روانشناسی تربیتی یکی از شاخه‌های مهم روانشناسی است که در مورد مسائل آموزشی و یادگیری تحقیق و بررسی می‌نماید. این روانشناسان در مورد شیوه‌های آموزش دادن به کودکان و تربیت معلمان تحقیق می‌کنند.
روانشناسی تربیتی به مطالعه روانشناختی یادگیری و آموزش در موقعیت‌های مختلف می‌پردازد. این روانشناسی شامل روانشناسی تدریس و مطالعاتی در مورد روانشناسی اجتماعی در مدرسه است. هدف این روانشناسی، تحقیق در مورد نحوه یادگیری دانش آموزان و رشد آن‌ها است.
در نظام آموزش و پرورش، روانشناسان تربیتی با معلمان، دانش آموزان، مدیران و مربیان سر وکار دارند تا در مورد اینکه چگونه می‌توانند به افراد کمک کنند تا بهتر یاد بگیرند، تحقیق و بررسی نمایند. همچنین ایجاد برنامه‌هایی برای کمک به دانش آموزانی که مشکل درسی دارند و ابداع روش‌های جدید یادگیری از وظایف مهم در رشته روانشناسی تربیتی است.
کاربرد این رشته از بدو تولد انسان آغاز می‌گردد، زیرا همواره در هر سنینی انسان نیاز به یادگیری دارد. بطور کلی این رشته در هر جایی که پای آموزش و یادگیری وسط باشد خود را نشان می‌دهد. روانشناسی تربیتی به سبب کمک به افزایش بهبود ظرفیت یادگیری انسان‌ها حائز اهمیت است.
از آنجایی که همه خانواده‌ها به داشتن فرزندانی سالم و توانا اهمیت می‌دهند و همچنین رشد و یادگیری کودکان در فضای مدرسه و جامعه بسیار مهم می‌باشد نقش روانشناسان تربیتی در آموزش و پرورش و خانواده‌ها بسیار پر رنگ و مهم است.
روانشناس تربیتی با هدف شناسایی نقاط قوت و ضعف کودکان و نوجوانان با آن‌ها کار می‌کند و با ارائه راهکار‌های کلیدی برای غلبه بر چالش‌ها و بهبود عملکرد بچه‌ها، به آن‌ها کمک می‌کند تا از حداکثر توانمندی‌های خود شان استفاده نمایند. آموزش‌هایی که توسط روانشناسان تربیتی به کودکان داده می‌شود فراتر از درس، کلاس و مدرسه است، زیرا به جنیه‌های دیگر زندگی روزمره آن‌ها مانند ایجاد انعطاف پذیری، داشتن اعتماد به نفس، بهره مندی از عزت نفس، مدیریت استرس و ... کمک می‌کند.
به طور خلاصه می توان گفت که روانشناسان تربیتی با کودکان کار می‌کنند تا در درجه اول متوجه شوند که کودکان چگونه اطلاعات را یاد می‌گیرند و آن‌ها را پردازش می‌کنند تا بتوانند روش‌هایی برای بهبود عملکرد کودکان ارائه دهند و در درجه بعدی با توجه به مسائل عاطفی، رفتاری، انگیزه و... نقش آن‌ها را در یادگیری کودکان مورد بررسی قرار می‌دهند.
هر شخص دارای ویژگی‌های منحصر به فردی است و این ویژگی‌ها در میزان یادگیری و انگیزه او در آموزش نقش مهمی ایفا می‌کند. در نتیجه توانایی‌ها و چالش‌هایی که افراد در یادگیری دارند با یکدیگر متفاوت است. نقش روانشناسات تربیتی در مدارس بررسی شیوه‌های آموزش معلمان و نحوه یادگیری دانش آموزن است، زیرا تخصص آن‌ها تحقیق در مورد یادگیری و آموزش می‌باشد. از جمله وظایف روانشناسان تربیتی عبارتند از:
• بررسی ناتوانی‌هایی مثل ADHD
• بررسی علت نارساخانی
• بررسی اختلالات گفتاری و شنوایی
• بررسی هر سطح از عقب ماندگی ذهنی
• درک هوش و خلاقیت کودکان
روانشناسان برای بررسی هوش و خلاقیت کودکان آزمون‌های هوش که معروف‌ترین آن‌ها تست WISC و Stanford-Binet است را بر روی کودکان انجام می‌دهند.
مفاهیم اصلی در روانشناسی تربیتی، مبحث چگونگی یادگیری اطلاعات و مهارت‌ها توسط دانش آموزان و نحوه استفاده از آن‌ها در خارج از مدرسه می‌باشد. به طور کلی می‌توان مراحل برنامه ریزی توسط روانشناسی تربیتی را اینگونه بیان نمود:
۱. مرحله پیش از آموزش: این مرحله شامل بررسی اهداف تدریس، ویژگی‌های یادگیرندگان و شناخت رفتاری آن‌ها
۲. مرحله ضمن آموزش: شامل فعالیت‌هایی از قبیل فرایند یادگیری، بررسی روش تدریس موثر، ایجاد انگیزه، بررسی ویژگی‌های مربی
۳. مرحله پس از آموزش: این مرحله مهمترین بخش می‌باشد، زیرا به ارزشیابی و سنجش میزان موفقیت در عملکرد می‌پردازد. در مرحله پس از آموزش میزان یادگیری و کیفیت روش استفاده شده برای یادگیری مورد بررسی قرار می‌گیرد.
روانشناسی تربیتی از حوزه‌های متفاوتی تشکیل شده است و به موضوعات و سوالات متعددی در این حوزه‌ها پاسخگو می‌باشد. از جمله این حوزه‌ها عبارتند از:
• مسئله رشد و تکامل کودک
• نحوه یادگیری با بهترین روش
• مطالعه رفتار انسان‌ها
• تفاوت‌های فردی
• ماهیت شخصیت یک فرد
• نقش محیط در رشد و تربیت افراد
موضوعات ارائه شده در بالا نشان دهنده این است که روانشناسی تربیتی تا چه اندازه‌ای می‌تواند بر جامعه تاثیر گذار باشد. اما روانشناسی تربیتی دو هدف مهم آموزش و یادگیری را دنبال می‌کند. پس به طور کلی می‌توان نقش روانشناسی تربیتی را در پاسخ به دو سوال زیر جستجو نمود.
• چگونه دانش آموزان را آموزش دهیم که در یادگیری ماهر و موفق باشند.
• چگونه مربیانی آموزش دهیم که مسلط و تاثیر گذار بر دانش آموزان باشند.
برای تحقق بخشیدن به این دو مهم در گام نخست باید برنامه ریزی‌ها و آموزش‌هایی انجام شود تا بتوانیم به پرورش نیروی انسانی ماهر بپردازیم. یعنی باید برای رشد و شکوفایی توانمندی‌های دانش آموزان، مربیانی ماهر و مسلط پرورش دهیم تا آن‌ها بتوانند در امور آموزشی و تربیتی به بهترین صورت ایفای نقش بکنند.
۱. مربیان باید از تفاوت‌های فردی موجود بین یادگیرندگان (دانش آموزان) مطلع باشند. این آگاهی کمک می‌کند که آموزش اثر بخشی و کارآمدی داشته باشد.
۲. مربی باید آگاهی کامل از مراحل رشد کودک داشته باشد. تا دریابد کودک در هر مرحله چگونه می‌اندیشد و چه کار‌هایی می‌تواند انجام دهد. این امر کمک می‌کند تا به دانش آموز مطالب درسی را با توجه به سطح یادگیری او آموزش بدهند.
۳. مربیان باید به جنبه‌های شناختی افراد آگاهی داشته باشند، زیرا عواطف، انگیزه ها، باور‌ها و... بر روند یادگیری فرد تاثیرگذار است. این فرایند کمک می‌کند تا مربی دریابد چگونه می‌تواند کودک را برای یادگیری ترغیب نماید.
۴. مربیان باید به جنیه‌های رفتاری افراد آگاه باشند. هدف از روانشناسی تربیتی تغییر رفتار در فرد است و روانشناسان تربیتی بر این باور هستند که تمامی رفتار‌ها به وسیله شرطی سازی یاد گرفته می‌شوند؛ بنابراین مربیان با فراگیری اصول شرطی سازی می‌توانند رفتار افراد را اصلاح نمایند.
۵. مربی باید به فرایند یادگیری تسلط کامل داشته باشد. مربیان باید از نظریه ها، روش‌ها و راهبرد‌های مفید آموزشی، پیشرفت‌های تحصیلی و اختلالات یادگیری آگاهی داشته باشند و از آن‌ها در امور آموزشی استفاده نمایند.
۶. معلمان باید برای تدریس دارای طرح درسی باشند. یعنی باید برنامه‌های کلاسی کاملا مشخص باشد و مربی بداند در هر مرحله چه کاری باید انجام دهد.
۷. معلمان باید روش‌هایی برای ارزیابی میزان یادگیری دانش آموزان داشته باشند. تا بتوانند از میران پیشرفت و موفقیت آن‌ها آگاه شوند. روانشناسان تربیتی با استفاده از آزمون‌های درسی استاندارد علمی به اندازه گیری میزان پیشرفت دانش آموزان می‌پردازند.
• به معلمان و مربیان می‌آموزد که فرآیند یادگیری چطور اتفاق میفتد.
• به معلم کمک می‌کند تا با پتانسیل خود برای تدریس و توانایی یادگیرنده‌ها آشنا شود.
• باعث می‌شود تا معلم روش یادگیری خود را بر اساس فراگیران تنظیم کند.
• مربی با روان شناسی تربیتی می‌آموزد که چطور توانایی‌های دانش آموزان را به سمت درست هدایت کند.
• به معلم کمک می‌کند تا شخصیت دانش آموز را پرورش دهد، زیرا هدف از کل فرایند آموزشی رشد شخصیت دانش آموز است.
• تدریس کنندگان را یاری می‌دهد تا بتوانند در دانش آموزان انگیزه یادگیری ایجاد کنند و توانایی‌های او را افزایش دهند
نقش روانشناسی تربیتی در یادگیرنده: روانشناسی تربیتی عوامل مختلفی مانند محیط خانه، گروه بندی اجتماعی، گروه همسن و سالان، احساسات وعواطف، بهداشت روانی و... را بررسی می‌کند. زیرا این عوامل تاثیر مستقیمی بر روی میزان یادگیری فرد دارد.
نقش روانشناسی تربیتی در فرآیند یادگیری: روانشناسی تربیتی در این فرایند به بررسی نحوه انتقال اطلاعات و دانش می‌پردازند و مشخص می‌کند که از چه روشی برای رسیدن به این هدف باید استفاده کرد.
نقش روانشناسی تربیتی در وضعیت یادگیری: در این بخش عواملی مانند محیط کلاس، میزان نظم و انظباط، وسایل کمک آموزشی و... که بر روی یادگیری اثر می‌گذارند مورد بررسی قرار می‌گیرند.
نقش روانشناسی تربیتی در توسعه برنامه درسی: روانشناسان تربیتی به توسعه دهندگان برنامه‌های درسی کمک می‌کنند تا بهترین محتوا‌ها را برای یادگیری بیشتر دانشآموزان تولید نمایند.
نقش روانشناسی تربیتی در تکنیک‌های ارزیابی: روانشناسی تربیتی به مربیان تکنیک‌های سنجش میزان انتقال اطلاعات و یادگیری دانش آموزان را یاد می‌دهند.
منبع: بیتوته