استان گلستان از گذشته‌های دور تاکنون در اذهان ایرانیان، استانی سرسبز با جنگل‌های سر به فلک کشیده هیرکانی و تالاب‌های مملو از آب و هزاران قطعه انواع آبزیان و پرندگان مختلف، شناخته می‌شود.
کاهش نزولات آسمانی و تغییرات اقلیمی و عدم تخصیص حقآبه های قانونی و زیستی تالاب‌ها سبب شده که در حدود کمتر از ۱۰ سال گذشته تاکنون مساحت تالاب‌های این استان به ویژه تالاب‌های سه گانه بین المللی آلما گل، آجی گل و آلاگل در گنبدکاووس و تالاب بین المللی گمیشان در غرب این استان روز به روز کاهش یابد تا جایی که براساس آخرین اظهار نظر مدیران متولی، آلاگل با دو هزار و ۵۰۰ هکتار، تالاب آجی‌گل با ۳۲۰ هکتار به طور مطلق خشک شده‌اند و از مجموع وسعت ۲۰ هزار هکتار تالاب گمیشان کمتر از ۱۵۰ هکتار و از وسعت ۲۰۷ هکتاری آلماگل حدود ۵۰ هکتار دارای آب هستند.
خشک شدن بیش از ۹۹ درصدی مساحت تالاب‌های بین المللی گلستان در حالی اتفاق می‌افتد که سال‌ها است این موضوع به عنوان یک دغدغه مهم مطرح شده است اما در عمل اقدام مؤثری برای کنترل تشدید بیابانی شدن این زیستگاه‌ها و یا احیا آن اتفاق نیفتاده است.
تبدیل عرصه‌های تالابی به مناطق بیابانی و لم یزرع در حالی ادامه دارد که از دیدگاه کارشناسان حوزه زیستگاه‌های طبیعی، مناطق تالابی در صدر ارزش گذاری اکوسیستم‌های طبیعی قرار دارند و بر اساس ارزش گذاری مالی، بهترین زیستگاه روی کره خاکی متعلق به عرصه‌های تالابی است.
براساس محاسبات انجام شده ارزش اکولوژیکی تالاب‌ها حدود ۱۰ برابر بیشتر از جنگل‌ها و ۲۰۰ برابر بیشتر از زمین‌های زراعی است زیرا با توجه به تنوع زیستی زیاد نقش مهمی در کاهش گرمای زمین ایفا می‌کند؛ به عبارتی این حوضه‌های آبی به طور معمول دی اکسیدکربن را توسط گیاهان جذب و آن را تبدیل به مواد آلی می‌کنند و این باعث می‌شود تا گرمایش کره زمین کاهش یابد، همچنین می‌توانند شرایط آب و هوایی را در یک منطقه متعادل کنند و هیدرو اقلیم‌های خاصی را به وجود آورند که موجب بالا رفتن ارزش‌های زیستگاهی یک منطقه می‌شود.
گوش شنوایی نیست
یکی از کارشناسان زیستگاه‌های محیط زیست گفت: بوم سازگان‌های تالابی از مهمترین محیط‌های طبیعی برای پیشگیری از گرد و غبار، تولید محصولات شیلاتی، حفظ سطح آب مناطق کشاورزی، تولید چوب، ذخیره آب و کاهش بلایای طبیعی و به ویژه سیلاب هستند و در راستای تثبیت خطوط ساحلی، تصفیه آب، ایجاد چشم اندازهای زیبای طبیعی و بستر مناسب برای حیات بسیاری از گونه‌های جانوری و گیاهی جایگاه ارزشمندی دارند.
سیدمحمد کلنگی افزود: در سال‌های اخیر اقدامات خوبی مانند ارائه آموزش فواید و نقش تالاب‌ها و ضرورت حفاظت از آنها به جوامع محلی، دانش آموزان و معلمان، کشاورزان، دامداران، شکارچیان و صیادان ارائه شده است و برای توانمندسازی ساکنان پیرامونی دوره‌های مهارتی پیش بینی اما برای تأمین آب اقدامی نشده است.
وی گفت: سازمان حفاظت محیط زیست در راستای عمل به وظیفه قانونی مندرج در قانون حفاظت، احیا و مدیریت تالاب‌های کشور، نسبت به تأمین نیاز آبی محیط زیستی تالاب‌ها اقدام و نتایج مطالعات را به وزارت نیرو اعلام کرد، اما گویا گوش شنوایی در آن سوی این تلاش‌ها نیست.
کلنگی ادامه داد: در برخی فصول و سال‌ها اقداماتی موضعی به صورت کوتاه مدت و مقطعی انجام می‌شود که پاسخگوی تأمین نیاز محیط زیستی تالاب‌ها و جلوگیری از آثار تخریبی بلندمدت در آنها نیست.
کلنگی گفت: در صورت استمرار این کم توجهی‌ها شاهد افزایش شوری آب تالاب، کاهش ظرفیت زیستگاهی، کاهش شدید توان حمایت کنندگی تالاب‌ها از معیشت جوامع بهره‌بردار و بومی و خشک شدن تالاب خواهیم بود.
پمپاژ آب به تالاب گمیشان
فرماندار گمیشان گفت: تالاب بین‌المللی گمیشان به عنوان یکی از مهمترین اکوسیستم‌های تالابی جنوب دریای خزر و زیستگاه منحصر به‌فرد برای بسیاری از گونه‌های گیاهی و جانوری در سالیان اخیر با مخاطرات مختلفی مواجه شده است.
امید سقلی ادامه داد: ورود انواع آلاینده‌ها و گونه‌های مهاجم، تغییرات اقلیمی، پسروی دریای خزر و تخریب گسترده تأثیر منفی فراوانی بر روی جوامع گیاهی و جانوری وابسته به تالاب گمیشان برجا گذاشته و در این شرایط که بستر انقراض گونه‌های مختلف در تالاب فراهم است شکار پرندگان مهاجر هم تأثیر عمیق و بی بازگشتی بر روی جمعیت این گونه‌های با ارزش دارد.
وی ادامه داد: بر اساس آخرین برآوردها حداکثر ۱۰۰ تا ۱۵۰ هکتار از وسعت تالاب بین المللی گمیشان در محدوده کانال آبرسان میگو دارای آب است.
سقلی افزود: این تالاب حدود ۲۰ هزار هکتار وسعت دارد که اکثر پهنه آبی آن خشک شده است و به بیابانی لم یزرع تبدیل شده است.
وی بیان کرد: پس از سفر رئیس جمهور به گلستان ۱۶ اقدام مداخله‌ای برای یا تالاب گمیشان پیش‌بینی و اقدامات اجرایی آن آغاز شده است.
فرماندار گمیشان گفت: با هدف بهبود مساحت پهنه آبی تالاب مقرر شده تا ایستگاه پمپاژ آب از دریای خزر به سوی تالاب گمیشان در شمال این زیستگاه ارزشمند احداث شود که آئین کلنگ زنی این پروژه در دهه فجر آغاز خواهد شد.
آجی گل و آلاگل به طور کامل خشک شد
رئیس اداره حفاظت محیط زیست گنبدکاووس هم در این خصوص اظهارکرد: دو تالاب بین‌المللی آجی‌گل و آلاگل این شهرستان به دلیل کم بارشی سال آبی قبل و جدید و تخصیص نیافتن حقابه آنها از محل رودخانه اترک و سد شیرین دره به طور کامل خشک شد.
احمد احمدی افزود: در حال حاضر تالاب بین المللی آلماگل این شهرستان فقط در پهنه حدود ۵۰ هکتار آب دارد که آن هم در صورت تداوم کم بارشی و تخصیص نیافتن حقابه در روزهای آینده خشک خواهد شد.
وی اضافه کرد: امسال در سه جلسه کمیته مدیریت بحران گنبدکاووس به اهمیت تالاب‌های و ضرورت لایروبی کانال‌های هدایت آب به آنها و اختصاص حقابه به این پهنه‌های آبی تاکید شد اما از حقابه خبری نشد.
رئیس اداره حفاظت محیط زیست گنبدکاووس مهمترین عوامل طبیعی شکل‌گیری وضعیت فعلی برای تالاب‌های گنبدکاووس را کاهش نزولات جوی دانست و افزود: سدسازی در بالادست نمی‌گذارد آبی در رودخانه اترک جریان پیدا کند و برداشت غیرمجاز آب توسط کشاورزان و آبزی‌پروران و همچنین عدم تخصیص حقابه از جمله عوامل انسانی مؤثر در خشکسالی این تالاب‌ها به‌حساب می‌آید.
۲۵۰ میلیارد ریال برای حیای تالاب‌های اختصاص یافت
مدیرکل حفاظت محیط زیست گلستان هم پیش‌تر به خبرنگاران گفته بود: در بخش تالابی، احیا و علاج‌بخشی تالاب گمیشان در دستور قرار دارد که هشت اقدام آن دارای اولویت اول و هشت اقدام دیگر دارای اولویت دوم است.
محمدرضا کنعانی افزود: اقدام اول از هشت اولویت نخست ساخت ایستگاه پمپاژ پرتاب سه مترمکعب در ثانیه آب از سایت میگوی گمیشان به این تالاب است که اعتبارات و تجهیزات آن فراهم شده و تجهیزات آن، بهمن ماه وارد استان خواهد شد.
وی بیان کرد: از محل سفر استانی رئیس جمهور هم ۲۵۰ میلیارد ریال در مدت سه سال برای احیا تالاب‌های گلستان مصوب شد که سال گذشته ۵۰ میلیارد ریال و امسال هم تاکنون ۲۰ میلیارد ریال از این اعتبار اختصاص داده یافت و با استفاده از آن بخشی از لایروبی تالاب آلاگل و اجرای طرح پمپاژ تالاب گمیشان انجام شد.
بروز خشکسالی و کاهش نزولات آسمانی آثار و تبعات بسیاری در بخش‌های مختلف گلستان بر جای گذاشته یا خواهد گذاشت که یکی از مهمترین آنها خشکی تالاب‌ها و ایجاد و شکل گیری کانون ریزگرد و گرد و غبار در تالاب‌های این استان شمالی است که در صورت کم توجهی به این رخداد پیامدهای ناگواری برای گلستان در پی خواهد داشت.
کارشناسان بر این باور هستند که رهاسازی آب از سدهای ساخته شده بر روی رودخانه اترک و رعایت تخصیص حقابه در زمان وقوع سیلاب در کنار افزایش آگاهی مردم در پرهیز از برداشت و تخریب این ذخیره‌گاه‌های اکولوژیکی از مهمترین راهکارهای مقابله با بحران حاکم بر تالاب‌های گلستان است که باید شکل اجرایی و عملیاتی به خود بگیرد در غیر این صورت گفتار درمانی چاره کار نیست.
هر چند قرار است در روزهای آینده اقداماتی مانند پمپاژ آب به تالاب‌های گمیشان انجام شود، اما برخی از صاحبنظران اعتقاد دارند که شاید این اقدامات نوش داروی بعد از مرگ سهراب باشد.