استفاده از ظرفیت نخبگان حلقه گمشده میان مراکز تحقیقاتی و خدمات سلامت

یونس پناهی، با بیان این مطلب، به مدل‌های بین المللی در اجرای سیستم ارجاع صحیح در چهار مقوله پیش بینی، پیشگیری، شخصی سازی و مشارکت اشاره و اظهار کرد: حال باید دید یک سیستم ارجاع صحیح چگونه می‌تواند این مدل را اجرا کند. اولین نکته، پیش بینی تهدید‌های سلامت است. یک راه برای پیش بینی صحیح که نتیجه آن با کمترین مداخله بیشترین اثربخشی را داشته باشد، جمع آوری داده‌های سلامت در سطح جامعه و خانواده است. این روش می‌تواند درک درستی از سبک زندگی و عوامل ایجاد کننده فاکتور‌های خطر به دست دهد.

معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت با بیان اینکه امروزه فاکتور‌های خطر بسیاری از بیماری‌ها شناسایی شده است، تصریح کرد: اگر عوامل ایجاد‌کننده بیماری‌ها که در سبک زندگی نهفته است شناخته شود و سپس با تکنولوژی‌های نوین مانند هوش مصنوعی، امکان بروز فاکتور خطر و به دنبال آن بیماری پیش بینی شود، تا حد قابل توجهی از بروز بیماری با آموزش‌هایی جهت اصلاح سبک زندگی جلوگیری می شود.

 پناهی تاکید کرد: بروز بسیاری از بیماری‌ها به خصوص بیماری‌های واگیردار با علائم اولیه در یک سیستم ارجاع صحیح قابل کشف و ردیابی است.
وی به این سوال که آیا با یک پزشک عمومی می‌توان داده‌های پیش بینی کننده قابل اعتماد به صورت Big Data تولید کرد، پاسخ داد: خیر، محققان باید در تعریف شاخص‌های قابل اعتماد و همچنین ارائه یک پلتفرم هوشمند و آنالیز داده‌ها سهیم باشند و به جای تحقیق در بیمارستان به تحقیق در جامعه روی بیاورند. در واقع یک سیستم ارجاع مبتنی بر داده‌های هوشمندانه یک سیستم هشدار خواهد بود تا کشور از ورود بیماری‌ها مطلع شود.

او  به امکان پیش بینی، تغییر رفتار مردم اشاره کرد و افزود: بسیاری از موارد مرتبط با سلامت روان در سطح خانواده‌ها و حتی نسل‌های جوان با یکی از سیستم‌های ارجاع قابل پیش بینی است. شیوع بیماری‌های روانی در کشور حدود ۳۰ درصد است؛ اگر داده‌های مورد نیاز پزشک خانواده با هماهنگی مراکز تحقیقاتی تهیه شود، درصد قابل توجهی از بیماری‌های روانی قابل پیشگیری است. به عنوان مثال، استرس‌های مزمن که در سن جوانی آغاز می‌شود اگر داده‌های آن جمع آوری شود، با کمترین هزینه می‌توان مداخله کرد و بار بیماری‌های متعاقب آن را کاهش داد.

پناهی همچنین به مبحث پیشگیری اشاره و تصریح کرد: تحقیقات پیشگیرانه یعنی کشف یک پدیده و به دنبال آن پیدا کردن یک بیومارکر معتبر. تاکنون به این قسمت ورود نشده، اما سیستم ارجاع باید به مراکز تحقیقاتی وصل شود. در حال حاضر کوهورت‌های مختلفی در سطح بیمارستان‌ها فعال شده اند، در حالی‌که برنامه پزشک خانواده می‌تواند قوی‌ترین و جامع‌ترین کوهورت کشور از نظر بررسی ریسک فاکتور‌ها باشد. نباید پس از بیماری اقدام به درمان کرد، بلکه باید رصد فاکتور‌های خطر بر بروز بیماری‌ها ارجحیت یابد.

وی با بیان این که محققان از جامعه دور هستند، چون نیروی لازم برای جمع آوری داده‌ها را ندارند، افزود: اگر فعالیت‌های پزشکان خانواده و سیستم ارجاع با مراکز تحقیقاتی و زیرساخت‌های موجود همگرا شود، نتیجه آن مداخله در تغییر رفتار است نه در واردات دارو.

 پناهی، مبحث سوم را شخصی سازی عنوان کرد و گفت: آنچه که در مجامع علمی درباره شخصی سازی مطرح است، بیشتر معطوف به درمان‌های مبتنی بر ژن درمانی و سلول درمانی است، اما شخصی سازی در نظام ارجاع بیشتر مفهوم اطلاعات دقیق و صحیح از فرد است که این داده‌ها برای سطوح مختلف ارجاع در کمترین زمان ممکن در دسترس قرار گیرد.

وی یادآور شد: پرونده الکترونیک سلامت فرد باید تمامی اطلاعات لازم و گذشته فرد باشد تا در زمان نیاز جهت تصمیم گیری قابل استفاده باشد.

پناهی در ادامه حلقه گمشده میان مراکز تحقیقاتی و مراکز خدماتی سلامت را استفاده از ظرفیت نخبگان عنوان کرد و افزود: پایگاه‌های داده‌های قوی ایجاد شده است، اما تحلیل صحیح که سیاستگذار و مردم بتوانند از آن بهره ببرند تا به امروز میسر نشده و چاره این کار پیشقدم بودن روسای دانشگاه‌ها جهت ارتباط هرچه بیشتر زیر‌ساخت‌های پژوهش با مراکز ارائه دهنده خدمت است.

وی با بیان این که تقسیم بندی بیماری‌ها بر اساس اطلاعات فردی مانند ژنتیک، سبک زندگی و حتی ارتباطات اجتماعی از جمله مواردی است که امروزه دنیا به آن توجه دارد، اظهار کرد: بنابراین ضرورت دارد داده‌های سلامت برای هر فرد با استاندارد‌های لازم و با کمترین نقص جمع آوری و جهت تصمیم سازی توسط مراکز تحقیقاتی دانشگاهی آنالیز شود.

پناهی بیان کرد: مشارکت، آخرین بخش از مدل سیستم ارجاع است. آنچه امروز همه متفق القول هستند، ضعف در آموزش صحیح و به دنبال آن کاهش مشارکت ذی نفعان در اجرای پروژه پزشک خانواده است. قبل از مشارکت مردم به عنوان خدمت گیرندگان و پزشکان خانواده به عنوان خدمت دهندگان باید به این نکته توجه داشت که مشارکت جامعه علمی در خصوص ارزیابی این طرح تا استفاده از داده‌های منتج از این طرح جهت تصمیم گیری‌ها چقدر بوده است.

معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت با بیان این که پروژه‌های ملی مشارکت بیشتر ایده‌های نوآورانه را می‌طلبد، عنوان کرد: کشور عزیزمان دارای تنوع‌های اقلیمی و نژادی است که به دنبال آن عادات غذایی و سبک زندگی متنوعی را در کشور شاهد هستیم. پیدا کردن عوامل تشدید‌کننده فاکتور‌های خطر و همچنین بار بیماری‌ها در مناطق مختلف نیازمند مداخلات مشارکتی است که این امر جز با تحقیقات اثر‌بخش میسر نخواهد شد.

وی یادآور شد: پروژه‌هایی در کشور موفق خواهند شد که در آن رفتار ذی نفعان قبل از هر چیز، تهدید‌ها و فرصت‌های ناشی از آن مورد مطالعه قرار گیرد و با ارائه آن بهترین تصمیم گرفته شود.

پناهی در پاسخ به این سوال که چگونه با مشارکت در نظام پزشک خانواده بار بیماری کشور و به دنبال آن شاخص‌های سلامت را توسعه داد، تاکید کرد: با آنالیز داده‌های جمع شده از سیستم ارجاع و ارائه بازخورد به پزشکان خانواده می‌توان در تصحیح بسیاری از رفتار‌های مردم در حوزه سلامت اقدام کرد.

وی افزود: سیستم ارجاع یک قدم مهم جهت حرکت به سوی دانشگاه‌های نسل ۴ یا همان دانشگاه اجتماعی خواهد بود، به این شرط که تصمیم گیران دانشگاهی به این امر معتقد باشند و برای فعال شدن زیرساخت‌های تحقیقات در چنین برنامه‌ای اهتمام کامل ورزند.