آیین رونمایی از کتاب «خاطره‌نویسی در زیست‌بوم دفاع مقدس» با حضور عباس بایرامی، علی‌اصغر جعفری، جواد کامور بخشایش، محمدقاسم فروغی، محسن شاه‌رضایی، گلعلی بابایی، غلامرضا عزیزی و معصومه رامهرمزی در سرای اهل قلم خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد.
علی‌اصغر جعفری؛ معاون رئیس بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس در ابتدای این نشست گفت: بالندگی و شکوفایی امروز سازمان ادبیات و تاریخ دفاع مقدس، حاصل تلاش جمع کثیری از بزرگان است که سال‌ها در این سازمان کار فرهنگی کرده و به خلق حماسه‌های فرهنگی مشغول بوده‌اند.
وی افزود: امروز سازمان ادبیات و تاریخ دفاع مقدس، بدل به سازمانی بالنده و خوب شده است. البته به این معنا نیست که همه توقعات پاسخ داده شده، اما چند کار بسیار شاخص و فاخر به سرانجام رسانده است. به‌طور مثال در بحث کتاب حدود چهار هزار عنوان در حوزه دفاع مقدس منتشر شده است. بخش قابل‌توجهی از این کتاب‌ها هم توسط انتشارات بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس در سراسر کشور تولید شده است. در این حوزه به رشد ۱۵ درصدی رسیدیم. در بحث برگزاری رویداد بزرگ کتاب سال، امسال حدود چهار هزار عنوان کتاب ارزیابی شدند. همچنین در بحث تاریخ یکی از حلقه‌های مفقوده ما که باید به آن توجه ویژه داشته باشیم، پیشکسوتان در قید حیات‌اند.
معاون رئیس بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس بیان کرد: در شهریورماه که در خدمت مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی) بودیم ایشان تأکید کردند: «آن وقتی احساس رضایت کنید که جوان و نوجوان شما هم همان‌طوری به دفاع مقدس نگاه می‌کنند که شما نگاه می‌کنید. همان برداشتی را از جنگ و دفاع مقدس دارند که شما دارید.» اگر ما بخواهیم به این هدف متعالی برسیم، باید چه کاری انجام دهیم؟ باید گذشته درخور تمجید را به امروز انتقال دهیم. در این حوزه کم‌کاری کرده‌ایم. باید نهضتی برای خاطره‌نویسی و تبیین خاطرات رزمندگان ایجاد شود تا بتوانیم این خاطرات را به نسل جوانی که تشنه است، برسانیم. باید هم آینده و هم گذشته را بررسی و حلقه وصلی برقرار کنیم. این برعهده دوستان فعال در حوزه ادبیات و کتاب است.
جعفری در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به ضرورت آگاهی نسل جدید از تاریخ، گفت: حوادث اخیر نشان داد برخی از دهه هشتادی‌ها و دهه نودی‌ها نیاز دارند که اطلاعات بیشتری به آن‌ها داده شود. امروز، بحث هویت حلقه گمشده‌ای است که نسل جدید ما از این مساله رنج می‌برد. باید عقبه تمدنی ما برای نسل جدید تبیین شود. بخش عمده تاریخ ما در دفاع مقدس نهفته است. این وظیفه‌ای است که ما بر دوش داریم و حوزه ادبیات باید آن را به دوش بکشد. اگر فیلمی باید تولید شود، ریشه در ادبیات دارد. اگر مستندی باید تولید شود، نیاز به پژوهش و ادبیات دارد؛ بنابراین ادبیات سرچشمه است. هر چقدر به این موضوع توجه کنیم، بهتر می‌توانیم بهره‌برداری کنیم. ما باید در سال آینده در بحث خاطره‌نویسی نیرو تربیت کنیم تا خاطرات را جمع‌آوری و تدوین کنند و به دست مخاطب برسانند. همچنین در بحث رمان باید کار ویژه‌تری انجام دهیم و این خلأ را برطرف کنیم. امیدوارم در سال آینده، شاهد رونق بیشتری در حوزه ادبیات دفاع مقدس و خاطره‌نویسی باشیم.
خاطره، یک موجود زنده است
محسن شاه‌رضایی نیز در بخش دیگری از این نشست بیان کرد: از سال ۹۲ تاکنون، شورای خاطره سازمان ادبیات و تاریخ دفاع مقدس مصمم شد یک سلسله کارگاه‌های آموزشی را در سراسر کشور و با هدف آموزش نوقلمان راه‌اندازی کند و موضوعاتی را توسط پیشکسوتان باتجربه به علاقه‌مندان در استان‌ها انتقال دهند. خاطره، یک موجود زنده است و این موجود زنده روزبه‌روز در حال نو شدن است؛ لذا مدارک و مستندات این کار سال‌ها مورد نظر اعضای شورای خاطره بود. هر کارگاهی که برگزار شد، یک نفر مقاله‌ای را در تکمیل آن و با شرایط روز اضافه کرد. ماحصل این کار، چاپ کتابی با محتوای هفت کارگاه برگزار شده است.
وی ادامه داد: به غلط فرهنگ ما را یک فرهنگی غیرتیمی معرفی کرده‌اند، این کتاب نمونه‌ای از کار موفق تیمی است و اگر به تاریخ رجوع کنیم، با کار‌های تیمی بسیار قوی در ایران مواجه خواهیم شد. این کتاب نمونه‌ای به شدت موفق با ترکیبی از جوانان و پیشکسوتان است. البته هیچ کاری بدون نقص نیست و در جلد بعدی نواقص را برطرف خواهیم کرد. دانش ضمنی که در اثر تجربه به‌دست آمده، قابلیت تدریس دارد. زیست‌بوم یعنی اکوسیستم که اینجا به‌درستی اطلاق شده است؛ یعنی در این اکوسیستم چطور خاطره‌نویسی شکل گرفته و این رشد چگونه باید شکل بگیرد. ما از این یافته‌ها در سایر گونه‌ها می‌توانیم استفاده کنیم. یعنی دانشی را که به برکت جنگ، دفاع مقدس و خون شهدا شکل گرفته، امروز در جا‌های دیگر نیز می‌توانیم استفاده کنیم.
کتاب «خاطره‌نویسی در زیست‌بوم دفاع مقدس» یک نقشه راه است
گلعلی بابایی؛ نویسنده و پژوهشگر حوزه دفاع مقدس نیز در این آیین گفت: آقایان محمدقاسم فروغی و مسعود امیرخانی آنچه را که باید می‌گفتند، در مقدمه به خوبی بیان کردند. آن‌ها توضیح داده‌اند که این زیست‌بوم از کجا و چطور آمده است. بذری که در سال ۹۲ در بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس کاشته شد، ثمر داده و حالا نتایج آن را می‌بینیم. این امر هم برای آن‌هایی که تجربه کار دارند و هم برای نوقلمان خاطره، یکی از ارکان اصلی ادبیات دفاع مقدس است و بسیار جای کار دارد.
وی افزود: برای آنکه تاریخ جنگ را از تحریف دور نگه داریم، باید حساسیت بیشتری را روی خاطرات داشته باشیم. ازجمله نقطه‌ضعف‌هایی که در برخی آثار می‌بینیم، ضعف نگارشی، ضعف پژوهشی و ضعف اصولی است که در این کتاب به آن‌ها اشاره شده است؛ اینکه خاطره‌نویسی چگونه باید انجام شود. در واقع این کتاب یک نقشه راه است.
معرفت‌شناسی در حوزه خاطره‌نویسی
در ادامه جواد کامور بخشایش بیان کرد: شورای خاطره مصمم است سلسله جلسات کارگاهی را در سراسر کشور برگزار کند. در طول چند سال گذشته تلاش کردیم که نظام‌نامه آموزشی را تبیین کنیم؛ یعنی در خاطره‌نویسی کدام سرفصل‌ها باید آموزش داده شود. در ادامه رسیدیم به یک مرحله سخت و طاقت‌فرسا که نیازمند دانش جمعی است؛ عرصه‌ای به اسم معرفت‌شناسی در حوزه خاطره‌نویسی. هر آنچه در این کتاب آمده، ماحصل خردجمعی است، اما باز هم جوابگوی آن میدان عظیمی که اساتید به آن اشاره کردند، نیست. باید ادبیات دفاع مقدس را از منظر پوست‌اندازی ببینیم و گام‌هایی رو به جلو برداریم.
وی افزود: یکی از ضعف‌های ما در مسئله ادبیات دفاع مقدس، آموزش و نقد است که در هر دو عرصه ضعیف عمل کرده و می‌کنیم. یعنی باید دو بال را برای ادبیات دفاع مقدس درنظر بگیریم؛ این دو بال آموزش و نقد است. در جلسات داوری با آثاری از نوقلمان روبه‌رو هستیم که بسیار قلم شیوا و رسایی دارند و صرفا نیازمند جهت‌دهی هستند. ضعف عمده‌ای که در ادبیات دفاع مقدس می‌بینم، عدم توجه به آموزش نویسندگی است و اینکه چطور آموزش بدهیم تا نویسنده در عرصه‌های مختلف برای دفاع مقدس قلم بزند.
این نویسنده و پژوهشگر دفاع مقدس گفت: اگر جنبه مثبت ادبیات دفاع مقدس را بررسی کنیم، آن چیزی که نقطه قوت تلقی می‌شود، خاطره‌نگاری است. اما باید گسترده‌تر ببینیم که گونه‌های دیگر دفاع مقدس به چه آموزشی نیاز دارند. ما در حوزه نثر با نوقلمان و نویسندگان صحبت نکرده‌ایم، آموزش نداده‌ایم که نثر باید چه ویژگی‌هایی داشته باشد که بر مخاطب اثر بگذارد. کدامیک از زندگی‌نامه‌هایی که می‌نویسیم در جامعه عمومیت پیدا می‌کند؟ احساس میکنم این مسیر نیاز به سرعت بیشتری دارد. در ادبیات پایداری راه خوبی طی شده، اما آیا ادبیات دفاع مقدس باید در خاطره‌نویسی خلاصه شود؟ کدام کتاب موفق را درباره یک شهید نوشتیم که مخاطب پیدا کند یا به‌واسطه حس مشترک در خارج از ایران قابلیت ترجمه داشته باشد.
گمشده ما در بحث معرفت‌شناسی دفاع مقدس، خاطره‌نویسی است
در بخش پایانی این نشست، محمدقاسم فروغی؛ دبیر علمی جایزه کتاب سال دفاع مقدس، بیان کرد: فکر میکنم گمشده ما در بحث معرفت‌شناسی دفاع مقدس، خاطره‌نویسی است. بیشتر باید به سراغ بُن‌مایه‌هایی که در خاطرات گنجانده می‌شود، برویم. همه این‌ها باید با زیربنای معرفت همراه باشد. همانطور که رهبری فرمودند، باید معرفت ما بیشتر شود تا با تحریف مقابله کنیم. اگر معرفت، شناخت و آگاهی عمیق نسبت به دفاع مقدس نباشد، جوابگوی تهدیدات و انحرافات نخواهیم بود. مطالبه ما از بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس این است که نشست‌هایی در راستای حفظ هویت ملی و پاسداشت ثروت ملی برگزار کرده و این مسائل را تبیین کنند.