فاضلی مدیر دفتر مطالعات دفتر سد چمشیر در برنامه رادیویی به سوالات زیر پاسخ داد.
سوال: سد چمشیر در کدام نقطه جغرافیایی کشور واقع شده است؟
فاضلی: سد چمشیر در جنوب شهرستان گچساران در استان کهگیلویه و بویراحمد بر روی رودخانه زهره رودخانه بسیار بزرگ به طول ۵۲۰ کیلومتر که از ارتفاعات سپیدان فارس شروع میشود تا شهرستان هندیجان و به خلیج همیشه فارس در واقع منتهی خواهد شد. این سد بزرگترین سد بتن غلتکی کشور و به نوعی خاورمیانه است به ارتفاع ۱۵۱ متر با حجم مخزن حدود ۲.۳ میلیارد متر مکعب و نیروگاه حدود ۱۶۵ مگاوات در آن ساخته شده است،هدف اصلی این سد تعدیل کنندگی وضعیت کیفی آب رودخانه زهره و تنظیم آن برای کشاورزی در دشتهای زیدون و هندیجان که متعلق به استان خوزستان هستند . اکنون ۹۵ درصد پیشرفت فیزیکی این سد انجام شده و سد در شرف آبگیری است.
سوال:پس هنوز آبگیری نشده است؟
فاضلی: قبل از این که بخواهم به سوال شما پاسخ بدهم من باید یک پیش زمینهای را عرض کنم.
در سال ۱۳۹۰ عملیات اجرایی این سد شروع شده این سد در سال ۹۶ و ۹۷ باید تمام میشد به خاطر بعضی مسائل طولانی شده و الان پیشرفت ۹۵ درصد را داریم. تمامی الزامات برای آبگیری سد هم رعایت شده یعنی سد آماده آبگیری است.
آنهایی که آشنایی دارند با مسائل سد سازی، برای اینکه سدی را بسازیم برای رودخانهای، یک سیستم انحراف درست میکنیم یعنی آب رودخانه را وارد یک تونلی خواهیم کرد بعد محل سد را خشک میکنیم. در آنجا سایت سد را ایجاد میکنیم و ساختن سد را شروع میکنیم . در ترازهای مختلف در سد آبگیر داریم از پایینترین تراز که به آن میگوییم تخلیه کننده تحتانی بعد آبگیر نیروگاه و سازه سرریز سد، علاوه بر این آبگیرها، آبگیرهای دیگری هم داریم فرایند آبگیری از نظر تکنیکال زمانی شروع میشود که شما مسیر رودخانه را میبندید و در داخل مخزن شروع میکنید به گرفتن حجم برای تنظیم این نکته، نکته خیلی مهمی است ما الان تنها کاری که انجام دادیم آب را از سیستم انحراف به سیستم تخلیه کننده تحتانی منتقل کردیم. دلیلی که این کار را انجام دادیم خیلی واضح است که این سد ۹۵ درصد پیشرفت دارد . پیمانکار کارهایش را تحویل داده و میخواهد زودتر این کار تحویل بدهد ما فقط تنها کاری که انجام دادیم آب را از سیستم انحراف به تخلیه کننده منتقل کردیم برای تست دریچه ها، دریچههای تخلیه کننده که کار را از پیمانکار تحویل بگیریم، نکته مهمی که وجود دارد این است که طبیعتا عکسهایی در شبکههای اجتماعی وجود دارد که مخزنی در سد شکل گرفته خوب طبیعی است.
سوال: پس عکس را تایید میکنید؟
فاضلی: بله عکس تایید میشود طبیعتا در حالت قبل آب در سیستم انحراف از کف رودخانه عبور میکرده الان ما ترازی حدودا ۳۰ متر را در پشت سد داریم.
سوال:پس همه چیز آماده شده برای آبگیری؟
فاضلی: این مرحله اول آبگیری بود، مرحله دوم این است که ما دریاچههای تخلیه کننده را هم بیندازیم و تراز بگیریم در داخل مخزن از نظر تکنیکال آن آبی که بالاتر از تراز تخلیه کننده است، قابل تنظیم است الان تمام تخلیه کنندهها باز هستند رودخانه همچنان رژیم قبلی خودش را دارد .
سوال: اما عملیات تستی که می گویید و عملیات اولیه برای سد چمشیر در حال انجام است؟
فاضلی: بله، تست دریاچهها را هم انجام دادیم.
سوال: رئیس سازمان حفاظت محیط زیست همچنان مخالف است و هفته گذشته هم اعلام کرد که کاملا مخالفت خودش را قاطعانه دارد و اجازه آبگیری نخواهد داد.
فاضلی: یک رجوع کنیم به بحثهای قانونی برای اجرای پروژههای عمرانی ما ملزم هستیم از نظام فنی اجرایی کشور تبعیت کنیم نظام فنی اجرایی کشور به شما دیکته میکند در ابتدا قبل از این که اصلا هیچ عملیات عمرانی انجام بدهید مجوز سازمان محیط زیست را دریافت کنید لذا طرح چمشیر از سال ۸۳ تا سال ۸۸ به مدت ۵ سال مطالعات جامعی که حتی حدود ۵ مجلد ۱۲۰۰ صفحهای است آماده کرده که همه بحثهای نفت، محیطهای زیست، بحثهای گیاهی در آن آمده است.
سوال: یعنی حتی مطالعات هیدرولوژیکی هم انجام شده است؟
فاضلی: مطالعات هیدرولوژیکی در بحثهای خود سد است محیط زیست فقط به بحثهای گونههای جانوری، گونههای گیاهی و بحثهایی مثل همین وجود آلایندههایی مثل نفت میپردازد خوب ما مجلد را دادیم خدمت محیط زیست در واقع گزارش محیط زیست را هم کارفرما یا مشاور کارفرما تهیه نکرده یک شرکت صاحب صلاحیتی که این شرکت مورد وثوق سازمان محیط زیست هم است این گزارش را تهیه کرده سال ۸۸ خدمت دوستانمان در سازمان محیط زیست این گزارش را ارائه کرده ایم.
سوال: پس مخالفت سازمان محیط زیست برای چیست؟
فاضلی: اگر بخواهم خدمتتان صادقانه صحبت کنم هجمههای زیادی علیه سد چمشیر توسط نهادها و شخصیتهای خاصی ایجاد شده قسمت زیادی از هجمهها به نظر من فنی نیست، اما مسائلی که مربوط به مسائل فنی بود را تماما پاسخ دادیم.
سوال: مثلا اگر میگویند که آنجا گونههای گیاهی مختلفی وجود دارد، اما گزار ش های شما آن را رد میکند؟
فاضلی: نکتهای که وجود دارد این است که گزارشی که تهیه شده طبیعتا به همه مسائل باید پرداخته باشد مگر این که یک شخص دیگری بگوید که این گونه گیاهی خاصی وجود دارد که این گونه در گزارش دیده نشده، اگر دیده نشده چرا سازمان محیط زیست در سال ۸۸ که این گزارش را بررسی میکرد به آن مساله نپرداخته به اضافه این که وقتی این گزارش در سا ل ۸۸ صادر شد کشور حدود ۳۰۰ میلیون دلار هزینه کرده اگر به این مساله بخواهیم برگردیم به قبل که این گزارش کامل نبوده مشکلات خاصی داشته بله میتوانید به این مساله ان قولت وارد شود، ولی در نهایت آن سازمان فنی اجرایی کشور به شما این مجوز را داده که در آن جا هزینه انجام دهید.
سوال: به نظر میآید اینجا یک خللی وجود دارد که به نظرم شما هم خودتان به عنوان یک چهره علمی فنی قبول خواهید کرد سال ۸۸ مجوز محیط زیستی ارائه شده براساس بررسی که از سال ۸۳ تا ۸۸ انجام شده یعنی مال خیلی سال پیش قرار بوده خود عملیات سد هم سال ۹۶، ۹۷ براساس بررسیهایی که صورت گرفته انجام بشود خیلی سال است که از آن ۸۸ گذشته است نزدیک ۱۳ سال است به نظرتان محیط زیست حق ندارد بگوید که یک سری تغییرات ایجاد شده حتما باید یک سری ارزیابیهای جدید انجام شود.
فاضلی: مجوز محیط زیست مثل گواهی رانندگی نیست که منقضی باشد اگر این چنین باشد باید طبق قانون انجام شود.
سوال: شرایط محیط زیستی حداقل تغییر کرده؟
فاضلی: یعنی شما میفرمایید گونه جدید گیاهی به وجود آمده؟
سوال: یعنی در ۱۳ سال حتی بارندگیها عوض نشده؟
فاضلی: این حرف کاملا صحیح است که در کشور بحث تغییر اقلیم بولد شده و در واقع ما هم در این راستا سه ماه پیش مطالعات آبدهی رودخانه را مجددا بازنگری کردیم . خوشبختانه حوزه زهره جزو حوزههایی است که خیلی متاثر از تغییر اقلیم نیست یعنی در طی آخرین مطالعاتی که انجام دادیم کلا ۴ درصد میزان بارش داشتیم و به طور متوسط بین ۶ تا ۸ درصد مقدار آورده کاهش پیدا کرد لذا این مساله که حوزه زهره تغییر شگرفی کرده نسبت به گذشته همچین چیزی وجود ندارد به طور قاطع میگوییم.
سوال: نامهای در تصویر میبینید که نامه حفاظت محیط زیست است به رئیس جمهور درباره سد چمشیر، درخواست کارشناسی مجدد شده.
فاضلی: این نامه ریاست محترم سازمان حفاظت محیط زیست ، حدود یک ماه پیش وصول شد اگر به این نامه دقت بفرمایید خود سازمان تاکید میکند که مطالعه انجام نداده متناسب با این که گروههای متفاوتی مثل کمیسیون اصل ۹۰ مثل سازمان جغرافیایی ارتش یا چیزی شبیه این و حتی ثمنهای اجتماعی (سازمانهای مردم نهاد) نگرانیهای بابت این موضوع دارند در ذیل این نامه، یک نامهای را معاونت محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست برای شرکت منابع آب که شرکت بالادستی ما است میفرستند در ۱۱ بند ابهاماتشان را مطرح میکنند ما تمام ۱۱ بند را مستند پاسخ دادیم.
سوال: نامه کمیسیون اصل ۹۰ که رئیسش به معاون اول رئیس جمهور زده هم مخالفتش را اعلام کرده است؟
فاضلی: مخالفت رسمی چیزی به ما نرسیده، من خیلی دیدم از دوستان مختلف نامه رسمی ما فقط شنیدیم.
سوال: یعنی اگر معاون اول رئیس جمهور ورود قاطعانه داشته باشد شما تمام عملیات را متوقف میکنید؟
فاضلی: بله، ما الان در جایی هستیم که رودخانه در رژیم طبیعی خودش است اگر دستور قاطعی بیاید که آبگیری اتفاق نیفتد از ریاست دستگاه اجرایی کشور و معاونشان ما هیچ مقاومتی نداریم.
سوال: هیچ دستوری در این زمینه صادر نشده است؟
فاضلی: واگر دستوری صادر نشود طبق قوانین وزارت نیرو موظف است که آبگیری انجام دهد مگر این که از بالا دستوری بیاید نکته بعدی در خصوص نامه محیط زیست، سازمان محیط زیست، سازمان بالادستی ما نیست دستور نمیتواند بدهد.
سوال: البته سازمان حفاظت محیط زیست هم معاون رئیس جمهور هستند.
فاضلی: بله میتوانند نگرانی هایشان را به شخص رئیس جمهور منتقل کنند ایشان میتواند دستور توقف را بدهد سازمان محیط زیست فقط یک سامان نظارتی است میتواند مسائلش را مطرح کند. کجا ما گیر سازمان محیط زیست هستیم، همان جایی که میخواهیم پروژه را شروع کنیم اگر دوستان قرار است بحث داشته باشند قبل از این که کلنگ کار بخورد باید این کار را انجام بدهند نمیشود طرح هزینه انجام بدهد بعد از ده سال بگویند . البته که نگرانیهایی که دوستان دارند، ثمنهای اجتماعی و منتقدین دارند نگرانیهای ما هم است مگر ما این جا ۲۰، ۳۰ سال مطالعات چمشیر انجام ندادیم.
سوال: خوب چرا صبر نمیکنید که این نگرانی برطرف شود؟ این همه سال طول کشیده چند ماه دیگر هم طول بکشد.
فاضلی: این مساله اصلا این طور نیست که ما خلاف قانون عمل میکنیم همچنان که دوستان ابهاماتی دارند.
سوال: یک برنامهای مدون شده بود که سدی ساخته بشود و یک سالی مورد بهره برداری قرار بگیرد که قرار بوده حتی ۹۰ میلیون متر مکعب آب برای برخی شهرها تامین بکند الان گفته میشود که گونههای گیاهی مطالعه اش در این بررسیهای محیط زیست براساس آن مجوزهایی که میگویید نیست، آب شرب هم شما اشاره کردید که قرار است بحث نیروگاهی و کشاروزی داشته باشد مطالعات هیدرولوژیکی در آن نیست، آثار باستانی گفته شده که آنجا گفته شده بود که وجود ندارد که همین چند وقت پیش بود که چندتا اثر باستانی هم پیدا کردند باز هم نیاز نیست که یک کمی دیگر صبر کنید؟
فاضلی: این صحبتی که شمامی فرمایید نظر منتقدین است. این آیا شما نظر دوستان چمشیر را هم راجع به این موضوع و کسانی که در این زمینه کار کردند شنیدید؟
سوال: شما به ترتیب اولویت بفرمایید.
فاضلی: ما اعتقادمان بر این است که نگرانی که درباره مخزن سد چمشیر وجود دارد، راجع به گونههای گیاهی من بار اول است که اینها را میشنوم، چون در گزارشی که به محیط زیست داده شده همه اینها به صورت جد و مدون بررسی شده این که گونه خاص گیاهی وجود دارد یا اینکه گونههای گیاهی خاصی از بین میروند اگر شما بازدید بکنید، چون اساسا رودخانه از روی سازند گروه فارس عبور میکند مثل گچساران خیلی پوشش گیاهی خاصی ندارد این نکته خیلی مهمی است شما اگر در گوگل ارث تصاویر را هم نگاه کنید ما مخزمان ۵۲۰۰ هکتار است که کمتر از ۶۰ هکتار ما در واقع گونه گیاهی داریم گونههای گیاهی اش در واقع خیلی متداولند.
سوال:روی همان سازند گچساران هم البته نقدهایی است که اسم گتوند ۲ را هم گذاشتند روی این سد.
فاضلی: من واقعا وقتی لغت گتوند ۲ را میشنوم خیلی ناراحت میشوم وحتی کسانی که سد چمشیر را به گتوند ۲ ربط میدهند که حتی نمیدانند گتوند ۱ چیست .اگر دوستان ثابت کنند که گتوند ۱ مشکل کیفی و کمی ایجاد کرده در جامعه پایین دستش بنده قبول خواهم کرد که چمشیر گتوند ۲ میباشد ما به طور قاطع به شما میگوییم که گتوند هیچ گونه مشکل زیست محیطی برای پایین دستش نه از نظر کیفی و نه کمی دارد. دوستان میتوانند بروند در پایین دست سد گتوند ما یک بند تنظیمی داریم هر موقع هر سال دوست داشتند بروند آنجا نمونه آب بگیرند هم کیفی و کمی اگر مشکلی وجود داشته باشد چیزی که ما رهاسازی میکنیم از سد گتوند دستور است هم از نظر کمی و هم از کیفی لذا اگر ما از این مساله تخطی کنیم در واقع من همیشه ناراحت میشوم که دوستان این را میگویند.
سوال: یعنی هیچ تغییراتی هم در مواد معدنی آب سد گتوند هم انجام نشد اگر شما بدانید که از ۴ میلیارد متر مربع حجم این سد فقط کمتر از ۱۵۰ میلیون آب شور است و بقیه اش در حد آب شرب است این را خیلی از دوستان ما در سطح جامعه ندادند.
سوال:شما خودتان هم ارزیابی انجام میدهید در همان دفتر منابع آب که آب میگویید آخرین ارزیابی تان برای چه زمانی بوده من تا زمانی که در معاونت فنی آب نیرو بودم همین چند ماه پیش یکی از وظایفی که من در آنجا داشتم بحث کیفیت در داخل سد گتوند است.
فاضلی: ما هر هفته دستگاه سی تی دی داریم از بالا تا پایین پروفید شوری را در مخزن در میآوریم و کنترل میکنیم حتی میزان.
سوال: معاون اول رئیس جمهور قبل هم اشاره کرده بودند به این که حتی از کلمه فاجعه هم نام برده بود از آب سد گتوند آن را هم رد میکنید؟
فاضلی: درگیری به واسطه سد گتوند به وجود آمد یک مرجع سومی به نام دانشگاه تهران ورود کرد و حدود ۶ ماه مطالعه جامعهای را بر روی سد گتوند انجام داد و یک گزارش دو جلدی داده دوستانی که مخالف سد گتوند هستند این گزارش دو جلدی را حداقل تورق کنند و تاثیر سد گتوند را در روی جامعه پایین دست به صورت پایین دست بررسی کنند. اتفاقا به واسطه همان یک موضوعی که معاون اول اسبق ریاست جمهور مطرح شد این مساله به سمت دانشگاه تهران منتهی شد و در آنجا یک مطالعه جامعی اتفاق افتاد تمام صحبتهایی که من اینجا انجام میدهم بر مبنا و مستند به این گزارشی است که نهاد سومی که مستقل از سیستم بدنه فنی اجرایی کشور است تهیه کرده. اگر دوستان با این گزارش مشکل دارند جالب است که این گزارش را خیلی از دوستان محیط زیست حتی این گزارش را ندیدند برای من خیلی تعجب انگیز است بعد میگویند که این سد، سد گتوند ۲ است.
در خصوص بحث کیفیت آب در داخل مخزن چمشیر سازنده گچ ساران شما از همین ضلع جنوب کشور حرکت کنید از همین منطقه بوشهر به سمت بالا حرکت کنید بروید از خیلی از سدهای ما تا حتی سد موسل عراق همه شان بر روی سازند گچساران هستند حداقل من میتوانم الان ۵ تا سد را برای شما معرفی کنم قسمت زیادی از مخزن سد بر روی سازند گچساران است همین سد کوثری که در فاصله هوایی ۵۰ کیلومتری سد چمشیر است در این جا ۵۵ درصدمان روی سازند گچساران است سد کوثر ۷۰ درصدش بر روی سازند گچساران است.
سوال:سال ساخت سد کوثر کی بوده است؟
فاضلی: فکر میکنم ۷۷ تمام شده نزدیک ۲۰ سال است که این سد در حال بهره برداری است و حتما شنیدید خط محرم این تامین کننده آب شرب است در واقع شهرهای گناوه، دیلم و قسمت زیادی از استان بوشهر است همین سد هم همون سازند هم الان در سازند چمشیر است.
سوال: آب شرب چی؟
فاضلی:رودخانه چمشیر این که در اهداف بلند مدت این سد آب شرب بوده هیچ موقع در اهداف بلند مدت سد چمشیر آب شرب نبوده این مصوبه تخصیص است، تخصیص این سد یک میلیاردو دویست و سی و یک ونیم میلیون متر مکعب است ۵۰۰ میلیون برای اراضی
سوال: تو هیچ کدام از گزارش هایتان۹۰ میلیون آب شرب نیامده است؟
آقای فاضلی:در داخل سد چمشیر اصلا بحث آب شرب نداریم مطالعه چمشیر حوزه زهره که از سال ۷۳ شروع شده جالب است که اولین گزارشاتی که در این مطالعات درآمده بحث کیفیت آب است این رودخانه اصلا در تابستان وضعیت مناسبی ندارد نکته مهم این روخانه این است که ما ۴ ماه از سال ماههای دی، بهمن، اسفند و فروردین ۷۵ درصد از آورد روخانه است آن هم به صورت سیلابی.
سوال: این سیلابهایی که اشاره کردید به هر حال یک هدفی از سد این است که جلوی سیلابها را بگیرد آقای عباسی در این زمینه مقالهای دادند و گفتند خاک را دچار فروپاشی میکند و آن حاصلخیزی که مد نظر است را، احیای بخش کشاورزی را که گفته میشود محقق نخواهد شد چه قد این را قبول دارید؟
فاضلی: در حقیقت این حرف اشتباهی نیست سیلاب میتواند لایههای روخانه را عوض کند، خود کشاورزان در بخش کشاورزی همین منطقه به واسطهای که کیفیت آب روخانه خیلی شرایط مطلوبی ندارد هر یکسال یکبار آبشویی انجام میدهند. این که فکر میکنید سیلاب این را انجام میدهد این درست نیست. پهنه سیلاب رودخانه چمشیر فقط در محدوده سیلاب دشت رودخانه است این که فکر کنیداین آب میریزددر زمینهای کشاروزی بله سیلابهای خیلی بزرگ مثلا بالای ۱۵۰۰ متر مکعب بر ثانیه و ۲ هزار متر مکعب بر ثانیه خسارتش اینقدر زیاداست که آن بحث آبشویی خیلی برایش اهمیت ندارد حالا اتفاقی که میافتد این است که من آبی دارم با کیفیت بهتر هم حجم بهتر و هم کیفیت بهتر آن پدیده نگرانی که دوستان بابت آبشویی در پایین اتفاق میافتد الان که راحتتر اتفاق میافتد.
سوال: آن آب باکیفیتتر فقط برای صنایع و پتروشیمی است؟
فاضلی: این آب برای کشاورزی است ما چیزی به نام صنایع و پتروشیمی نداریم در سد چمشیر ۷۰۰ میلیون متر مکعب تخصیص این سد بحث کشاورزی است.
سوال: هدف از سد چمشیر فقط احیای بخش کشاورزی است؟
فاضلی: فقط و فقط بهبود چرا میگویم بهبود همین دو سالی که خشکسالی شد حدود ۵۶ هزار هکتار اراضی در پایین ۵۰ هزارتا برای محدوده هندیجان است و ۶ هزار هکتار برای زیدون است حدود ۱۷ هزار هکتار داشتند به خاطر کم بودن بحثهای مسائل کیفی و کمی، هم کیفیت آب کم است و هم کیفیت آب بد بوده یعنی اگر یکسال دیگر خشکسالی افزایش پیداکند کشاورزان آن منطقه با مشکل شدید کیفی مواجه خواهند شد لذا این مساله که ما فکر کنیم که این آب را داریم برای جای دیگر منتقل میکنیم اصلا این طور نیست این آب تخصیص دارد در مصوبات وزارت ملی تخصیص بازنگری میشود و ما نمیتوانیم خلاف تخصیص عمل کنیم.
سوال: چه قدر میتوانید صبر کنید برای این نقدهایی که شده به نظر میرسد الان کسانی که از طرف وزارت نیرو متولی احیا یا راه اندازی سد چمشیر هستند اعتنایی به این نقدها ندارند؟
فاضلی: این صحبت درست نیست، همین نامه ۱۱ بند که خدمتتان عرض کردم.
سوال: چون ما در رسانه نقدها را داریم مداوم میشنویم، اما پاسخی نمیبینیم که مخاطب را قانع کنیم.
فاضلی: همین نامه ۱۱ بند که خدمتتان عرض کردم پاسخش ۵ صفحه با تمام بندها و صدها صفحه مستندات موجود است.
سوال: این به رسانهها منتقل شده یا مستقیم به حفاظت محیط زیست رفته است؟
فاضلی: ما نامه از حفاظت محیط زیست دریافت کردیم این هم به آنها منتقل میشود. یک ماه پیش جواب را دادیم، وصول شده است.
سوال:ا لان این اعلام موافقت برای سه چهار روز پیش است؟ آقای سلاجقه همین چند روز پیش بود که یعنی با زمزمههایی که آمد که آبگیری در مورد سد چمشیر شروع شد دوباره مخالفتها از اول بیان شد.
فاضلی:دوستان محیط زیست نکته نظرات ما را دریافت کردند مطمئنا در واقع اگر باز ابهامی وجود داشته باشد مطرح می کنند.
سوال:بله ابهام است دیگر میگویند ما مخالفیم.
فاضلی: نیاز است که جلسات مشترکی داشته باشیم باهم تا این مساله تبیین شود. یک چیزی خیلی در این نامه مشهود است که گزارشهایی که ما تهیه کردیم به دست دوستان نرسیده یعنی ما یک سری علاوه بر آن مطالعاتی که انجام شده طی همین ده سال اخیر که سد شروع کرده به اجرا گزارشات بسیار بسیار زیادی توسط مراجع معتبر دانشگاه شیراز، دانشگاه تهران اساتید بسیار برجسته و معتبری در کشور این گزارشات تولید شده اگر سازمان محیط زیست این گزارشات را میخواهد در دسترس است.