سایر زبان ها

صفحه نخست

سیاسی

بین‌الملل

ورزشی

اجتماعی

اقتصادی

فرهنگی هنری

علمی پزشکی

فیلم و صوت

عکس

استان ها

شهروند خبرنگار

وب‌گردی

سایر بخش‌ها

در نشست تخصصی «معنا و مبنای سرمایه اجتماعی» مطرح شد؛

سرمایه اجتماعی شاخص قدرت ملی است

نشست تخصصی «معنا و مبنای سرمایه اجتماعی»، با همکاری دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی و مرکز تحقیقات و برنامه‌ریزی شهر تهران برگزار شد.

در افتتاحیه نشست تخصصی «معنا و مبنای سرمایه اجتماعی»، حجت الاسلام و المسلمین رضا غلامی، رئیس مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی، حجت الاسلام و المسلمین سعید رضا عاملی دبیر سابق شورای عالی انقلاب فرهنگی و عطاءالله رفیعی آتانی رئیس مرکز تحقیقات و برنامه‌ریزی شهر تهران سخنرانی کردند و همچنین، رضا پورحسین، بهاره آروین، سجاد صفار هرندی، سخنرانان بخش نخست پنل اول بودند.

حجت الاسلام والمسلمین رضا غلامی، رئیس موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، در این نشست با نگاهی به نظریه سرمایه اجتماعی بیان کرد: مفهوم سرمایه اجتماعی عبارت است از مجموعه منابع ارزشمندی که غنی بودن آن می‌تواند به پیوند ارگانیک و اندام وار عناصر اجتماعی منجر شده و ضمن تقویت ارتباطات و تعاملات اجتماعی، امکان تبدیل جامعه به یک شبکه کارآمد (شامل زنجیره‌ای از شبکه‌های کوچک) در مسیر پیشرفت را فراهم کند و در واقع، به افراد امکان می‌دهد در یک گروه (یا یک جامعه کوچک و بزرگ) با هم کار کنند تا به طور مؤثر به یک هدف مشترک دست یابند.

او با اشاره به این که سرمایه اجتماعی به انسجام اجتماعی و فرهنگی درونی جامعه اشاره دارد، گفت: سرمایه اجتماعی به عنوان یک چسب توصیف شده است. برای افراد، سرمایه اجتماعی مهم است. زیرا منبع مهمی از قدرت و نفوذ است که به مردم کمک می‌کند تا "به پیش بروند" و "پیش بروند".
غلامی با اشاره به نظریه سرمایه اجتماعی گفت: نظریه سرمایه اجتماعی معتقد است که روابط اجتماعی منابعی هستند که می‌توانند منجر به توسعه و انباشت سرمایه انسانی شوند. منظور از سرمایه انسانی، موجودی شایستگی‌ها، دانش، ویژگی‌های اجتماعی و شخصیتی شامل خلاقیت، تجسم در توانایی برای انجام کاری جهت تولید ارزش اقتصادی است. سرمایه انسانی دید اقتصادی جامعی از انسان فعال در اقتصاد شامل پتانسیل افراد برای تأمین منافع و ابداع راه حل‌هایی برای مشکلات از طریق عضویت در شبکه‌های اجتماعی است.
او افزود: در بعضی دیدگاه ها، سرمایه اجتماعی حول سه بعد می‌چرخد: شبکه‌های به هم پیوسته روابط بین افراد و گروه‌ها (روابط اجتماعی یا مشارکت اجتماعی)، سطوح اعتمادی که این پیوند‌ها را مشخص می‌کند، و منابع یا منافعی که هر دو به واسطه پیوند‌های اجتماعی و مشارکت اجتماعی به دست می‌آیند و منتقل می‌شوند.

غلامی یادآور شد: در نگاه غالب، سرمایه اجتماعی بر ابعاد اجتماعی‌ای تأکید دارد که معمولاً توسط پارادایم غالب فردگرایی و خردگرایی اقتصادی به حاشیه رانده شده اند. این به معکوس کردن دیدگاه غیراجتماعی کمک می‌کند که فرض می‌کند انسان‌ها منطقی و منفعت طلب هستند و تا حد زیادی فراتر از تأثیر عوامل اجتماعی هستند و با قرار دادن عوامل اجتماعی به عنوان «سرمایه» به آن‌ها در تصمیم‌گیری همراه با سایر اشکال سرمایه می‌دهد و این به جامعه شناسان اجازه می‌دهد تا در یک پازل با اقتصاددانان بازی کنند، اما همچنین اجازه نفوذ اقتصادی به پدیده‌های جامعه شناختی و تقلیل به تفکر اقتصادی را می‌دهد.
رئیس موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی با بیان این که تلاش‌های اولیه برای تعریف سرمایه اجتماعی بر میزانی متمرکز بود که سرمایه اجتماعی به عنوان یک منبع عمل می‌کند، بیان کرد: رابرت دی. پاتنام پیشنهاد کرد که سرمایه اجتماعی همکاری و روابط حمایتی متقابل را در جوامع و ملت‌ها تسهیل می‌کند و بنابراین، ابزار ارزشمندی برای مبارزه با بسیاری از نابسامانی‌های اجتماعی ذاتی در جوامع مدرن، به عنوان مثال جرم و جنایت خواهد بود و در مقابل، دیگران بر منافع خصوصی ناشی از شبکه روابط اجتماعی که بازیگران فردی خود را در آن می‌یابند، تمرکز می‌کنند.

او گفت: اقتصاددان سیاسی، فرانسیس فوکویاما، سرمایه اجتماعی را به‌عنوان قواعدی کلی تعریف می‌کنند که افراد را قادر می‌سازد تا با یکدیگر همکاری کنند، مانند هنجار تعامل متقابل یا دکترین مذهبی مانند مسیحیت.
به گفته رئیس موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی، سرمایه اجتماعی با تعاملات مکرر در طول زمان شکل می‌گیرد و برای توسعه حیاتی است و تولید آن از طریق سیاست‌گذاری عمومی دشوار است و اهمیت سرمایه اجتماعی برای توسعه اقتصادی این است که این هنجار‌های رفتاری هزینه مبادله مبادلاتی مانند قرارداد‌های قانونی و مقررات دولتی را کاهش می‌دهند.

او بیان کرد: فوکویاما استدلال می‌کند که سرمایه اجتماعی چیزی است که یک جامعه مدنی ایجاد می‌کند. در حالی که مشارکت مدنی بخش مهمی از دموکراسی و توسعه است.
غلامی ادامه داد: انتقادات اصلی به نظریه سرمایه اجتماعی این است که این نظریه به اندازه مورد انتظار اجتماعی نیست و همه ابعاد، اضلاع و پیچیدگی‌های جامعه را لحاظ نمی‌کند. اما باید توجه داشت که سرمایه اجتماعی به عنوان نوعی «علاج همه مشکلات» جامعه مدرن تلقی شده‌است.
او با اشاره به این که وضعیت سرمایه اجتماعی در ایران خوب نیست، افزود: آخرین اندازه گیری یکی از مراکر معتبر تحقیقاتی، میانگین سرمایه اجتماعی در ایران را بر اساس مولفه‌های رایج، ۸ از ۲۰ معرفی کرده است. البته این مطلب را نباید از نظر دور داشت که برخی حوادث و هیچانات ناشی از آن، معدل سرمایه اجتماعی را به صورت موقت و دفعی افزایش و کاهش می‌دهد. اما با عبور از حادثه این عدد تثبیت می‌شود و با این حال، اگر سرمایه اجتماعی را با ملاحظه میانگین قبلی در حدود ۵ سال قبل که نزدیک به ۱۲ بوده است بسنجیم، وضعیت سرمایه اجتماعی در ایران قابل قبول نیست.
غلامی تأکید کرد: واقعیت این است که در کشور ما، نه تنها درک درستی از سرمایه اجتماعی و عوامل کاهش آن نیست بلکه یک برنامه راهبردی برای کمک به افزایش سرمایه اجتماعی وجود ندارد و شاید بتوان عوامل کاهش سرمایه اجتماعی ایران را باید به دو بخش درون زا و برون زا تقسیم کرد. عوامل درون زا در شکل گیری عوامل درون زا یا هموار سازی مسیر آن‌ها بسیار اثر گذارند. وقتی از برون زا بودن عوامل کاهش سرمایه اجتماعی صحبت می‌شود، لزوماً منظور اقدامات خصمانه علیه جامعه ما نیست. برخی اتفاقات جهانی به طور طبیعی و پروسه‌ای نیز می‌تواند بر سرمایه اجتماعی اثرگذار باشد.
او گفت: با وجود این که امروز، میانگین نمره سرمایه اجتماعی در ایران پایین است، اما در برخی شاخص‌ها مانند دلبستگی به کشور، معنویت خواهی یا احترام به مقدسات دینی، سرمایه اجتماعی سطح مطلوبی دارد و لذا ما نقاط قوت نیز در سرمایه اجتماعی خودمان داریم و اتفاقا تنها راه افزایش سرمایه اجتماعی در ایران، اتکاء به همین نقاط قوت است.

سعیدرضا عاملی، در ادامه این نشست نیز با اشاره به مطالعات اجتماعی در ایران بیان کرد: تا سال ۹۷، ما پیمایش‌هایی در این باره داشته ایم و در سال ۱۴۰۰ هم وزارت کشور پژوهشی سفارشی درباره سرمایه اجتماعی انجام داده است که عمدتاً نشان می‌دهد سیر نزولی سرمایه اجتماعی وجود دارد.

او با اشاره به پیوند سرمایه اجتماعی با سرمایه ایمان گفت: من در ابتدا با طرح مسأله شروع می‌کنم و در چهار بخش سخنانم را تنظیم می‌کنم؛ اطلاعات و آمار درباره سرمایه اجتماعی زیاد است و اساساً محرمانه تلقی می‌شود در حالی که باید بتوانیم یک مسأله اجتماعی را در معرض همگان طرح کنیم تا بر این اساس بتوانیم تحلیل کنیم و محرمانه تلقی کردن آمار هم خودش یک مساله اجتماعی است.
او با بیان این که سرمایه اجتماعی در زیست بوم ایران اهمیت دارد و ما سرمایه اجتماعی را به معنایی که بوردیو طرح کرده نباید ببینیم، ادامه داد: ما در شاخص گذاری سواد مجازی کاری را کردیم که شاید این مدل بتواند جریان بیابد. ما آن‌جا یک شاخص عمومی در سواد مجازی با دنیا استخراج کردیم که شامل سواد حقوقی، سواد تحلیلی و ... است و از سوی دیگر، شاخص‌های اختصاصی داریم که مرتبط با بومرنگ ماست و ما به عنوان یک مسلمان در این باره قوانین و مقرراتی داریم.
به گفته او، یک حوزه سواد تخصصی هم هست که شامل سواد مهندسی مرتبط با فضای مجازی، سواد سابرنتیک مرتبط با پزشکی و ... است و در سرمایه اجتماعی، ما گریزی نداریم جز این که هم به سوی اشتراکاتمان با شاخص‌های جهانی برویم و هم شاخص‌های اختصاصی تدوین کنیم.
عاملی ضمن ارائه آماری در این باره بیان کرد: وضعیت میانگین شاخص سرمایه اجتماعی در سال ۹۴، ۱/۲۷ بوده که در سال ۱۴۰۰ به ۸/۱۷ رسیده است. روند میانگین رضایت از عملکرد نظام هم در سال ۹۴ که ۱ /۲۷ بوده که در سال ۱۴۰۰ به ۸/۱۷ رسیده است. این در حالی است که موسسه لگاتوم در تحقیقی شاخص سرمایه اجتماعی را در ۲۰۱۹، ۱۹/۵۳ اعلام کرده، اما این رقم برای ایران ۲/۴۵ است و ما زیر میانگین جهانی هستیم.
این استاد دانشگاه تهران با بیان این که امروز سرمایه اجتماعی امتداد یافته و به طور مثال حتی سرمایه اجتماعی سازمان هم در نظر گرفته می‌شود، عنوان کرد: سرمایه اجتماعی حکایت از دارایی دارد؛ سرمایه یک دارایی است که ارزش افزوده تولید می‌کند و می‌تواند از این ارزش هم کاسته شود؛ بنابراین به میزانی که همبستگی اجتماعی، حس همبستگی ملی، هویت ملی و ... تغییر می‌کند سرمایه اجتماعی نیز تغییر می‌کند. مخالفان جمهوری اسلامی اعم از منافقان و سلطنت طلبان از طریق این موضوع به جمهوری اسلامی فشار می‌آورند.
به گفته او، سرمایه اجتماعی یک شاخص قدرت ملی هم هست یعنی اگر شما توان ملی یک کشور را بر اساس توان نظمی و اقتصادی آن اندازه گیری کنید یک شاخص قدرتمند برای آن سرمایه اجتماعی است که جنبه بازدارندگی دارد و اجازه تعرض به حریم ملی کشور را نمی‌دهد.
او ادامه داد: همواره روی اعتماد و تراکم ارتباطات در سرمایه اجتماعی تاکید می‌شود. حالا منظور از اعتماد چیست؟ از سوی دیگر سرمایه اجتماعی باید تراکم ارتباطات ایجاد کند. خانواده، شهر، روستا، سازمان و ... سرمایه اجتماعی دارد. امروز سرمایه اجتماعی به عنوان یک دارایی ملی بیشتر دغدغه ماست.
عاملی در ادامه با بیان این که در حوزه اعتماد سه مولفه صداقت در گفتار و رفتار، دگرخواهی و تبادل موقعیت و کارایی و عمل مثبت تأثیر گذار مطرح می‌شود، گفت: ما در جامعه خود باید روی دگرخواهی و تبادل موقعیت با دیگران کار کنیم. در فلسفه رسانه هم بحث قرار گرفتن در جای دیگری برای درک بهتر بیشتر تاکید شده است. از سوی دیگر سرمایه اجتماعی به کارامدی و کارایی توجه دارد.
به گفته این استاد دانشگاه، جامعه ایران دو مشخصه دارد که اگر به این دو توجه نکنیم نمی‌توانیم مفهوم سرمایه اجتماعی را بومی کنیم؛ نخستین شاخصه دین داری است که در ایران ریشه عمیق دارد. ما به عنوان کشوری که آرزوی جامعه اسلامی داریم نگران دین داری هستیم، اما جامعه در این شاخص بسیار رشد کرده و این را در جمعیت پیاده روی اربعین و جاماندگان اربعین می‌بینیم. البته که ما جامعه صد در صدی نداریم همانطور که در صدر اسلام ایمان آورندگان در اقلیت بودند. دومین مشخصه ایران جنبه نوگرایی و پیشرفت جامعه ایرانی است. جنبه دین گرایی و نوگرایی در جامعه ایرانی دو عنصر پررنگ است و برخی یا جنبه دین داری یا برخی جنبه نوگرایی را قربانی می‌کنند، اما این دو با هم جلو رفتند و هر دولتی به این دو شاخص توجه نکند نمی‌تواند راهبری لازم را داشته باشد.
او در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به این که سرمایه ایمان تقویت کننده نگاه به زندگی و عمل فردی و اجتماعی است، گفت: برخی از کسانی که دچار بحران خودکشی می‌شوند به این دلیل است که جهان آخرت را نمی‌بینند، اما فردی که باور به معاد دارد زندگی اش یک حرکت پویا دارد و پویایی یکی از عناصر مهم در سرمایه اجتماعی است. ما درمدل سازی که برای سرمایه اجتماعی در ایران می‌کنیم باید به این سرمایه ایمان توجه کنیم.
عاملی تأکید کرد: الان ما با ابزار سرمایه اجتماعی در جامعه متجدد غربی سرمایه اجتماعی را اندازه گیری می‌کنیم در حالی که باید سرمایه ایمان را در نظر گرفت، چون به افق زندگی نگاه می‌کند و تحمل و صبر و امید به زندگی و آینده نگری را تقویت می‌کند.
او با اشاره به این که سرمایه ایمان دو بعد فردی و اجتماعی دارد، گفت: علوم اجتماعی در ایران قدرتمند است و ما همان قدرتی که در نانو و بایو داریم در علوم اجتماعی هم داریم، اما این علوم اجتماعی سیاست زده است و یک جا‌هایی چیز‌هایی را نمی‌بیند. چون اگر چپ باشد یک رویکرد دارد و اگر راست باشد رویکرد دیگری دارد. دشمن را ندیدن غلط است! چون ما در چنبره دشمن زندگی می‌کنیم و بعد اینکه بگوییم این تئوری توطئه است غلط است، چون گوینده اش هم بر این اساس این را بیان کرده است.
عاملی، عوامل تخریب کننده سرمایه اجتماعی در ایران را شامل ۶ مورد دانست و افزود: نخستین عامل فاصله بین باور‌ها و تجربه دینی است؛ دومین عامل جریان‌های کلان ضد فرهنگ اسلامی است. عامل سوم جنگ شناختی و عامل پنجم فرامحلی کردن فضای مجازی است. همچنین شیعه هراسی، ایران هراسی، اسلام هراسی و انقلابی هراسی عامل ششم است و ما امروز قربانی هراس چهارگانه هستیم که با هراس بزرگ کد گذاری شده ایم.

تبادل نظر
آدرس ایمیل خود را با فرمت مناسب وارد نمایید.