نزدیک به چهار ماه است خانه کتاب و ادبیات ایران سامانه‌ای را تحت عنوان «سامانه خرید از کتابفروشی» راه‌اندازی کرده است تا کتابفروشی‌های سراسر کشور با عضویت در آن از تسهیلات این سامانه بهره برده و همچنین کتاب‌های خود را در معرض دید مخاطبان بگذارند. این سامانه با هدف گسترش ویترین کتابفروشی‌ها به وسعت ایران و در راستای عدالت فرهنگی به صورت دائمی آغاز به کار کرده است و مردم نیز از سراسر کشور می‌توانند به‌راحتی به کتاب دسترسی پیدا کنند. در این راستا با حامد رفیعی (استاد اقتصاد و عضو هیات علمی دانشگاه تهران) گفتگو کردیم که در ادامه می‌خوانید.
سامانه خرید از کتابفروشی سبب راحتی کار عرضه‌کننده و خریدار می‌شود
حامد رفیعی در ابتدای سخنان خود مطرح کرد: وقتی بحث بازاریابی دیجیتال مطرح می‌شود بخشی از آن مرتبط با فراهم کردن بستری برای تسهیل خرید و فروش است؛ بخش دیگر آن نیز به پروموشن و تبلیغات متکی است تا بتوان محصول یا فعالیت را به آحاد جامعه شناساند و باید به این مهم توجه داشت. معرفی این سامانه و کارشناسی کردن این که طبقات مختلف جامعه چطور می‌توانند از آن استفاده کنند نکته حائز اهمیتی است. هرکالایی یک چرخه عمر دارد که مرحله اول آن معرفی است؛ در این مرحله سود زیادی حاصل نمی‌شود، اما معرفی و تبلیغ درخصوص آن باید پیش از آن که کالا یا فعالیت عرضه شود به صورت گسترده انجام شود و پس از آن نیز ادامه پیدا کند. این تبلیغات باید با توجه به مخاطب هدف متفاوت باشد و این نکته را نیز باید مدنظر قرار داد. سامانه خرید از کتابفروشی به این دلیل که سامانه‌ای نوپاست به مرور این مراحل را طی کرده و جای خود را در میان مخاطبان باز می‌کند.
او با اشاره به اینکه به دلیل پایین بودن سطح دسترسی به کتاب و میزان خرید این محصول در کشور نیاز است از روش‌های جدیدی بهره گرفته شود، عنوان کرد: قطعا راه‌اندازی چنین سامانه‌ای در امر بقای کتابفروشی‌ها تاثیرگذار است؛ از این باب که به نوعی تجمیع آثار ناشران در یکجا صورت می‌گیرد و حمایت‌هایی هم انجام می‌پذیرد. پس قطعا می‌تواند تاثیراتی هم داشته باشد اگر این کار به ذات خوب، خوب هم معرفی شود.
وی افزود: سامانه خرید از کتابفروشی سبب می‌شود هم عرضه‌کننده، کالای خود را به راحتی عرضه کند و هم خریدار آسان‌تر آن را خریداری کند. این عمل صدرصد کار درست و منطقی است و ضرورت راه‌اندازی این سامانه انکار ناپذیر است. باید به سمت بازاریابی دیجیتال حرکت کرده و بستری را فراهم کنیم تا مبادی فروش وارد فضایی شوند که کالای خود را عرضه کنند و از طرفی نیز از مصرف کننده حمایت شود. این دو مورد به خوبی در این سامانه دیده شده است.
افزایش نفوذ کتاب در بین اقشار مختلف جامعه
این استاد اقتصاد با بیان اینکه لزوم دسترسی مردم به کتاب در نقاط مختلف کشور بسیار احساس می‌شد که از طریق سامانه خرید از کتابفروشی این امکان فراهم شده است، مطرح کرد: راه‌اندازی این سامانه به‌ویژه برای مردم مناطقی که به کتابفروشی یا به تنوع کتاب (که نکته مهمی است) دسترسی ندارند کار بسیار خوبی است. این سامانه نفوذ این کالای فرهنگی را در بین اقشار مختلف جامعه افزایش داده است و دسترسی مخاطبان به کتاب را تسهیل کرده است. با این روش جدید سرانه فضای مجازی مناطقی که به لحاظ سرانه فضای فیزیکی دچار مشکل هستند افزایش پیدا می‌کند و سبب جبران کمبود‌ها می‌شود.
او ادامه داد: وقتی چنین سامانه‌ای با این ابعاد شکل می‌گیرد در راستای مسئولیت اجتماعی می‌تواند از نویسندگان و ناشرانی در مناطقی از کشور که دسترسی محدودتر است و به دغدغه‌های روز جامعه می‌پردازند، حمایت کند. از این طریق هم افراد در مناطق محروم بیشتر سراغ مطالعه کتاب می‌روند و هم انگیزه نوشتن کتاب در این موضوعات افزایش پیدا می‌کند. از سویی نیز این امر می‌تواند در بحث تبلیغات سامانه کمک کننده باشد.
ارائه یارانه در میزان تقاضا برای خرید کتاب موثر است
وی جامعه را به لحاظ فرهنگی در حال پیشرفت دانست و گفت: در عین اینکه این پیشرفت در حال رخ دادن است، ولی به علت موضوعات اقتصادی، مصرف کتاب رشد خوبی پیدا نمی‌کند. درواقع یکی از دلایل اصلی که مصرف یا خرید کتاب از سوی مردم کمتر شده مسائل اقتصادی است. مشخصا تصور می‌شود که کتاب کالای ضروری‌ای برای خانواده‌ها نیست از این رو وقتی در جامعه تورم ایجاد شده و قیمت‌ها افزایش پیدا می‌کند قاعدتا برخی کالا‌ها از سبد خانوار حذف می‌شود و کتاب هم در همین دسته قرار دارد.
رفیعی ضمن طرح این نکته که کتاب نسبت به قیمت، کالایی کشش‌پذیر است، بیان کرد: در این راستا ارائه یارانه در میزان تقاضا برای خرید کتاب موثر است و همچنین کمک می‌کند تا مصرف کننده راحت‌تر بتواند این کالای فرهنگی را خریداری کند. از طرفی عرضه کننده نیز به مقصود خود که افزایش فروش است، می‌رسد و می‌تواند رونقی در بازار کتاب اتفاق بیفتد. بحثی در اقتصاد وجود دارد که یا کالایی نسبت به قیمت حساس است یا خیر؛ میزان حساسیت کالا‌ها به قیمت می‌تواند آن‌ها را از سبد مصرفی افراد جامعه حذف کند یا برگرداند. با توجه به این امر میزان یارانه‌ای که در سامانه خرید از کتابفروشی به مردم اختصاص داده می‌شود نکته ظریفی است؛ لازم است بررسی‌هایی صورت گیرد تا بتوان دریافت که با چه مقدار یارانه کتاب به سبد مصرفی افراد برمی‌گردد.
ارائه یارانه به ناشران و کتابفروشان لازم است
او با اشاره به این که ما در پژوهش در حوزه کتاب دچار کمبود هستیم، عنوان کرد: برای رونق بازار هر محصولی به تحقیق و توسعه در آن بازار نیاز است و حوزه کتاب نیز از این امر مستثنی نیست. در حوزه کتاب یک زنجیره تامین وجود دارد که از نوشتن یک اثر آغاز و تا خرید آن توسط مصرف کننده ادامه پیدا می‌کند. مبحث زنجیره تامین در خصوص بسیاری از کالا‌ها مورد بررسی قرار گرفته است، ولی متاسفانه درباره کتاب این امر انجام نشده است. از این رو به راحتی نمی‌توان گفت که حمایت‌ها باید از کدام بخش از این زنجیره صورت گیرد تا کارایی بیشتری داشته باشد.
وی افزود: وقتی صحبت از تعلق یارانه به ناشر می‌شود باید به این موارد توجه کرد که ناشران به عنوان گروهی که از نوشتن کتاب‌ها حمایت می‌کنند مهم هستند؛ اما لازم است در خصوص آن‌ها اعتبارسنجی انجام شود، رتبه‌بندی مناسبی از آن‌ها ارائه شود و معرفی‌هایی از این صنف صورت گیرد تا کیفیت فدای کمیت نشود. ارائه یارانه به کتابفروشان نیز موثر است به این دلیل که آخرین و مهمترین حلقه صنعت نشر هستند.
نقش سامانه خرید از کتابفروشی در بهبود وضعیت بازار کتاب
عضو هیات علمی دانشگاه تهران سامانه خرید از کتابفروشی را باعث افزایش رفاه در مجموع حلقه‌های صنعت نشر و به طور کلی کاری مناسب دانست و بیان کرد: درواقع توسعه این روش به بهبود وضعیت بازار کتاب کمک خواهد کرد و از ناشر، موزع، کتابفروش تا مصرف کننده کتاب از آن متنفع خواهند شد. از این رو نیاز است تا برنامه‌ریزی‌های جدیدی در این خصوص صورت گیرد و از طرفی هم تحقیق و پژوهش‌هایی هم در این حوزه انجام شود تا بتواند بازمعرفی شده و شرایط به شرایط بهینه نزدیک شود.
وی افزود: وقتی سامانه‌ای سبب شود تا مردم تقاضای بیشتری برای خرید کتاب داشته باشند حتما در مجموع می‌تواند منجر به افزایش سرانه مطالعه و خوانش کتاب شود. این امر نیز در نهایت موجب رونق تولید در صنعت کتاب خواهد شد.
حامد رفیعی در پایان سخنان خود گفت: لازم است سامانه خرید از کتابفروشی با این کیفتی که دارد در بحث بخش‌بندی بازار کار بیشتری انجام دهد. همچنین تفکیک را تنها مختص پنل فروشنده و مخاطب نداند. مهمتر از همه این‌ها شناساندن این سامانه به مردم است و باید جلسات، گردهمایی‌ها و کارگاه‌های مختلفی در این زمینه انجام شود تا جامعه هدف پیشرو خود سفیرانی باشند که این سامانه را بهتر و بیشتر معرفی کنند تا در نهایت به موفقیت حداکثری خود برسد.