از دقایق اولیه پس از وقوع زلزله ۵.۹ ریشتری در شهرستان خوی استان آذربایجان غربی در ساعت ۲۱:۴۴ مورخ ۱۸/۱۱/۱۴۰۱، جمعیت هلال احمر تمام توان خود را برای امدادرسانی سریع و صحیح به آسیب دیدگان این حادثه به کار گرفت. با تشکیل جلسه پاسخگویی اضطراری به این سانحه، مدیریت و فرماندهی عملیات به صورت یکپارچه آغاز شد و با توجه به گزارش ارزیابی‌های ارسالی از تیم‌های ارزیاب، خانه‌های هلال و مسئولین محلی، گسیل منابع و تجهیزات بدون فوت وقت در دستور کار قرار گرفت. یعقوب سلیمانی دبیرکل جمعیت هلال احمر در گفت‌وگوی زیر در خصوص کم و کیف امدادرسانی به آسیب دیدگان این سانحه جزئیاتی از اقدامات این جمعیت را مطرح کرده است.
-پس از اعلام وقوع زلزله در شهرستان خوی اقدامات اولیه جمعیت هلال احمر برای ساماندهی عملیات پاسخگویی چه بوده است؟
«به محض وقوع زلزله، همزمان با اعزام تیم‌های ارزیاب داده‌های اولیه را از سامانه اطلاعات مکانی سازمان امدادونجات دریافت کردیم و براساس این داده‌ها تعداد افراد تحت تاثیر این سانحه حدود ۲۶۰ هزار نفر در ۱۵ منطقه شهری و ۸۶ روستا برآورد شد؛ لذا به سرعت استان‌های معین و پشتیبان در وضعیت آماده باش کامل قرار گرفتند. در این دقایق همزمان گزارشات ارزیابی ما از منابع مختلف خصوصا خانه‌های هلال و تیم‌های ارزیاب، هرلحظه کاملتر می‌شد و این همزمان با گسیل منابع به مناطق آسیب دیده بود و از این جهت با توجه به برآورد‌هایی که داشتیم، زمان را برای تکمیل گزارش ارزیابی‌ها از دست نداده و عملیات پاسخگویی را به سرعت آغاز کردیم.»
-مهمترین مشکلات منطقه آسیب دیده چه بود؟
«وقوع زلزله باعث تخریب ۲۰ تا ۸۰ درصدی حدود ۷۰ روستا شده است. در ساعات اولیه بعضی از روستاها ارتباط تلفنی دچار اختلال شده بود و برق و گاز هم در بیشتر مناطق قطع بود. این شرایط در کنار برودت هوا و بارش‌هایی که وجود داشت شرایط را برای هم وطنان آسیب دیده از زلزله بسیار سخت کرده بود. به همین دلیل هیچ محدودیتی در اعزام نیرو‌ها و تجهیزات قائل نشده و مدیران ارشد جمعیت نیز برای فرماندهی میدانی در منطقه حضور یافتند.»
-مهمترین اقدامات جمعیت هلال احمر در ساعات اولیه سانحه چه بود؟
«به محض رسیدن اولین تیم‌ها، عملیات جست‌وجو و نجات در دستور کار قرار گرفت که بحمدالله پس از حدود ۵ ساعت موفق شدیم این بخش از فرایند پاسخگویی را به اتمام برسانیم که انجام این کار با توجه به حساسیت‌ها و جزئیاتی که وجود دارد در این مدت زمان، در نوع خود کم نظیر است.
آغاز سریع عملیات اسکان با توجه به شرایط جوی هم از جمله نقاط قوت عملیات امدادرسانی به این سانحه بوده است. البته با توجه به گستردگی مناطق آسیب دیده چالش‌هایی هم وجود داشت که با فعالیت شبانه روزی و بدون وقفه تیم‌های واکنش سریع و نجاتگران جمعیت هلال احمر این چالش‌ها در همان ساعات اولیه کمتر شد و با گذشت یکی دو روز از زلزله تقریبا به شرایط ثبات دست پیدا کردیم.»
-از چالش‌ها در اسکان آسیب دیدگان صحبت کردید، لطفا در خصوص این چالش‌ها بیشتر توضیح دهید.
«ببینید در زمینه اسکان اضطراری رویکرد‌های مختلفی وجود دارد، معمولا در روستاها و مناطق کم‌جمعیت از روش اسکان درجا استفاده می‌شود به این شکل که چادر یا هر سرپناه دیگری که مورد نظر است، در نزدیکی محل خانه افراد آسیب دیده برپا می‌شود، در روستاها به دلیل جمعیت کمتر، امکان خدمت رسانی به افرادی که به این روش اسکان داده شده‌اند وجود دارد و معمولا آسیب دیدگان نیز تمایل بیشتری به اسکان در نزدیکی محل خانه خود دارند، اما در شهرها ناچاریم از روش‌های اسکان متمرکز استفاده کنیم. در این روش ما اردوگاه‌هایی احداث می‌کنیم و آسیب دیدگان در این اردوگاه‌ها مستقر می‌شوند. به این ترتیب خدمات رسانی به آسیب دیدگان با توجه به اینکه جمعیت شهرها زیاد است، برای تیم‌های امدادی فراهم می‌شود. یکی از چالش‌های ما در سوانح این‌است که آسیب دیدگان تمایل کمتری به اسکان در اردوگاه‌ها دارند و عمدتا متقاضی اسکان در نزدیک خانه‌های خود هستند. به دلیل تراکم بالای جمعیتی در شهرها، این امکان معمولا فراهم نیست چراکه هم تعداد زیادی از چادر و سرپناه در نقاط مختلف شهر ایجاد شده و عملیات بازسازی را با مشکل مواجه می‌کند و از طرفی ارائه خدماتی مثل توزیع غذا، مسائل بهداشتی، امنیت و ایمنی در خارج از اردوگاه‌ها با مشکل مواجه خواهد شد. بسیاری از گزارشاتی که از عدم اسکان آسیب دیدگان در رسانه‌ها و خصوصا فضای مجازی مشاهده می‌شود به دلیل همین موضوعی است که بیان کردم. یعنی آسیب دیدگان ترجیح می‌دهند در سازه‌های بازمانده از خانه خود بمانند تا در اردوگاه‌ها اسکان پیدا کنند.
-آیا در زمینه توزیع اقلام ضروری مثل وسایل گرمایشی و اقلام ضروری با کمبودی مواجه بوده اید؟
«پاسخ این سوال در خصوص زلزله اخیر خوی منفی است، اما توجه به چند نکته ضرورت دارد. اول اینکه جمعیت هلال احمر به واسطه وظایفی که بر عهده دارد؛ نیازمند پیش بینی و آمادگی‌های قبلی است. این آمادگی در همه حوزه‌ها مورد نیاز است، اما در خصوص موضوع سوال شما، آمادگی شامل تهیه و دپوی اقلام ضروری برای زمان حادثه است. جمعیت هلال احمر بار‌ها اعلام کرده که برای شارژ و تکمیل انبار‌های امدادی خود، نیازمند اعتبار است. اگر اعتبارات به موقع تامین نشود در مواقعی که با سوانح بزرگ مواجه می‌شویم یا مواقعی که چندسانحه در مدت زمانی کوتاه به وقوع می‌پیوندد، با مشکل مواجه خواهیم شد.
بخش دیگری از مشکلاتی که مردم آسیب دیده مشاهده می‌کنند ناشی از از این‌است که اقلام زیستی و ضروری از مبدا تا مقصد مراحل مختلفی را طی می‌کنند که از آن‌جمله می‌توان به بارگیری، انتقال، برنامه‌ریزی توزیع و مهم‌تر از همه توزیع در محل اشاره کرد. در سانحه اخیر همکاری خوبی با نیروی هوایی ارتش داشتیم تا در کنار زنجیره لجستیکی ما در ارسال اقلام زیستی تسریع شود. اما در توزیع نهایی نیازمند همکاری کامل مسئولین محلی هستیم که این امر مستلزم آموزش و آمادگی قبلی این افراد است.
-به نظر شما عملیات پاسخگویی به زلزله خوی با استاندارد‌های ملی و بین المللی در زمینه پاسخگویی مطابقت دارد؟
«من می‌توانم این سوال را از دیدگاه وظایف هلال احمر پاسخ دهم. البته که هیچ عملیات امدادی گسترده‌ای، خالی از اشکال نیست و در بهترین شرایط نیز بروز برخی مشکلات و نقاط ضعف اجتناب ناپذیر است، اما در زمینه جست‌وجو و نجات، اسکان اضطراری، توزیع اقلام، حمایت‌های روانی اجتماعی و سایر وظایفی که بر عهده جمعیت هلال احمر است؛ تلاش کردیم که فراتر از استاندارد‌ها ارائه خدمات داشته باشیم و در بیشتر موارد نیز موفق بوده‌ایم. البته این سخن من به این معنا نیست که نیازمند تلاش برای بهبود عملکرد و رفع نقاط ضعف نیستیم. قطعا لازم‌است برای سوانح بعدی از تجاربمان درس بگیریم.
موضوع دیگری که در پاسخ به این سوال حائز اهمیت است؛ لزوم افزایش سطح آمادگی همگانی است. متاسفانه آمادگی همگانی در کشور ما در سطح بسیار پایینی قرار دارد. در برخی مطالعات کمتر از ۱۰ تا ۱۵ درصد، در چنین شرایطی به محض وقوع سوانح انتظار از سازمان‌های امدادی برای رفع همه مشکلات ایجاد می‌شود. مهم است که خود مردم و خانواده‌ها بتوانند فاصله چندساعته (در شهر‌های کوچک و روستاها) تا سه روزه (در کلانشهرها) را با استفاده از روش‌های موجود خودامدادی، پشت سر بگذارند و پس از آن عملیات سازمان‌های رسمی ساماندهی شده و خدمات لازم ارائه می‌شود. این موضوع شاید بزرگترین نقطه ضعف کشور ما در زمان بروز سوانح است که در ساعات اولیه که هنوز نیرو‌های امدادی به طور کامل مستقر نشده‌اند؛ آسیب دیدگان با مشکل جدی مواجه می‌شوند.»
-به عنوان آخرین سوال، گزارشی از نیروی انسانی، اقلام، تجهیزات و امکاناتی که هلال احمر در این سانحه مورد استفاده قرار داده یا بین آسیب دیدگان توزیع کرده است بیان کنید.
همه این ارقام در سامانه اطلاعات مدیریت عملیات سازمان امدادونجات موجود است و این اطلاعات را می‌توان به راحتی از آن سازمان دریافت کرد. ضمن اینکه بخش زیادی از این آمار به طور روزانه توسط اداره کل روابط عمومی ستاد جمعیت هلال احمر در قالب خبر در خبرگزاری و رسانه‌های جمعیت منتشر می‌شود.