مهدی غضنفری رئیس هیات عامل صندوق توسعه ملی در برنامه صف اول به سوالات زیر پاسخ داد.
در دنیا کارکرد صندوق های توسعه ملی چیست؟
غضنفری: نام دقیق این صندوق ها در دنیا صندوق ثروت ملی است. این صندوق مازاد درآمدهای ملی را در اختیار می گیرد و تبدیل به سرمایه زاینده کرده و آن را برای نسل های آینده حفظ می کند.
این مازاد درآمدها به ۳ شکل است؛ در برخی کشور به صورت مازاد فروش نفت، در برخی کشورها مازاد فروش کالاهای صادراتی و در برخی هم به صورت مازاد تجاری است.
بیش از ۵۰ کشور صندوق ثروت ملی دارند که برخی کشورها بیش از یک صندوق دارند. در کل ۱۰۰ صندوق در دنیا داریم که سرمایه کل آن‌ها ۱۰ تریلیون دلار است.
از نظر ماموریتی، برخی صندوق ها تثبیتی هستند و کسری بودجه را جبران می کنند. برخی صندوق توسعه ای هستند که کمک به بخش خصوصی می کنند و گونه سوم صندوق های صیانتی هستند که به بودجه کاری ندارند و به آینده توجه دارند.
صندوق توسعه ملی کشور که حدود ۱۱ سال پیش تاسیس شده بیشتر ترکیب توسعه ای و صیانتی دارد و منابع آن بیشتر باید برای آینده صرف شود اما طی این سال ها خیلی از کمبود های بودجه ای را از این صندوق برداشت کرده اند که با ماموریت آن چندان سازگار نیست.
موفق ترین صندوق در دنیا مربوط به کدام کشور ها است؟
غضنفری: موفق ترین صندوق ثروت ملی برای نروژ است که ۱.۴ تریلیون دلار دارایی دارد. اخیرا امارات و چین هم به این عدد نزدیک شده اند. صندوق ما ۱۴۵ میلیارد دلار سرمایه دارد که ۱۰۰ میلیارد دلار آن برداشت شده است.
صندوق توسعه ما موفق بوده است؟
غضنفری: صندوق توسعه ملی به لحاظ دریافت منابع وضعیت خوبی داشته است اما بر خلاف اساسنامه این صندوق، دولت ها با کسب مجوز، ۱۰۰ میلیارد دلار را دوباره از این صندوق برداشت کرده اند. این کار ماموریت صندوق را دچار خدشه می کند. این صندوق برای پشتیبانی بخش خصوصی است وقتی منابع آن به سمت بودجه می رود مشکل ایجاد می کند.
برخی صندوق را به عنوان منابع بودجه ای نگاه می کنند. صندوق باید هر سال بزرگتر شود و اگر منابعی از آن مصرف می شود باید به صندوق برگردد یعنی اگر تسهیلات داده می شود بازپرداخت شود و اگر سرمایه گذاری شود باید با سود بیشتر به صندوق بازگردد.
منابع صندوق ها نباید از بین برود. ۸۵ میلیون نفر به علاوه آیندگان، ذینفعان صندوق توسعه ملی هستند.
صندوق به غیر از درصدی از منابع حاصل از نفت و گاز، ورودی دیگری دارد؟
غضنفری: در برنامه هفتم انتظار داشتیم که انفال هم به منابع ورودی صندوق اضافه شود اما هنوز اجرایی نشده و ما به همان منابعی که از نفت و گاز ورودی داریم اکتفا می کنیم.
طی این سال ها ۱۴۵ میلیارد دلار ورودی به صندوق داشته ایم که ۱۰۰ میلیارد دلار آن را دولت ها برداشت کرده اند. ۳۶ میلیارد دلار به بخش خصوصی و نهادهای عمومی غیر دولتی تسهیلات داده شده که همین مقدار ناچیز هم اثراتی داشته است. تاکید داریم مطالبات ۱۰۰ میلیارد دلاری را از دولت پس بگیریم.
نظر شما در باره ورودی صندوق و اینکه برداشتی از آن نشود چیست؟
غضنفری : حتی یک سنت از منابع صندوق نباید به بودجه داده شود. نظر ما این است که همه منابع فروش از نفت و گاز وارد صندوق توسعه ملی شود. اینها سرمایه است و باید وسیله ای برای تولید ثروت باشد نه اینکه خرج شود. باید آن را سرمایه گذاری کنیم و منافع حاصل از آن به اندازه بودجه به دولت داده شود.
اگر در ۱۰ سال گذشته همه منابع حاصل از فروش نفت و گاز به صندوق می آمد الان صندوق ۵۰۰ میلیارد دلار دارایی داشت و بودجه را هم تامین می کرد. این حالت ایده آل و پیشنهاد ما است.در اساسنامه صندوق ۳۰ درصد منابع نفت و گاز به صندوق اختصاص می یابد که در قانون بودجه امسال به ۴۰ درصد افزایش یافته است.
چرا این پیشنهاد تا کنون پذیرش نشده است؟
غضنفری: ما از طریق مجمع تشخیص مصلحت این موضوع را مطرح کردیم که موفق نبود. همچنین این موضوع وارد صحن مجلس هم شد اما اختلافی پیش آمد که چقدر سود به دولت دهیم و این در سیاست های کلی جای نگرفت. هنوز هم دیر نشده و می توان در برنامه هفتم این پیشنهاد مطرح و پیگیری شود.
پیشنهاد دیگری برای دریافت مطالبات ۱۰۰ میلیارد دلاری صندوق داریم؛ این مبلغ مطالبات زیاد است و با توجه به شرایط دولت انتظار نداریم این برگشت مستقیم باشد. پیشنهاد دادیم صندوق در میادین نفتی و گازی سرمایه گذاری کند و بخشی از منافع را به عنوان طلب بردارد. این موضوع مطرح شده و از طریق مجلس باید پیگیری شود.
صندوق توسعه ملی تنها صندوق ارزی کشور است و اگر نتواند به اندازه های بزرگتری دست پیدا کند تحرک های بین المللی نخواهد داشت. از مجلس انتظار می رود به صندوق اعتماد کنند.
کارنامه دولت های مختلف در برداشت از صندوق توسعه ملی چگونه بوده است؟
در دولت دهم ۵۵ میلیارد دلار ورودی صندوق و ۲۰ میلیارد دلار خروجی آن بود که از این ۲۰ میلیارد دلار، ۸ میلیارد تسهیلات و مابقی برداشت خود دولت بوده است.
در دولت یازدهم ورودی صندوق ۴۴ میلیارد دلار و خروجی صندوق ۵۰ میلیارد دلار بود که ۲۷ میلیارد دلار تسهیلات و ۲۳ میلیارد دلار برداشت دولت است.
در دولت دوازدهم ۳۴ میلیارد دلار وارد صندوق شده و ۴۲ میلیارد دلار برداشته شده که ۳۲ میلیارد دلار را خود دولت برداشته و ۱۰ میلیارد دلار تسهیلات بوده است.
در دولت سیزدهم تا کنون ورودی صندوق ۱۶ میلیارد دلار و خروجی آن ۱۴ میلیارد دلار بوده است. در این دولت تا الان ورودی بهتر بوده اما خروجی هم زیاد شده و در واقع چیز زیادی در صندوق نمانده است.
سرمایه گذاری در بخش خصوصی و اعطای تسهیلات صندوق توسعه به این بخش به چه صورت بوده است؟
غضنفری: تاکنون در مجموع ۳۶ میلیارد دلار به بخش خصوصی و نهادهای عمومی غیر دولتی تسهیلات داده شده است که به طور مثال در حوزه نفت و گاز ۱۶ میلیارد دلار تسهیلات داده ایم.
از کل تسهیلات داده شده، ۱۱ میلیارد دلار مطالبات سر رسید شده داریم که بازپرداخت اقساط ۴ میلیارد دلار بوده و مابقی باقی مانده اند و تاخیر در پرداخت دارند.
ما تاکید داریم بازگشت منابع صندوق باید ارزی باشد. به طور مثال اگر در شرایط فعلی بازگشت مطالبات با ارز ۴ هزار تومانی باشد چیزی از صندوق نمی ماند و تجربه تلخ نابودی حساب ذخیره ارزی تکرار می شود.
صندوق های ثروت ملی در دنیا تسهیلات نمی دهند و سرمایه گذاری می کنند. بخش خصوصی در بازپرداخت تسهیلات مشکل دارد. به ما اثبات شده که باید به جای پرداخت تسهیلات، در سرمایه گذاری کنار بخش خصوصی باشیم در این صورت ریسک به حداقل می رسد.
در دنیا نرخ بازده صندوق های ثروت حدود ۶ درصد است. نرخ بازده صندوق توسعه ملی نزدیک به صفر بوده است.