حاشیه‌ی شهر سفر کنند و از این همه زیبایی لذت ببرند در این میان، توجه به گیاهان و حشرات خاص موجود در این مناطق بسیار ارزشمند است.
متناسب با فصل می‌توان به چیدن گیاهان دارویی یا سبزیجات کوهی پرداخت در این نواحی قدم زد، عکاسی کرد و ساعتی را به دلیل نزدیکی با طبیعت در آرامش سپری کرد.
برداشت غیر اصولی باعث انقراض گونه‌های گیاهی می‌شود
آقای رمضان کلوندی معاون آموزشی مرکز تحقیقات و آموزشی کشاورزی منابع طبیعی استان همدان با اشاره به اینکه در مراتع استان همدان هزار و ۶۵۴ گونه گیاه وجود دارد که از این تعداد ۳۱۵ گونه گیاهان دارویی و مرتعی شناسایی شده است.
او با بیان اینکه تعدادی از این گونه‌های ارزشمند از جمله گون سفید و زرد، آذربه و مفراح فقط در همدان رشد می‌کند گفت: دلایل روبه انقراض رفتن گونه‌های گیاهی برداشت غیراصولی، چرای بی‌رویه و زودهنگام دام در مراتع است.
کلوندی گفت: کشت گیاهان دارویی با توجه به ظرفیت و نعمت خدادادی منابع طبیعی، راهبردی برای ایجاد فرصت‌های شغلی پایدار افزایش تولیدات ملی و صرفه‌جویی در مصرف آب است.
معاون آموزشی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی منابع طبیعی استان همدان با اشاره به پرورش شماری از گونه‌ها مثل موسیر، مفراح، بادرنگ‌بویه و آذربه برای جلوگیری از انقراض در باغ گیاهان دارویی در شهر همدان گفت: این باغ هم‌اکنون به یک ذخیره‌گاه ژنتیکی تبدیل شده است.
کلوندی گفت:گونه‌های نظیر شقاقل، پرسیاوشان، زیره سیاه، کرفس وحشی، گل بنفشه، سنبل الطیب، قره قات، شمشاد، شقایق ایرانی، انواع لاله ها، سوسن چلچراغ، انواع قارچ خوراکی، سیر کوهی، گز علفی را از جمله گونه های نادر گیاهی است و برداشت زیاد از این گیاهان غیر مجاز است.
او گفت: بهره برداری از برخی گونه‌های گیاهی در قالب کتابچه طرح مصوب در کمیته فنی منابع طبیعی و از طریق انعقاد قرارداد با بهره‌برداران و مجریان طرح‌های منابع طبیعی امکان پذیر است.
معاون آموزشی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی منابع طبیعی استان همدان گفت: گونه‌هایی نظیر گلپر، اسفند، خارشتر، شیرخشت، مریم نخودی، علف گاوزبان، گل گاوزبان، گل نرگس، آویشن، کاکوتی، بارهنگ، بابونه، شاتره، موسیر، کنگر، ریواس، زرشک وحشی، نسترن وحشی، بنه، بلوط، سماق، زالزالک، اسفناج وحشی، بذر باریجه، بذر آنغوزه از این قبیل گونه‌های مجاز هستند.
کلوندی گفت: بهره‌برداری از گیاهان دارویی و خوراکی مجاز مشروط در حد عُرف مصارف خانوار روستایی ساکن محل بلامانع است، اما حمل و خارج کردن این محصولات از محل بدون صدور مجوز و گواهی مشخصات و حمل ادارات کل منابع طبیعی ممنوع است.
او گفت: دسته سوم گونه‌های گیاهی شامل اقلام مشترک بین منابع طبیعی زراعت و گلخانه‌ای است و در مورد این نوع از گیاهان دارویی، خوراکی و صنعتی، نظیر گلرنگ، پنیرک، موسیر، کنگر، گاوزبان و شیرین‌بیان باید اشخاص حقیقی و حقوقی قبل از برداشت یا خرید محصول از اداره منابع طبیعی یا جهادکشاورزی شهرستان مربوطه استعلام کنند.
معاون آموزشی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی منابع طبیعی استان همدان گفت: پس از بازدید کارشناسان ناظر شهرستانی و تایید زراعی یا گلخانه‌ای و یا باغی بودن محصول، اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان می‌تواند بدون دریافت بهره مالکانه نسبت به صدور گواهی حمل محصول اقدام نماید.
کلوندی گفت: در صورتی که محصول از عرصه‌های منابع طبیعی برداشت شده و بدون مجوز باشند به عنوان کالای قاچاق محسوب و به نفع دولت ضبط می‌شود.
معاون آموزشی مرکز تحقیقات وآموزشی کشاورزی منابع طبیعی استان همدان گفت: چیدن گیاهان کوهی شاید به ظاهر فقط کندن گیاه از زمین باشد، اما عواقب زیادی مانند نابودی پوشش گیاهی، فرسایش خاک، بروز سیلاب و از بین رفتن گونه‌های وابسته این گیاهان را به همراه دارد.
کلوندی گفت: کاهش شدید بارش‌های زمستان در سال‌های اخیر و پیش‌بینی نبود بارش‌های مناسب بهاری و همچنین خشکیدگی شایع گونه‌های مرغوب گیاهان داروئی و مرتعی برداشت بی‌رویه این گونه‌ها باعث نابودی ذخائر طبیعی می‌شود.
او گفت: گیاهان نیز مانند هر موجودی نیاز به تکثیر دارند و تولید بذر مهمترین راه و روش تکثیر طبیعی گیاهان مرتعی و داروئی است، اما چیدن گونه‌های گیاهی که به‌عنوان سبزی از آن‌ها استفاده می‌شود، در نهایت باعث حذف این گونه‌ها می شود.
معاون آموزشی مرکز تحقیقات و آموزشی کشاورزی منابع طبیعی استان همدان با اشاره به ترویج فروش محصولات ارگانیک گفت: گیاهانی که با عنوان سبزی کوهی یا سبزی صحرایی، در فروشگاه‌ها یا نقاط دیگر به فروش می‌رسند، اغلب از سوی افراد سودجویی که توجهی به ضرورت حفظ پوشش گیاهی زمین ندارند، به صورت انبوه و بی‌ملاحظه برداشت می‌شوند.
کلوندی گفت: گیاهان طبیعی، نقش مهمی در جذب آب، حفظ خاک و جلوگیری از فرسایش آن، جلوگیری از تولید ریزگرد‌ها و سیل، همچنین حفظ زیبایی طبیعی کوه و دشت دارند بنابر این فرهنگ حفاظت از منابع طبیعی باید در جامعه ما نهادینه شود.
امروزه، با افزایش جمعیت، طبیعت ما توان برداشت‌های بی‌رویه و سودجویانه را ندارد و همه شهروندان هنگام گردش در طبیعت از چیدن سبزی و گل‌ها خودداری کنند و از خرید سبز‌ی‌های کوهی که مشوق سودجویان غیرمجاز است، پرهیز کنند.
بیشتر بخوانید:
با کندن گیاهان از دل طبیعت اکوسیستم را به خطر می‌ندازیم
کلوندی گفت:در روند بهره برداری بی رویه از گیاهان باید به این نکته توجه کنیم که فقط آن گیاه را نابود نمی‌کنیم بلکه اکوسیستی را تحت تاثیر قرار می‌دهیم، مثلا وقتی گیاهان یک منطقه به لحاظ تراکم تعدادشان کم می‌شود بسیاری از فعالیت‌های انسانی را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد مانند صنعت زنبور داری، این صنعت می‌تواند به گرده افشانی گیاه کمک کند، اما اگر تراکم را از دست بدهیم این فعالیت در منطقه دچار چالش می‌شود.
او گفت: علاوه بر این جمعیت حشراتی که از این گیاهان تغذیه می‌کنند نیز به شدت کاهش می‌یابد و به دنبال آن جمعیت پرندگانی که از آن‌ها تغذیه می‌کنند کم می‌شود، علاوه بر این گونه‌های حیات وحش مهمی نیز داریم که وابسته به این گیاهان هستند، چون گیاهان زیستگاه را تشکیل می‌دهند وقتی زیستگاه باشد بسیاری از جوندگان مانند موش‌ها که زیر بوته‌ها زندگی می‌کنند توسط انواع گربه سانان مورد تغذیه قرار می‌گیرند.
معاون آموزشی مرکز تحقیقات وآموزشی کشاورزی منابع طبیعی استان همدان گفت:به محض اینکه بهره برداری از گیاهان بیش از حد صورت گیرد و از بین بروند در کنار آن جوندگان کم می‌شوند، خزندگان کاهش می‌یابند و گونه‌های شکارچی مانند انواع گربه سانان نیز کم می‌شوند و به همین ترتیب گونه‌ها شروع به انقراض می‌کنند.
برداشت بی رویه گیاهان دارویی ذخایر ژنتیکی را تهدید می کند
برداشت بی‌رویه گیاهان دارویی معطر و صنعتی ارزشمند از عرصه‌های طبیعی باعث ایجاد خطر از بین رفتن این ذخایر ژنتیکی در استان شده است.
آقای هادی نادری خجسته مسئول گیاهان دارویی اداره کل منابع طبیعی همدان با اشاره به زعفران به عنوان یک طلای اقتصادی گفت: همدان خاستگاه اصلی این گونه مهم و باارزش است و سپس به سایر استان‌ها رفته است، اما اکنون از استان‌های دیگر برای کشت در همدان وارد می‌شود.
او گفت: در حال حاضر این گونه گیاهی به صورت آزمایشی در بهار، کبودراهنگ، رزن و نهاوند کشت شده است.
نادری‌خجسته گفت: وجود خشکسالی‌ها و مشکلات توسعه کشت گیاهان دارویی به صورت دیم، عدم حمایت بیمه محصولات کشاورزی از این بخش و عدم معرفی گونه‌های مناسب کشت در استان به صورت دیم و آبی به کشاورزان، فقدان مکانیزاسیون پیشرفته به صورت دانش فنی روز در زمینه گیاهان دارویی و سنتی بودن تجهیزات از دیگر چالش‌های موجود در این زمینه است.
چیدن گیاهان نباید به ریشه گیاه ختم شود
با رویش تدریجی گیاهان در مناطق کوهستانی، مردم به ویژه روستاییان به دامن طبیعت رفته و برداشت این گیاهان را از دامان طبیعت و کوهپایه‌های منطقه به منظور تامین بخشی از نیاز‌های غذایی خانواده و درآمدی فصلی آغاز می‌کنند به همین خاطر به سراغ آقای خلیلی یکی از روستاییان گل تپه ساکن همدان رفتیم.
او گفت: هر سال در فصل بهار و پس از آب شدن تدریجی برف‌ها در مناطق کوهستانی راهی دشت‌ها ومناطق کوهستانی می‌شوم و این گیاهان را برای مصرف خانگی می‌چینم.
مریم خانم یکی از روستاییان است که در کوه مشغول چیدن کنگر بود و درباره‌ی نحوه چیدن این گیاه می‌گوید: برای برداشت کنگر آمدم و باید مواظب باشیم باریشه برداشت نکنیم و کنگر‌هایی را که به مرحله گل دهی رسیده را برداشت نکنیم تا برای آینده تخم آن پراکنده شود و دوباره برویند.
ننه سلطنه که به اتفاق هم سن و سالانش برای چیدن گیاهان به کوه آمده بود گفت: ما اینجا داریم پونه را بادست می‌چینیم، نحوه برداشت این گیاهان را از مادرانمان یاد گرفتیم کنگر هم با چاقو برداشت می‌کنیم تا ریشه اش از خاک بیرون نیاد و نسل آینده هم بتوانند از آن استفاده کنند.
گیاهان بهاری به عنوان سبزی کوهی یا سبزی صحرایی در نقاط مختلف به فروش می‌رسند تا مهمان سفر‌های ما باشند.
خانم آرزو صوفی کارشناس تغذیه و رژیم درمانی گفت:سیر، کنگر، ریواس، اسفناج، گل آقا و پونه از جمله گیاهان خوراکی کوهی هستند که هرکدام خواص غذایی و دارویی مخصوص به خودش را دارد و گنجاندن آن‌ها بر سر سفره علاوه برتنوع غذایی نقش مهمی در سلامتی ایفا می‌کند.
او گفت:این گیاهان انواع مواد معدنی را برای ما به ارمغان می‌آورد، در سبک غذایی می‌توانند موثر باشد
کارشناس تغذیه و رژیم درمانی استان همدان: این روز‌ها چرخه غذایی خانواده‌ها تغییر کرده و گیاهان خوراکی بهاری بیش از ۲۱ نوع غذا را به چرخه تغذیه خانواده‌ها اضافه کرده که می‌توان به بورانی، خورشت کنگر، آش محلی وخورشت کاردو با طعم سبزیجات بهاری اشاره کرد.
نقش آموزش و جایگزینی گیاهان در فضای طبیعی
اسفندیار خزائی مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان همدان گفت: ۹۰ درصد گونه‌های گیاهی از مراتع برداشت می‌شود و برداشت صحیح نقش موثری در حفظ و بقای این گونه‌های گیاهی دارد؛ افرادی که اقدام به برداشت از مراتع می‌کنند نه تنها کمکی به مرتع نمی‌کنند بلکه با ریشه‌کن کردن گیاه فرصت گلدهی و ازیاد گونه گیاهی را هم از آن می‌گیرند.
او گفت: افراد باید حدود و حریم و قرق مراتع را در بهره‌برداری‌ها رعایت کنند و برای کاهش آسیب به مراتع هم باید فرهنگ‌سازی شود فقط آموزش نمی‌تواند راهگشای حل این مشکل باشد هر چند که سال قبل بیش از ۲۵۰دوره آموزشی در حوزه‌های مختلف از جمله اهمیت منابع طبیعی، شیوه درست چیدن گیاهان بهاره، طرح درختکاری، مقابله با آتش سوزی در مراتع، برگزار کردیم با وجود ۱۱۷ هزار بهره‌بردار این آموزش به همراه آموزش‌های ترویج جهادکشاورزی درصد کمی از افراد را شامل خواهد شد و باید رسانه‌ها در این حوزه اطلاع‌رسانی خود را افزایش دهند.
گزارشگر: سعیده مختاری