پیش به سوی منطقه‌ای نو با برقراری مجدد روابط دیپلماتیک ایران و عربستان

روابط ایران و عربستان که پس از تجاوز سعودی‌ها به یمن، پشتیبانی مالی و لجستیکی از گروهک‌های تروریستی، چون داعش و القاعده، اعدام شیخ نمر از فقهای شیعیان عربستان و وقوع حادثه منا که منجر به کشته شدن بسیاری از زائران خانه خدا به ویژه زائران ایرانی شد به تیرگی گراییده بود با حمله به سفارت عربستان سعودی در تهران به صورت دیپلماتیک قطع شد.

پس از قطع روابط دیپلماتیک تنش‌ها افزایش یافت به طوری که رهبر انقلاب در پیام حج سال ۱۳۹۵ از واژه شجره‌ی ملعونه برای آل‌سعود استفاده کردند که بیانگر همان خط منحرفی است که در جهان اسلام به وجود آمده که با رفتار و گفتار خود، موجبات فتنه در بین مسلمین را ایجاد کرده‌اند.

عربستان سعودی هم در این سال‌ها بیکار ننشست و اقدامات زیادی را علیه کشورمان انجام داد که از جمله آن‌ها بیانیه‌های مختلف با کشور‌های مختلف و سازمان‌های بین المللی و منطقه‌ای علیه ایران بود.

به طور مثال عادل الجبیر وزیر مشاور دولت سعودی در امور خارجه در مهر سال ۹۸ که برای مشارکت در نشست سالیانه مجمع عمومی سازمان ملل متحد به نیویورک رفته بود، در نشست ضد ایرانیِ گروهی از اعضای گروهک تروریستی منافقین حاضر شد و مدعی شد که ایران در حمله به تاسیسات نفتی وابسته به شرکت آرامکو در شرق عربستان نقش داشت.

الجبیر در نشست گروه موسوم به «اتحاد علیه ایران هسته‌ای»، گفته بود: ما با متحدان‌مان در ایالات متحده و اروپا درباره گزینه‌ها و گام‌های بعدی رایزنی می‌کنیم. بعد از پایان تحقیقات، تصمیم خواهیم گرفت که چگونه گام‌های دیپلماتیک، اقتصادی و امنیتی را برداریم. این رفتاری غیر قابل قبول است.

حضور ترکی الفیصل رئیس سابق اطلاعات عربستان سعودی در نشست منافقین و سخنرانی علیه ایران از دیگر اقدامات آن‌ها بود.

آل سعود حتی اجازه نمی‌داد تیم‌های فوتبال عربستان برای برگزاری مسابقات لیگ قهرمان آسیا به ایران سفر کنند و اقدامات خصمانه خود را تا جایی ادامه دادند که اگر کشور‌های عربی دیگر به ایران متمایل می‌شدند با آن‌ها برخورد می‌کرد.

پس از اینکه امیر قطر گفت که حماس نماینده مشروع مردم فلسطین و ایران قدرتی بزرگ در زمینه ایجاد ثبات در منطقه است قطع روابط دیپلماتیک با قطر در دستورکار عربستان سعودی قرار گرفت. هر چند که بعد‌ها تلویزیون قطر گفت که سایت خبرگزاری قطر هک شده بود، و از طرفی سعودی‌ها هم اصرار کردند که امیر قطر این حرف‌ها را زده است.

با اینکه کشور‌های مصر، امارات متحده عربی، بحرین، لیبی، یمن، مالدیو، سنگال، موریتانی، چاد، کومور، نیجر و گابن هم به این کارزار پیوستند، اما دست آخر سعودی‌ها دیدند نمی‌توانند تحریم قطر را ادامه دهند لذا روابطشان با این کشور به حالت قبل بازگشت.

حمایت عربستان از شبکه ایران اینترنشنال که در اغتشاشات اخیر کشور پرچمدار تجزیه طلبی بود و همچنان برنامه‌های ضدایرانی خود را ادامه می‌دهد یکی دیگر از اقدامات سعودی‌ها علیه کشورمان است که با اعتراض ایران مواجه شده است.

در هر صورت همسایگان پهنه‌های شمالی و جنوبی خلیج فارس بار دیگر تصمیم گرفته‌اند روابط تاریخی خود را از سر بگیرند که شاید چرخش آمریکا به منطقه ایندوپاسیفیک برای مهار چین، خروج دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا از برجام، جنگ روسیه و اوکراین و موفقیت‌های یمنی‌ها در جنگ با سعودی‌ها و احساس خطری که عربستان نسبت به آرامکو دارد باعث برقراری مجدد روابط با ایران شده باشد.

دیدار و گفتگوی حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه ایران با فیصل بن فرحان وزیر امور خارجه عربستان سعودی در حالی در پکن پایتخت چین انجام شد که در ۱۹ اسفند و در پی مذاکرات فشرده‌ای که از ۱۵ اسفند در شهر پکن با حضور علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی، «مساعد بن‌محمد العیبان» وزیر مشاور و عضو شورای وزیران و مشاور امنیت ملی عربستان سعودی و «وانگ یی» عضو دفتر سیاسی کمیته مرکزی حزب کمونیست و رئیس دفتر کمیسیون مرکزی امور خارجی حزب و عضو شورای دولتی جمهوری خلق چین برگزار شد، ایران و عربستان در بیانیه‌ای نسبت به از سرگیری روابط دیپلماتیک توافق کردند و توافق شد که حداکثر ظرف مدت حداکثر دو ماه سفارتخانه‌ها و سرکنسولگری‌ها بازگشایی شود. براساس این بیانیه، وزرای امور خارجه دو کشور جهت اجرای این تصمیم و انجام تمهیدات لازم برای تبادل سفرا با یکدیگر ملاقات می‌کنند.

امیرعبداللهیان ۲۸ اسفند ۱۴۰۱ در نشست خبری با خبرنگاران در پاسخ به سؤالی گفته بود: در مناسبات ایران و عربستان توافق داریم که روابط به حالت طبیعی خودش برگردد. از طریق حافظ منافع مناسبات خودمان یعنی کشور سوئیس در ۱۰ روز گذشته پیام‌هایی را از عربستان دریافت و هم منتقل می‌کنیم. آخرین پیام تبادل شده در ۲۴ ساعت گذشته اعلام آمادگی ایران برای نشست وزرای خارجه و پیشنهاد سه مکان برای برگزاری این نشست بود که بر مبنای موافقت طرف مقابل و هماهنگی بین ما، زمان و مکان را هر چه زودتر توافق خواهیم کرد و اقدام عملی برای بازگشایی سفارتخانه‌ها و سرکنسولگری‌های دو کشور بزودی رقم خواهد خورد.

وزیر امور خارجه کشورمان در گفت‌وگویی که با شبکه تلویزیونی الجزیره انگلیسی داشت در این خصوص اعلام کرده بود: روز ۲۱ مارس من و همتای سعودی خودم آماده اولین گفت‌وگوی تلفنی شدیم. ما در روز‌های گذشته در یک مرحله، تماس تلفنی وزیر امور خارجه عربستان را داشتیم و در پاسخ به این تماس هم شب گذشته من با جناب آقای فرحان تماس تلفنی برقرار کردم. در گفتگو‌های ایران و عربستان در پکن راجع به همه موضوعات گفتگو شد؛ اما فضای قالب گفتگو‌ها به مباحث امنیتی و برخی سوءتفاهمات و در عین حال برخی مشکلاتی که بین دو طرف وجود داشت، برمی‌گشت. ما قبل از آن پنج مرحله گفت‌وگوی امنیتی در بغداد داشتیم و سه دور گفت‌وگوی امنیتی در مسقط انجام شد.

امیرعبداللهیان و بن فرحان که در حاشیه نشست بغداد ۲ در اردن در سال گذشته هم دیدار و گفت‌وگویی کوتاه داشتند برای اولین بار دوم فروردین ماه تلفنی گفتگو کردند. وزیر خارجه عربستان در این گفتگو با اشاره به دستاورد‌های مثبت نشست پکن، بر دیدار آتی وزرای خارجه و بازگشایی سفارتخانه‌های دو کشور تأکید کرد و امیرعبداللهیان هم ضمن تبریک متقابل ماه مبارک رمضان و استقبال از بازگشت مناسبات ریاض و تهران به حالت طبیعی، بر آمادگی جمهوری اسلامی ایران برای توسعه و تحکیم مناسبات با عربستان تأکید کرد و وزرای خارجه دو کشور توافق کردند در اولین فرصت با یکدیگر دیدار کرده و مقدمات بازگشایی سفارتخانه‌ها در تهران و ریاض و سرکنسولگری‌ها در مشهد و جده را فراهم کنند. در دومین گفت‌وگوی تلفنی دو وزیر خارجه که ششم فروردین ماه انجام شد، طرفین در خصوص نشست مشترک فیمابین در ماه مبارک رمضان بحث و تبادل نظر کردند و در سومین گفتگو که در ۱۳ فروردین انجام شد، توافق کردند در روز‌های آینده با یکدیگر دیدار کنند که این امر در ۱۷ فروردین به وقوع پیوست.

وزیران خارجه ایران و عربستان سعودی در این دیدار بیانیه مشترکی را به امضا رساندند که بر اساس آن دو طرف توافق کردند نمایندگی‌های دو کشور طی زمان مورد توافق، بازگشایی شود و اقدامات لازم را برای گشایش سفارتخانه‌های دو کشور در ریاض و تهران و سرکنسولگری‌های این دو کشور در جده و مشهد صورت دهند.

دو طرف توافق کردند هماهنگی‌های لازم را میان هیئت‌های فنی برای بررسی راه‌های گسترش همکاری میان دو کشور از جمله از سرگیری پرواز‌ها و سفر‌های متقابل هیئت‌های رسمی و بخش خصوصی، تسهیل اعطای روادید برای شهروندان دو کشور از جمله روادید عمره، ادامه دهند.

حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه کشورمان در دیدار همتای عربستانی خود با تأکید بر اینکه روابط رسمی تهران - ریاض از امروز رسما فعال شد، گفت: با توجه به گفتگو‌های انجام شده و نیز پیام تبادل شده بین پادشاه عربستان و رئیس جمهور کشورمان، اراده رهبران دو کشور بر توسعه و تعمیق روابط فیمابین قرار دارد.

فیصل بن فرحان هم در دیدار با امیرعبداللهیان گفت روابط جدید میان دو کشور، فضای مثبت جدیدی را در کل منطقه ایجاد کرد و عربستان سعودی آماده است تا با کمک و همکاری ایران فضای مثبت یادشده در مناسبات منطقه‌ای را تقویت نماید.

با توجه به اینکه تنش‌های موجود بین ایران و عربستان دو کشور بزرگ جنوب غربی آسیا در حال برطرف شدن است باید منتظر منطقه‌ای نو عاری از جنگ و برادرکشی باشیم. تجربه سال‌های اخیر به ویژه پس از جنگ داخلی سوریه که به تبع آن شاهد به وجود آمدن گروه‌های تروریستی از جمله داعش بودیم به دلیل انشقاق کشور‌های اسلامی بود که منطقه غرب و جنوب غرب آسیا را متحمل هزینه‌های مالی و جانی زیادی کرد.