سوگند یا قسم به عنوان یکی از مهم‌ترین ادله اثبات دعوا شناخته شده است و در جریان رسیدگی به پرونده نقش مهمی ایفا می‌کند؛ به همین دلیل احکام و قواعد مربوط به سوگند یا قسم در قانون آیین دادرسی مدنی به تفصیل مورد اشاره قرار گرفته است که از جمله مهم‌ترین انواع سوگند، می‌توان به سوگند بتی یا قاطع دعوا، سوگند تکمیلی و سوگند استظهاری اشاره نمود. این سه قسم سوگند علیرغم شباهت‌هایی که با هم دارند، تفاوت‌های مهمی نیز داشته و احکام هر یک از آن‌ها با دیگری متفاوت است.
سوگند بتی یا قاطع دعوا
یکی از مهم‌ترین و پرکاربردترین انواع سوگند قضایی، سوگند بتی است که به وسیله آن یا ادعای مدعی ثابت و یا ساقط خواهد شد. این نوع سوگند در ماده ۱۳۲۵ قانون مدنی مورد پیش بینی قرار گرفته است که به موجب آن «در دعاوی که به شهادت شهود قابل اثبات است، مدعی می‌تواند حکم به دعوای خود را که مورد انکار مدعی علیه است، منوط به قسم او نماید»؛ بنابراین در سوگند بتی که به آن سوگند قاطع دعوا هم گفته می‌شود، تنها با یک سوگند ادعای مدعی اثبات یا رد می‌شود.
سوگند تکمیلی
بر خلاف سوگند بتی یا قاطع دعوا، سوگند تکمیلی به سوگندی گفته می‌شود که مدعی برای تکمیل دلیل ناقصی که به دادگاه ارائه داده است ادا می‌کند. البته سوگند تکمیلی صرفا در دعاوی کاربرد دارد که در ماده ۲۷۷ قانون آیین دادرسی مدنی مورد پیش بینی قرار گرفته‌اند.
سوگند استظهاری
سوگند استظهاری که به نوعی سوگند در «دعاوی علیه میت» محسوب می‌شود در ماده ۱۳۳۳ قانون مدنی مورد اشاره قرار گرفته است که بر اساس این ماده در دعاوی که علیه متوفی اقامه می‌شود، حاکم می‌تواند از شخص مدعی بخواهد که برای اثبات حق خود سوگند یاد کند. در این صورت، کسی که باید قسم یاد کند (مدعی) نمی‌تواند قسم را به طرف دیگر (مدعی علیه) رد کند. علاوه بر این به موجب ماده ۲۷۸ قانون آیین دادرسی مدنی در دعاوی بر میت، سوگند خواهان نیز لازم است و در صورتی که خواهان یا مدعی از ادای سوگند امتناع کند، حق وی ساقط خواهد شد. در این صورت دادگاه با صدور قرار اتیان سوگند استظهاری اتیان سوگند مدعی را مقرر می‌دارد و مدعی باید با رعایت شرایط اتیان سوگند در قانون آیین دادرسی مدنی اقدام به این امر نماید؛ در غیر این صورت حق وی به اثبات نرسیده و ساقط خواهد شد.
تفاوت سوگند استظهاری با سوگند بتی و تکمیلی
اولین تفاوت سوگند استظهاری با سوگند بتی و تکمیلی آن است که سوگند استظهاری صرفا در دعاوی علیه میت اقامه می‌شود، ولی سوگند بتی و سوگند تکمیلی در این خصوص کاربردی ندارند.
دومین تفاوت سوگند استظهاری با سوگند بتی و تکمیلی آن است که اتیان سوگند استظهاری از سوی مدعی نیازمند درخواست مدعی علیه و یا خود مدعی نیست؛ بلکه دادگاه راسا قرار اتیان سوگند استظهاری صادر می‌کند.
سومین تفاوت سوگند استظهاری با سوگند تکمیلی در آن است که سوگند تکمیلی برای تکمیل نمودن دلیل ناقص مدعی یاد می‌شود؛ در حالی که سوگند استظهاری به دلیل نقص ادله مدعی نیست و تنها به دلیل اینکه مدعی علیه فوت کرده است باید سوگند یاد کند.
لازم به ذکر است که سوگند استظهاری با سوگند تکمیلی شباهت‌هایی هم دارد که از جمله این شباهت‌ها آن است که ادای سوگند در هر دوی سوگند تکمیلی و استظهاری توسط مدعی به عمل می‌آید و امکان رد سوگند به مدعی علیه وجود ندارد.
منبع: میزان