قدمت بسیاری از قلعه های تاریخی در استان هرمزگان که بیشتر مربوط به دوران صفویه و پس از آن است، بواسطه تعمیر و بازسازی به عنوان میراثی ماندگار در استان هرمزگان باقی مانده تا ایران گردان و جهانگردان از وجود آن بهره ببرند.
قلعه‌های قدیمی و ناشناخته در سراسر استان هرمزگان از زیباترین و جذاب‌ترین یادگار‌های تاریخ هستند که در شهرستان‌های مختلف این استان پهناور از شرق تا غرب وجود دارد و قدمت آن‌ها به دوره‌های مختلف باستانی یا اسلامی باز می‌گردد که نشان از باستان و رونق تمدن آن در طول تاریخ است و بر تاریخ پر فراز و نشیب مردمان جنوب گواهی می‌دهند. باید از دیواره‌های به جا مانده این قلعه‌ها پرسید که بر مردمان دریادل حوزه خلیج فارس چه‌ها گذشته است، اینجا سنگ‌ها و دیوار‌های کهنه، با انسان سخن می‌گویند.
قلعه پرتغالی‌های قشم، قلعه پرتغالی هرمز و قلعه فین از جمله قلعه‌هایی مهم و دیدنی استان هرمزگان است که بیشتر به آن پرداخته شده است، اما قلعه‌های ناشناخته‌ای هم در این استان است که شاید نام آن برایتان ناآشنا بوده و یا کمتر شنیده باشید که می‌توان به قلعه ایلود بستک هرمزگان، قلعه تاریخی سندرک، قلعه جناح، قلعه حاجی‌آباد، قلعه خمیر، قلعه دختران، قلعه دیده‌بان، قلعه سیبه، قلعه شیخ سلطان، قلعه فتویه، قلعه قلات جناح، قلعه قلات، قلعه کمیز، قلعه کوهیج، قلعه لارک، قلعه لافت، قلعه لشتان و قلعه هزاره میناب اشاره کرد.
در این گزارش به معرفی برخی از قلعه‌های مهم و دیدنی و قلعه‌های ناشناخته استان هرمزگان می‌پردازیم.
قلعه پرتغالی‌های قشم
قلعه پرتغالی‌ها یکی جاذبه‌ای دیدنی جزیره قشم است که در انتهای شمال شرقی جزیره و در ساحل دریای خلیج فارس قرار دارد.
این قلعه تاریخی با مساحت بیش از ۲ هزار مترمربع از سنگ‌های آهکی و گچی، با ملات ساروج محلی ساخته شده و طی یک قرن، چندین بار استحکام آن افزایش یافته است.
دیوارسازی قلعه با سنگ‌های مرجانی و سنگ لاشه و ملات گچ و ساروج به شکل بنا‌های عهد ساسانی انجام گرفته است؛ در میان خرابه‌های قلعه هنوز هم تعدادی لوله زنگ زده توپ وجود دارد.
چهار لوله از این لوله‌ها را در اطراف درب ورودی پاسگاه‌های قدیمی شهر قشم و لافت نصب کرده‌اند و چند لوله توپ دیگر نیز به بندر لنگه حمل شده است.
این دژ راست گوشه است، چهار برج در چهار گوشه و بازو‌هایی بلند دارد که توپ و منجنیق‌ها بر روی پهنای آن مستقر می‌شدند.
قلعه قشم کاربردی، چون یک انبار بزرگ یا جای نگهداری مهمات و سلاح داشته که در مواقع اضطراری به دیگر دژ‌ها کمک می‌رساند.
قلعه پرتغالی‌های قشم در سال ۱۵۰۷ میلادی به فرمان «آلفونسو آلبوکرک» دریانورد پرتغالی در جزیره قشم احداث شد. آلبوکرک، جزایر دهانه خلیج فارس را تصرف کرده و از این طریق بر راه بازرگانی دریایی بین هند و اروپا تسلط یافت.
چیرگی پرتغالی‌ها بر این آبراهه مهم دریایی ۱۱۰ سال طول کشید؛ در این مدت آن‌ها به ساختن دژ‌ها و استحکاماتی پرداختند که از آن جمله دژ‌های هرمز، قشم و لارک است.
سرانجام در سال ۱۶۲۳ میلادی این قلعه و دیگر پایگاه‌ها در دهانه خلیج فارس را یکی از سرداران صفوی متصرف شد و ایرانیان تا امروز براین پرارزشترین آبراهه دنیا چیره هستند.
در آبان ۱۳۸۷ نیز درپی حفاری‌های شرکت برق در محدوده ۵۰۰ متری قلعه پرتغالی‌ها، تونل قدیمی متصل به این قلعه در شهر قشم کشف شد.
این تونل که به قلعه پرتغالی‌ها متصل می‌باشد، راه فرار فرماندهان و نیرو‌های نظامی پرتغالی و همچنین مکان نگهداری مهمات نظامی آنان بوده است؛ این تونل تا محدوده میدان سعدی شهر قشم به طول حدود سه کیلومتر ادامه دارد.
قلعه هرمز
قلعه پرتغالی‌های هرمز در یک کیلومتری از اسکله اصلی این جزیره در ساحل و مشرف به آب‌های نیلگون همیشه خلیج فارس واقع شده که از نقاط دیدنی استان هرمزگان واقع در جنوب ایران است. این قلعه به‌دلیل قرار گرفتن در این جزیره سرخ رنگ و رویایی به‌عنوان قلعه هرمز نیز معروف است.
قلعه پرتغالی‌های هرمز یکی از چندین قلعه‌ای است که به همین نام در جنوب ایران توسط پرتغالی‌ها ساخته شده است؛ پرتغالی‌ها در زمان اشغال ایران این ساختمان‌ها را برای اسکان نظامیان و اغلب در فاصله‌ای کوتاه از بندرگاه‌های اصلی می‌ساختند.
این قلعه تاریخی که یادگاری از دوران اشغال مناطق جنوبی ایران توسط پرتغالی‌ها و یادآور اشتغل استعمار پیر انگلیس است، به دست سردار امام قلی خان آزاد شد و امروز به عنوان نماد مبارزه با استکبار و شجاعت سربازان ایرانی برای آزادسازی این جزیره مهم بوده که آثار و ادوات باقی مانده دراین قلعه حکایت از مبارزه سخت با متجاوزان بوده است.
این قلعه که در ضلع شمالی جزیره هرمز و در ساحل دریا قرار دارد، به فرمان آلفونسو آلبوکرک دریانورد پرتغالی، در محلی موسوم به «مورنا» احداث شد و در سال ۱۳۷۷ با شماره ثبتی ۱۹۹۸ در فهرست میراث ملی کشور قرار گرفت.
تاسیسات این قلعه شامل انبار‌های تسلیحات، آب انبار (برکه) و اتاق‌هایی با سقف هلالی است؛ در زمان شاه عباس که استعمار پرتغالی‌ها درایران پایان داده شد، این قلعه به دست امام قلی خان از سرداران شاه عباس فتح گردید.
قلعه به شکل چند ضلعی نامنظم است، اما ساختمان آن بسیار محکم و دیوار‌هایی به قطر سه و نیم متر با چند برج به ارتفاع ۱۲ متر دارد.
مردم این جزیره در طول این سال‌ها مرزداران واقعی برای کشور بوده و در طول دوران انقلاب، هشت سال جنگ تحمیلی و جنگ خلیج فارس شهدای زیادی تقدیم کرده که همواره انتظار دارند این جزیره به نماد مقاومت باقی بماند.
قلعه فین
قلعه فین یکی از جا‌های دیدنی شهرستان بندرعباس از توابع استان هرمزگان است که در فاصله ۹۵ کیلومتری بندرعباس و در بخش فین واقع شده است.
قلعه فین بر روی تپه‌ای مرتفع و مشرف به راه‌های ارتباطی منطقه قرار دارد؛ این قلعه و تپه طبیعی آن فضای بزرگی به طول ۲۹۰ متر وعرض ۱۸۰ متر را در برمی گیرد.
این قلعه که به احتمال زیاد در زمان ساخت جنبه نظامی داشته‌است، از روی سفالهای کشف شده آن می‌توان حدس زد که قدمتش به قرون میانه اسلامی یا دقیق‌تر آن به دوره ایلخانی و تیموری نسبت داد؛ با این حال، این بنا تا دهه‌های اخیر نیز مورد استفاده خان‌های منطقه قرار داشت.
در حاشیه قلعه و بر روی دامنه تند آن الحاقاتی از سده اخیر با اسکلت فلزی و آجر و سیمان و کاشی دیده می‌شود که در دوره‌های بعد به فضای قلعه افزوده شده است.
از وجود برج‌هایی که در هر یک از گوشه‌ها قرار گرفته، می‌توان حدس زد نقشه واقعی این قلعه چند ضلعی نامنظمی بوده که بوسیله برج‌های مدوری محافظت میشده است.
در داخل دیوار‌های قلعه تیرکش‌های عمودی و پنجره‌هایی با اطاق جناغی تعبیه شده است؛ در ضلع غربی برج مدور دیگری دیده می‌شود که ۳.۸۰ متر قطر دارد و در فضای درونی آن هم اکنون ۲ طبقه مشاهده می‌شود.
ارتفاع مجموعه این طبقه‌ها حدود هفت متر و سطح طبقه دوم در ارتفاع ۴.۵۰ متری قرار دارد و درون این برج نیز طاقچه‌ها و تیرکش‌هایی وجود دارد.
قلعه فین نسبت به زمین‌های پیرامون حدود ۶ متر ارتفاع دارد. در گوشه شمال شرقی برج مدوری قرار دارد که بخش زیادی از آن فرو ریخته و تنها دیواری به طول ۸.۴۰ متر از آن باقی مانده است.
قلعه فین به شماره ۷۲۷۰ در سال ۱۳۸۱ به ثبت آثار ملی ایران رسیده‌است، در زلزله سال ۱۳۸۶ کمی خسارت دید و حال ویرانه‌های ی از برج‌ها و فضا‌های معماری آن را می‌توان بر ارتفاعات این تپه مشاهده کرد.
این شهر با دارا بودن فضای وسیعی نخلستان متراکم و خیابان‌های عاری از بدنه ساختمانی به عنوان یکی از نمونه‌های نادر و واقعی باغ شهر در سطح کشور است.
قلعه گوهران بشاگرد
قلعه تاریخی گوهران آثار به جا مانده از دوران قاجار در منطقه بشاگرد بر فراز تپه‌ای به دست معماران بومی ساخته شده که این قلعه دارای یک حسینیه و مسجد است.
از آن جا که گوهران در گذشته همواره مورد هجوم دشمنان قرار می‌گرفت لذا خان‌های گوهران دستور ساخت این بنای مستحکم را دادند تا بتوانند از خود و خانواده حکومت و شهرشان دفاع کنند.
این بنا کاربرد نظامی داشته، سه ضلع آن پرتگاه بوده و در ضلع دیگر آن خندق بزرگی با عمق ۶۰ متر بوده تا از ورود دشمن به داخل قلعه جلوگیری شود و تنها راه ورود به قلعه ضلع شرقی آن است.
یکی از عجایب این بنا در آن زمان وجود یک چاه عمیق بیش از ۲۰۰ متر از داخل قلعه تا عمق رود خانه حفر کرده بودند که آب اشامیدنی قلعه را فراهم می‌کرد؛ این قلعه به ۲ قسمت محل زندگی خان و محل زندگی سربازان تشکیل شده است.
ملات و مصالح به کار رفته در این بنا گِل و سنگ است و قلعه گوهران واقع در شهرستان بشاگرد در شرق استان هرمزگان است، اما صد افسوس که یکی از مکان‌های ناشناخته این منطقه جنوبی به شمار می‌رود.
قلعه هزاره بی بی مینو
قلعه هزاره یا قلعه بی‌بی مینو واقع در بخش مرکزی شهرستان میناب تنها بنای تاریخی موجود در این شهر و از نقاط دیدنی استان هرمزگان در جنوب ایران است.
قلعه هزاره میناب نیز تا اواخر دوره‌ی قاجاریه مرکز حکومت بوده است؛ مردم بومی این قلعه را بی بی مینو می‌نامند و معتقدند که در روزگاران گذشته ۲ خواهر به نام‌های بی بی مینو و بی بی نازنین این قلعه را ساخته و در آن زندگی می‌کردند.
گویا در گذشته ۲ قلعه وجود داشته است که یکی از این قلعه‌ها به نام بی بی نازنین ویران شده و تنها قلعه باقی‌مانده به نام قلعه هزاره یا قلعه بی‌بی مینو شهرت یافته است.
قلعه هزاره تا اواخر دوره قاجاریه مرکز حکومت محلی و در اطراف آن، خندقی کنده شده بود. آن زمان همیشه ۱۰۰ سرباز مسلح در قلعه هزاره مستقر بودند و نگهبانی می‌داده‌اند.
قلعه هزاره بی‌بی مینو در سال ۱۳۸۲ هجری شمسی در لیست آثار ملی به ثبت رسیده است و به همین جهت ارزش معنوی آن برای مردم میناب و استان بیش از پیش ضرورت یافته است.
قلعه کمیز
قلعه کمیز در روستایی به همین نام کمیز در ۱۲ کیلومتری شهرستان رودان قرار دارد که تاریخچه ساخت آن را کارشناسان مربوط به دوران صفویه و قاجاریه می‌دانند؛ یعنی بیشتر آثار بدست آمده از این قلعه مربوط به اسلام میانه و دوره‌های ایلخانی تا صفوی می‌باشد.
این قلعه بر فراز یک پشته صخره‌ای ساخته شده که پی بنا با مصالح قلوه سنگ و دیوار‌های آن با خشت‌های قالبی به ابعاد ۲۵*۲۵*۵ و ۳۰*۳۰*۸ سانتی‌متر است؛ این بنا دارای حصار بیرونی و چهار برج هست
مساحت ساختمان قلعه به یکهزار متر و روی هم رفته وسعت آن با احتساب حصار اطراف به ۱۸ هکتار می‌رسد.
روستای قلعه کمیز رودان همان طور که از ساختمان و برج و بارو‌های آن پیداست، متحمل نبرد‌های متعددی با دشمنان خارجی بوده است.
در نقشه روستای قلعه کمیز مشاهده می‌شود، وجود خانه‌های سنگی و قبر‌های قدیمی در اطراف کوه‌ها و سنگ نوشته‌هایی با خط میخی، سبک زندگی دور از مرکز را نشان می‌دهد.
در تاریخ دهم دیماه سال ۱۳۸۱ قلعه کمیز با شمار ثبت ۶۷۶۳ به عنوان یکی از آثار ملی استان هرمزگان ثبت شد.
قلعه کمیز هرمزگان در سال ۱۳۹۰ درپی وقوع طوفانی شدید که با بارش باران و سیل همراه بود، تخریب شد و به قسمت‌های زیادی از روستا و خود قلعه آسیب دیدند.
این حادثه باعث شد تا سازمان میراث فرهنگی هرمزگان در همان سال (۱۳۹۰) این قلعه را با هزینه‌ای افزون بر ۵۰۰ میلیون ریال برای نخستین بار مرمت کند.
قلعه توصیله
قلعه توصیله نیز یکی از قلعه‌های سه گانه و تاریخی کوخرد واقع در بخش کوخرد بستک و در غرب استان هرمزگان ایران است.
در روزگار حکمران مملکت سیبه (پیشنیان کوخرد بستک) بر منطقه، نگهبانانی در این قلعه نظارت ورود و خروج و راه‌های قلعه سیبه و منطقه را به عهده داشتند و به حکم موقعیت قلعه که بر فراز قله کوهی بلند قرار داشت، تمام منطقه سیبه و راه‌های پیرامون آن به وسیله دیده بان‌ها نظارت می‌شد.
منطقه سیبه به طور کامل جلوی چشم دیده بان‌ها قرار داشت و هر حرکتی غیرطبیعی را که ملاحظه می‌کردند، به حاکم ابلاغ می‌شد.
پیشینیان کوخرد یعنی منطقه تاریخی سیبه در نگهداری و نگهبانی از جان و مال و چاه‌ها و نخلستان‌ها و کشتزار‌های خود که محدوده زمین‌ها از سمت مغرب از لُرکش شروع می‌شود تا دشت‌های پاراو و تنب بردومه، و از پشت رودخانه، از کاد ممدی تا بشکرو بوده، در ۲ رشته کوه‌های شمالی و جنوبی کوخرد قلعه‌هایی و استحکاماتی داشته اند که هنوز آثار آن‌ها باقی مانده است.
دژی به نام قلعه توصیله در قله کوه پَرِ توصیله در گری زامردان در کوه ناخ شمال کوخرد بستک ساخته بودند.
در زمان قدیم شهر سیبه یکی از شهر‌های آباد و مهم بوده است که حاکمان شهر برای حفظ جان و مال مردم اقداماتی انجام می‌دادند که یکی از این فعالیت‌ها ساخت استحکامات و دژ‌های محکم بوده است. قلعه توصلیه نقش مهمی با قلعه سیبه که محل اصلی حاکم وقت کوخرد قدیم بوده است، داشت.
قلعه شیخ حمادی
قلعه شیخ حمادی در روستای مرباغ نزدیکی شهرستان پارسیان قرار دارد. شاید اسم این منطقه تابحال به گوش شما نخورده باشد، اما منطقه‌ی تفریحی بسیار زیبایی است که می‌توان آن را برای گردشگری انتخاب کرد.
آسمان این منطقه در شب فضای عجیبی دارد و بسیار دیدنی است. عکاسان برای شکار لحظه‌های آسمان در شب به این منطقه می‌آیند.
این قلعه داراى تعداد زیادى اتاق و یک بادگیر و در وسط حیاط داراى یک پلکان سنگى مى باشد. اما دیوار‌ها و اساس بنیان این قلعه از گل و خشت ساخته شده است.
در وسط حیاط آن یک حلقه چاه و یک درخت کنار وجود دارد. سال ساخت این قلعه روی دروازه حیاط قلعه که از چوب ساخته شده نوشته شده و آن، ١٣۵۶هجرى قمرى است.
در دوره جدید با افزایش هر چه بیشتر قدرت حکومت در مناطق دور به تدریج قدرت شیوخ و حکمرانان محلى کاسته شد، واین قبایل عربى حاکم در این دوره شروع به مهاجرت به کشور‌های عربی نموده، اما از بین آن‌ها تنها کسى که در ایران ماندگار شد شیخ على حمادى بود و تا آخر عمرش با همسر اشکنانى و تنها خادم سیاه چرده خود بنام "داوود " در این قلعه زیست و در سال ١٣۶٨شمسی درگذشت و در مقام مدفون گردید.