بررسی تاریخ انقلاب اسلامی ایران نشان می‌دهد قم یکی از مهم‌ترین پایگاه‌ها و کانون‌های مبارزه در کشور بوده است. بعد از قیام ۱۵ خرداد سال ۱۳۴۲ که قم به پایگاه اصلی مبارزات تبدیل شد، قیام ۱۹ دی‌ماه نیز در این شهر به وقوع پیوست و برگ دیگری از کتاب زرین انقلاب اسلامی را رقم زد.
در آبان ماه سال ۱۳۵۶، با فوت مشکوک سید مصطفی خمینی، فرزند ارشد امام خمینی (ره)، مراسم‌های متعدد یاد بود وی در سراسر ایران بویژه در حوزه‌ی علمیه قم و بازار تهران برگزار شد. این گردهمایی‌ها که عموما با سخنرانی‌هایی علیه شاه و حکومت پهلوی همراه بود، با مخالفت و خشم نیروهای امنیتی حکومت روبه رو می‌شد. آن‌ها در سراسر ایران تلاش می‌کردند تا با ممانعت از برگزاری این مراسم، ایجاد رعب و وحشت میان مردم، دستگیری علما وایجاد اختلال در مراسم میزان اثر گذاری چنین اجتماعاتی را کاهش دهند.
در ادامه این اقدامات در روز هفدهم دی ماه سال ۱۳۵۶، همزمان با سالروز کشف حجاب توسط رضا شاه و اعلام اصلاحات ارضی به وسیلۀ محمدرضا شاه، روزنامه اطلاعات مقالۀ توهین آمیزی را علیه امام، روحانیت و مقدسات اسلامی منتشر کرد.
با پخش و توزیع روزنامه در روز شنبه هفدهم دی ماه ۱۳۵۶، نظر مردم قم به مقاله‌ای که با عنوان ارتجاع سرخ و سیاه در ایران، به قلم احمد رشیدی مطلق در روزنامه اطلاعات چاپ شده بود جلب شد، موضوعی که مردم قم نمی‌توانستند به راحتی از کنار آن عبور کنند.
نویسنده در آن مقاله، نه تنها بی حجابی را فضیلت دانسته و حجاب را ارتجاع معرفی کرده بود بلکه به امام خمینی (ره) مرجع بزرگ عالم تشیع اهانت کرده و قیام پانزده خرداد ۱۳۴۲ را توطئه استعمار سرخ و سیاه معرفی کرده بود.
انتشار این مقاله موجی از خشم و نفرت را در دل مردم قم برانگیخت و روز ۱۸ دی ماه با تعطیلی درس‌های حوزه علمیه، تجمعات و راهپیمایی مردم و طلاب شهر قم با حرکت به سمت منازل مراجع و علما آغاز شد.
طلاب که کلاس‌های درس را تعطیل کرده بودند با اجتماع در بیرون مدرسه آیت‌الله بروجردی به طرف منزل مراجع و آیات عظام حرکت کردند و در طی مسیر با دادن شعار‌هایی به حمایت از امام (ره) پرداختند. جمعیت با شعار «مرگ بر این حکومت یزیدی»، «درود بر خمینی» و «رهبر ما خمینی است» تا جلوی در مدرسه فیضیه در میدان آستانه آمدند و در آنجا عوامل شهربانی به قصد پراکنده کردن جمعیت به آن‌ها حمله کردند.
معترضان در پایان هر سخنرانی از مراجع و بزرگان حوزه درخواست می‌کردند به گستاخی رژیم، واکنشی درخور نشان دهند، تجمع اعتراضی طلاب در این روز بدون درگیری و خونریزی پایان یافت.
این اعتراض که از ۱۸ دی آغاز و تا ۲۰ دی به طول انجامید در ۱۹ دی به اوج خود رسید. در این روز حرکت اصلی مردم قم در اعتراض به این مقاله توهین‌آمیز روزنامه اطلاعات با تعطیلی بازار و راهپیمایی طلاب و بازاریان آغاز شد و نمایندگی روزنامه اطلاعات و دفتر حزب رستاخیز رد قم به آتش کشیده شد نظامیان ضرب و شتم مردم را با باتوم و شلیک تیر هوایی آغاز کردند و با ایجاد ترس و ناآرامی، معترضان را به گلوله بستند، اما با وجود خشونت نیروهای امنیتی مردم در مقابل مأموران مسلح ایستادند و بسیاری مجروح و شهید شدند البته آمار دقیقی از تعداد مجروحان و شهدا در دست نیست چرا که احتمالا به دلیل حضور نیروهای ساواک در مراکز درمانی امکان انتقال مجروحان به بیمارستان‌ها وجود نداشته است.
قیام ۱۹ دی سرآغاز سلسه حرکت‌های اعتراض‌آمیز مردم علیه نظام پادشاهی پهلوی دانسته شده که منجر به انقلاب اسلامی ایران شد، چرا که مراسم چهلم شهدای قیام ۱۹ دی در تبریز نیز به خشونت کشیده شده و ده‌ها نفر کشته شدند و برگزاری مراسم چهلم شهدای هر کدام از این وقایع، سبب کشته‌شدن شماری دیگر می‌شد و زمینه برای حوادث تازه‌ای در چهلم بعدی فراهم می‌شد.
پس از این قیام اعلامیه‌های امام (ره) راحت‌تر به دست مردم می‌رسید و اینگونه مردم شعار‌ها و تظاهرات‌های خود را علنی می‌کردند و باید گفت که قیام ۱۹ دی مقطع خاصی در جریان انقلاب اسلامی را پدید آورد.
بعد از قیام ۱۹ دی در قم، امام خمینی (ره) در واکنش به کشتار مردم قم در این روز، در پیامی این قیام را پرتوی از نهضت ۱۵ خرداد سال ۴۲ دانستند و گفتند: نهضت اخیر که پرتوی از نهضت ۱۵ خرداد است و شعاعش در سراسر کشور نورافکنده خود کوبندگی خاصی دارد که شاه را از خود بی‌خود کرده و او و دار و دسته چاقوکشش را به تلاش مذبوحانه واداشته است. جنایات ۱۹ دی ۵۶ نقطه عطفی است به جنایات شاهانه ۱۵ خرداد، شاه خواست ضرب شستی به ملت مسلمان نشان دهد.
همچنین امام خمینی (ره) در ادامه پیام خود به مسلسل بستن مرکز تشیع و حوزه فقاهت اسلام در جوار مرقد پاک حضرت فاطمه معصومه (س) را در راستای تحکیم نوکری شاه با آمریکا می‌داند و درباره تظاهرات عمومی و تعطیلی سرتاسری دامنه‌دار و اظهار تنفر ملت از رژیم شاه می‌گوید: ملت با این کار ثابت کرد که شاه را نمی‌خواهد و از او و خاندانش بیزار است و بیان می‌کند که این رفراندوم طبیعی در حقیقت خلع او از سلطنت غاصبانه و جابرانه است.
باید گفت پس از این واقعه، مخالفت با نظام پهلوی از گروه‌هایی خاص به توده مردم گسترش یافت هر چند شاه بعد از قیام نوزدهم دی‌ماه دست به اقداماتی از جمله تبعید جمعی از شاگردان امام و کشتار مردم بی‌گناه در جای‌جای کشور زد، اما این حرکت‌ها نه تنها نتوانست جناح مذهبی را از میان ببرد بلکه سبب شد تا هر چه بیشتر به دوران اضمحلال خود نزدیک شود.
منبع: مهر