اجباری یا داوطلبانه/ چرا بازنگری در قانون سربازی مهم است؟

از زمان پهلوی اول که سربازی اجباری در کشور تبدیل به قانون شد تا به امروز خدمت مقدس سربازی به شکل کلاسیک آن اجرا شده است.

در سال‌های گذشته طرح‌هایی برای تحول در خدمت سربازی مطرح شده، اما سربازان وظیفه کماکان به صورت اجباری لباس نظامی بر تن می‌کنند.

آموزش مهارت‌های مختلف به سربازان، فروش سربازی و اقدامات صورت گرفته در زمینه سربازی مشمولان خارج از کشور از جمله اقدامات صورت گرفته در سال‌های اخیر برای سربازان بوده، اما این موارد امری نیست که بتواند تخصصی شدن سربازی را در پی داشته باشد به همین دلیل رهبر انقلاب بر ضرورت بازنگری در خدمت سربازی تاکید کرده‌اند.

محمدباقر قالیباف رئیس مجلس شورای اسلامی در ۲۲ اسفند در مصاحبه‌ای تلویزیونی اظهار کرد: امروز با پیگیری که در مجلس با ستاد کل نیرو‌های مسلح انجام گرفت و در محضر حضرت آقا صحبت شد، همه به این جمع‌بندی رسیدیم که اصل موضوع سربازی نیاز به یک بازنگری و طرح جدید برای بهینه کردن بحث سربازی دارد که ان‌شاء الله این موضوع را با هماهنگی ستاد کل، پس از دستوری که حضرت آقا صادر کرده‌اند در حال بررسی هستیم که بتوانیم درباره شیوه سربازی تجدیدنظر کنیم.

وی درباره زمان بازنگری در موضوع سربازی گفت: نمی‌توان اکنون زمان آن را مشخص کرد، اما این موضوع در دستور کار است. چندین دهه است با همین روال کار را دنبال می‌کنیم که احتیاج به تجدیدنظر دارد.

رئیس قوه مقننه ادامه داد: زمانی جوان‌ها احساس می‌کردند وقتی به سربازی می‌روند یک نوع بیگاری برای آن‌ها است، البته یک زمانی جنگ است که این موضوع فرق دارد، در حال حاضر افرادی که تحصیلات بالایی دارند یا نیروی نخبه هستند دقیقاً در راستای تخصص خود به کارگیری می‌شوند، این اقدام مدت‌هاست که در نیروی مسلح انجام می‌شود.

قالیباف تصریح کرد: نکته دیگری که به آن توجه شده این است که ستاد کل برنامه‌ای دارد که همه جوان‌هایی که به سربازی می‌روند حتماً در پایان خدمت خود در یک حرفه خاص مهارت پیدا کرده باشند و کارت حرفه‌ای را دریافت کنند که امسال در بودجه ما این کار را انجام دادیم و رقم قابل توجهی حدود چند هزار میلیارد تومان در تبصره ۱۸ برای این موضوع گذاشتیم تا سربازانی که خدمتشان به پایان می‌رسد و حرفه دارند به آن‌ها وام اشتغال بدهیم که بتوانند خودشان سرمایه‌گذاری کنند و شغلی داشته باشند.

حمید نساج عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان یکی از ایده پردازان تحول در خدمت سربازی است. وی درباره ایده خود به خبرنگار باشگاه خبرنگاران جوان گفت: ایده طرح من این بود که خدمت سربازی در ایران حرفه‌ای شود.

وی ادامه داد: ارتش حرفه‌ای به این معناست به جای اینکه وقتی جوانان به یک سن مشخصی می‌رسند و آن‌ها را به صورت اجباری به سربازی می‌بریم آن‌ها را به یک سربازی داوطلبانه حرفه‌ای ببریم یعنی کسانی که مایل هستند به جای اینکه یک دوره آموزش چهل روزه داشته باشند یک دوره آموزشی یک ساله ببینند.

نساج افزود: در این دوره یک ساله، سربازان آموزش‌های مد نظر را می‌گذارنند بعد به مدت چهار سال به خدمت نیرو‌های مسلح درمی‌آیند یعنی یک سربازی دو ساله به یک سربازی پنج ساله داوطلبانه تبدیل می‌شود.

عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان بیان کرد: این شیوه‌ای است که بیشتر کشور‌های دنیا به سمت آن رفته‌اند که یک دلیل آن تغییر ماهیت جنگ‌هاست، چون در قدیم جنگ متکی بر نیروی انسانی بود و هرچه نیروی انسانی بیشتری داشتید توان رزمی هم بیشتر می‌شد و ادواتی هم که به کار می‌بردند پیچیده نبود، اما هم اکنون در جنگ اوکراین می‌بینیم که جنگ وارد سطحی دیگر شده است و به جنگ پهپاد‌ها تبدیل شده و هوش مصنوعی وارد جنگ شده و این یعنی تعداد نیرو مهم نیست بلکه مهارت نیرو مهم است، چون مهارت را نمی‌توان با آموزش یک یا دو ماهه منتقل کرد.

وی ادامه داد: دومین دلیل، انگیزه نیروهاست، چون کسانی که روحیه جنگ دارند بروند پنج سال خدمت کنند خیلی بهتر است تا افرادی بروند که انگیزه یا روحیه جنگ را ندارند.

نساج گفت: مسئله دیگر این است کسانی که استعداد مسائل نظامی را ندارند می‌توانند جایی بروند که استعداد آن را دارند تا به کشور خدمت کنند و به جای اینکه دو سال از بهترین سال‌های عمرشان صرف سربازی شود می‌توانند صرف یک بخش دیگر کنند تا به سرمایه علمی و اقتصادی کشور افزوده شود.

عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان با بیان اینکه ستاد کل نیرو‌های مسلح با این طرح موافقت نکرد، تصریح کرد: این طرح در کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس هشتم هم مطرح شد که برخی نمایندگان با آن موافق نبودند و می‌گفتند اگر بخواهیم سربازی اجباری را به سربازی داوطلبانه تغییر دهیم ممکن است باعث تضعیف نیرو‌های مسلح شود که ما اعلام کردیم هر سال ۱۰ درصد این کار را انجام دهید و ۱۰ سال هم زمان ببرد که لطمه‌ای وارد نشود، اما در آن موقع نگاهی سنتی حاکم بود و ضرورت این امر احساس نشده بود.

سرلشکر محمد باقری رئیس ستاد کل نیرو‌های مسلح در خصوص خدمت سربازی اعلام کرده بود در حال بررسی هستیم تا بتوانیم در سال آینده قدری از طول خدمت سربازی را کاهش دهیم.

وی تصریح کرد: سربازی و فراهم کردن زمینه شرکت‌های دانش بنیان برای همکاری با نخبگان از دیگر قالب‌هایی است که نیرو‌های مسلح برای استفاده از جوانان در اختیار دارد، در قالب طرح نخبگان وظیفه نیز حدود ۲۳ هزار نفر از نخبگان کشوری در مسیر همکاری قرار گرفتند.

در بهمن ماه هم روح الله دهقانی فیروزآبادی، معاون علمی و فناوری رئیس جمهور گفته بود: هم اکنون این شرایط فراهم است که جوانان و نخبگان توانمند با استفاده از طرح‌های علمی و پژوهشی بتوانند دوران خدمت را در شرکت‌های دانش بنیان بگذرانند، اما به زودی تغییرات در ساز و کار شناسایی نخبگان برای خدمت سربازی ایجاد خواهد شد.

بازنگری در قانون سربازی می‌تواند راهگشای بسیاری از مسائل مثل اشتغال و ازدواج جوانان شود چرا که داشتن حقوق مکفی حین خدمت، مهارت آموزی برای ایجاد اشتغال پس از پایان سربازی و حرفه‌ای شدن سربازی می‌تواند به شکل گیری نیروی نظامی متخصص در بین سربازان منجر شود.