عید نوروز، یکی از مشهورترین عیدهای باستانی ایرانیان و یکی از شناخه شده‌ترین و تاثیرگذارترین اعیاد در کشورهای اسلامیمحسوب می‌شود. این عید باستانی که از دوران اساطیر در سرزمین ایرانیان باستان وجود داشت در طول تاریخ هویت و شاکلهاصلی‌اش را حفظ کرده و با ورود اسلام به ایران رنگ و بوی اسلامی به خود گرفت و اکنون یکی از بزرگ‌ترین عید ایرانیان و برخیکشورهای دیگر محسوب می‌شود.
علاوه بر ایران کشورهای آسیای میانه و قفقاز و بخش‌هایی از بالکان مانند ازبکستان، تاجیکستان، ترکمنستان، قرقیزستان، افغانستان،کوزو، آلبانی، قزاقستان و جمهوری آذربایجان نیز نورور را گرامی می‌دارند و سنت‌های مختلفی برای آن دارند.
نوروز عالم‌افروز در پاکستان
در پاکستان صفت «عالم‌افروز» را در مورد نوروز به کار می‌برند و این حکایت از علاقه‌مندی مردم این کشور به نوروز دارد. بسیاری ازخانواده‌های پاکستانی مراسم نوروز را گرامی می‌دارند به طوری‌که برای یکدیگر کارت تبریک طلایی و الوان مزین به گل‌وبلبل که نشان ازنو شدن طبیعت دارد، می‌فرستند که معمولاً بر آن عبارت عید مبارک نقش بسته است. آن‌ها هم مانند ایرانی‌ها خانه‌تکانی می‌کنند، لباسنو می‌پوشند، به دیدوبازدید می‌روند و سعی می‌کنند زندگی را به شادی بگذرانند. خانواده‌های پاکستانی به هنگام نوروز سفره نوروزیرنگین پهن می‌کنند و انواع شیرینی و میوه‌ها را بر آن می‌چینند و بزرگ‌ترها به کوچک‌ترها هدیه می‌دهند.
از آداب‌ورسوم عید نوروز در میان مردم پاکستان تهیه نمودن انواع شیرینی مثل «لدو»، «گلاب حامن»، «رس ملائی»، «کیک برفی»،«شکرپاره»، «کریم رول»، «سوهن حلوا» و همچنین پختن غذاهای معروف این ایام و عیدی دادن و گرفتن و دیدوبازدید اقوام است.
نوروز عید ملی و اجدادی در تاجیکستان
نوروز در تاجیکستان، به‌خصوص در بدخشان باشکوه بسیار برگزار می‌شود. نوروز برای مردم تاجیک که روزگاری سرزمینشان بخشی ازایران بزرگ محسوب می‌شده عید ملی اجدادی است و آن را غدیر ایام یعنی عید بزرگ می‌خوانند. کلمه ایام در بدخشان مترادف عید یابه‌جای آن به کار می‌رود. هر خانواده چند روز مانده به عید خود را برای برگزاری آن آماده می‌سازد. خانه‌تکانی صورت می‌گیرد. همه ازکوچک و بزرگ منتظر رسیدن نوروز می‌شوند.
تاجیک‌ها در نخستین روز نوروز، صبحانه را با انواع غذاهای شیرین صرف می‌کنند که عبارت است از حلوا، شیر برنج، غوز حماچ، بهاین امید که تا پایان سال زندگی‌شان شیرین باشد. پس از صرف صبحانه پارچه سرخی را بالای در ورودی خانه می‌آویزند که آن رانشانه بهروزی و خوش‌بختی می‌دانند. آنگاه اثاث خانه را که از قبل تمیز کرده‌اند به طرزی نیکو می‌چینند، سپس پنجره‌ها را باز می‌کنندتا نسیم نوروزی در زوایای خانه به گردش درآید.
همه لباس تازه به تن می‌کنند و کوچک‌ترها درحالی‌که غنچه‌ای از گل سرخ در دست دارند نزد بزرگ‌ترها می‌روند و با گفتن«شاگون بهارمبارک» سالی خوش برایشان آرزو می‌کنند. در بدخشان در شب دوم سال نو از کله و پاچه گوسفند و گندم غذای مخصوصی تهیهمی‌کنند که به آن«باج»می‌گویند. نوروز در بدخشان سه روز ادامه دارد.
سفره سمنو آیین نوروزی در جمهوری آذربایجان
نوروز یکی از جشن‌های بزرگ در جمهوری آذربایجان است. این جشن همه ساله از بیستم تا بیست و دوم مارس که تقریباً برابر با اول تاسوم فروردین است در این کشور برگزار می‌شود. در آذربایجان از چند هفته مانده به نوروز مردم برای برگزاری این عید خود را آمادهمی‌کنند؛ در شب چهارشنبه دختران نیتی در قلب خود می‌کنند و در گذرگاه‌ها می‌ایستند و اگر سخنی موافق خواست خود از رهگذریبشنوند بسیار خوشحال می‌شوند و مطمئن می‌شوند که حاجتشان برآورده خواهد شد. براین اساس مردم سعی می‌کنند در ایام نوروزسخنی نامناسب که از آن بوی ناامیدی به مشام آید بر زبان نیاورند و از به کار بردن سخنان ناپسند و حزن‌آور بپرهیزند.
در میان مراسم نوروزی جمهوری آذربایجان، رسم‌هایی نظیر فرستادن سفره سمنو، انداختن کلاه پوستین به درها، آویزان کردن کیسه وتوبره از سوراخ بام در شب عید و درخواست هدیه نورزی از صاحب‌خانه بسیار قابل‌توجه‌اند که درمجموع عاملی برای برای ایجاد ازدیادمحبت و مودت در میان مردم‌اند.
در عید نوروز نمایش‌ها و بازی‌های مختلف که فزاینده شادی است در جمهوری آذربایجان رواج می‌گیرد. در این میان می‌توان ازاسب‌سواری، شمشیربازی، کمنداندازی، ورزش‌های زورخانه‌ای، طناب‌بازی و مانند این‌ها نام برد که همه آن‌ها اصل بر شادی و نشاطاست.
نوروز عید مقدس در قرقیزستان
کلمه نوروز در میان مردم قرقیزستان که به زبان قرقیزی صحبت می‌کنند و به خط کریل می‌نویسند، واژه‌ای آشنا است، عید نوروز برایآنان از مقدس‌ترین اعیاد است و آیین‌های نوروزی را باشکوه تمام برگزار می‌کنند، طوری که هیچ‌یک از مراسم ملی و مذهبی آنان جلوه وجلال نوروز را ندارد. نوروز در این سرزمین تنها یک روز است که در بیست و یکم ماه مارس (اول تا دوم فروردین) برگزار می‌شود.
خانواده‌های قرقیزی از نخستین ساعات صبح روز عید از خانه‌هایشان بیرون می‌آیند و در میدان‌های بزرگ شهر جمع می‌شوند. در اینمیدان‌ها بازارهای موقت ایجاد می‌شوند که در آن انواع اجناس، خوردنی، پوشیدنی‌ها و اسباب‌بازی‌ها عرضه می‌شوند.
عید نوروز در ازبکستان
عید نوروز در ازبکستان تعطیل رسمی است. در ایام نوروز سراسر کشور چراغانی می‌شود مردم لباس نو به تن می‌کنند؛ بسیاری ازمعابر و مکان‌های ازبکستان با نام نوروز همراه شده است، نظیر نوروز بلاق (چشمه نور)، نوروزسای (جویبار نوروز) و نوروز تپه(فرازگاه نوروز).
در ازبکستان و نیز در تاجیکستان نوروز بدون سمنو، رنگ و بویی ندارد. سمنو برای آنان همانند ایرانیان، یادآور نوروز است. همچنینآیین چهارشنبه‌سوری همانند ایران در بسیاری از شهرها و نواحی گوناگون ازبکستان با شور و حال تمام برگزار می‌شود و بخصوص دربخارا و سمرقند از شکوه و استقبال بسیار برخوردار است.
نوروز یا جشنگل سرخ در افغانستان
نوروز در افغانستان هنوز به همان فر و شکوه پیشین برگزار می‌شود. در روزهای اول سال همه دشت‌های بلخ و دیوار و پشت‌بام‌های گلیآن پر از گل سرخ می‌شود. بلخ سبدی از گل سرخ یا اجاق بزرگی می‌شود که این لاله‌ها در آن می‌سوزد. این گل فقط در بلخ به‌وفورمی‌روید و ازاین‌رو جشن نوروز و جشن گل سرخ هر دوبه‌یک معنی به کار می‌رود.
از آیین و رسم نوروزی در سرزمین بلخ می‌توان به شستشوی فرش‌های خانه و زدودن گردوغبار پیش از آمدن نوروز و انجام مسابقاتمختلف از قبیل بزکشی، شتر جنگی، شترسواری، قوچ جنگی و کشتی خاص این منطقه اشاره نمود.
روزی که سنگ نیلگون سمرقند آب می‌شود
مردم قزاقستان نوروز را اعتدال بهاری می‌دانند و بر این باورند که در این روز ستاره‌های آسمانی به نقطه ابتدایی می‌رسند و همه‌جا تازهمی‌شود و روی زمین شادمانی بر قرارمی‌شود. به اعتقاد آن‌ها نوروز روزی است که «سنگ نیلگون» سمرقند آب می‌شود.
در شب سال تحویل هر صاحب‌خانه دو شمع در بالای خانه‌اش روشن می‌کند و خانه‌اش را خانه‌تکانی می‌کند؛ چون مردم قزاق باور براین دارند که تمیز بودن خانه در آغاز سال نو باعث می‌شود افراد آن خانه دچار بیماری و بدبخت نشوند.
در عید نوروز جوانان یک اسب سرکش را زین کرده و عروسکی که ساخته دست خودشان است با آویز زنگوله‌ای به گردنش درساعت سهصبح که ساعتی معین از شب قزیر است رها نموده تا به این شکل مردم را بیدار کنند. عروسک در حقیقت نمادی از سال نو است که آمدنخود را سوار بر اسب به همه اعلام می‌کند.
نوروز برای قزاق‌ها بسیار مقدس بوده و اگر در این روز باران یا برف ببارد آن را به فال نیک می‌گیرند و معتقدند سال خوبی پیش روخواهند داشت. در عید نوروز مردم لباس نو و سفید به تن می‌کنند که نشانه شادمانی است.
دیدوبازدید اقوام در این ایام با زدن شانه‌ها به یکدیگر از آیین و رسوم مردم قزاق در ایام عید نوروز است، همچنین پختن غذایی به نامنوروز گوژه (آش نوروز) که تهیه آن به معنی خداحافظی با زمستان و غذاهای زمستانی است و از هفت نوع ماده غذایی تهیه می‌شود دراین ایام جزو آیین و رسوم این سرزمین است.
مسابقات معروفی نیز در ایام نوروز در قزاقستان برگزار می‌شود که از مهم‌ترین آنان می‌توان به «قول توزاق» اشاره نمود که بینگروه‌های مرد و زن برگزار می‌شود. اگر برنده زن‌ها باشند قزاق‌ها معتقدند آن سال خوب و پربرکتی است اگر مردها پیروز شوند آن سالنامساعد خواهد بود.
منبع کتاب نوروزنامه