بازار تهران جزو معدود مکان هایی است که اسمش به گوش همه رسیده از کودک و جوان گرفته تا مادربزرگ ها و پدربزرگ ها که در آن خاطره هایی ناب و درجه یک دارند؛ این بازار در نوع خود قدیمی و یکی از ابنیه تاریخی است که برای بسیاری از شهروندان از ارزش خاصی برخوردار است؛ بازار بزرگ تهران قطب اقتصاد تهران تلقی می شود که روزانه بیش از یک میلیون نفر در آن تردد می کنند اما متاسفانه این قطب اقتصادی با این همه حجم جمعیت تردد کننده، ایمن نیست و چنین مسئله ای نگرانی کسبه و مسئولان را را بیش از پیش می کند البته باید گفت که موضوع ایمن سازی بازار تهران چندین سال است که ورد زبان ها شده اما هربار که وارد این بازار می شوید، بنای فرسوده، سیم های برق آویزان که عامل آتش گرفتن است به چشمتان می خورد حالا یک سوال بزرگ در ذهن جرقه می زند و آن هم این است که چرا با وجود همه هشدارها، اخطارها، مصاحبه‌ها و... فرآیند ایمن سازی بازار کند و مقطعی است؟
شورای شهر تهران در بهمن ماه سال ۱۳۸۷ مصوبه ای تحت عنوان الزام شهرداری تهران به حفاظت، احیا و مدیریت یکپارچه بازار تهران را با توجه به وجوه تاریخی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی بازار و همچنین ارتقای عملکرد آن با نیاز جامعه و تأکید بر مصون نگه داشتن هویت تاریخی و اجتماعی آن تصویب کرده است. به موجب این مصوبه شهرداری موظف بود حداکثر ظرف مدت سه ماه از تاریخ ابلاغ این مصوبه لایحه حفاظت، احیا، ارتقا و مدیریت یکپارچه بازار تهران را با در نظر گرفتن ۲۵ معیار راهبردی تهیه و تدوین کند و به شورای شهر تهران ارسال کند که متأسفانه با گذشت ۱۳ سال این مهم مغفول مانده است.
درباره این موضوع و دغدغه ای که داشتم، بارها با مسئولان مربوطه به گفت‌وگو نشستم؛ علیرضا نادعلی سخنگوی شورای شهر تهران در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران جوان اظهار کرد که بازار تهران که مربوط به زمان قاجار است را نمی‌توانیم خراب کنیم تا ایمن شود، این کار موجب لطمه به هویت فرهنگی می‌شود؛ بازار تهران به همین راحتی‌ها تغییر پیدا نمی‌کند، زیرا کسبه زیادی هم در آنجا وجود دارد همچنین ما نمی‌توانیم یک بنای تاریخی را تخریب کنیم و ایمن سازی انجام شود، کار ما فقط ترمیم است؛ این گفته کمی جای تامل دارد! پس تکلیف افرادی که در این بازار به امرار معاش می پردازند چه می شود؟ آیا اگر خدایی نکرده اتفاقی در این بازار رخ دهد زندگی کسبه، جان و مالشان لطمه نمی بیند؟ قرار است همین ترمیم از چه زمانی آغاز شود؟ بهتر است درباره موضوعاتی با این درجه از اهمیت کمی تصمیمات بزرگتر بگیریم و شاید بهنر باشد بگویم بیشتر جدی بگیریم!
افزون بر این؛ احمد صادقی عضو شورای شهر تهران در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران جوان گفت که بازار تهران ناايمن است و هيچ موقع هم ايمن نمى شود؛ شايد بتوان گفت زمانى امنيت آن مناسب مى شود كه در مرحله اول تخليه و هيچ فردی در آنجا حضور نداشته باشد. معابر بسيار تنگ و تاسيسات فرسوده داخل بازار تهران وجود دارد، با توجه به وضعيت اين بازار، فقط مى توانيم خودمان را زمانی آماده كنيم كه اتفاق بيفتد و زودتر مقابله كنيم همچنین بازار تهران يكى از ناايمن ترين مجموعه هاى شهر تهران است و انتقال افراد اين بازار تنها راه ايمنى است. هميشه در تمامى ادوار تذكراتى داده شده اما طرح و لايحه جديدى به شورا نيامده است؛ این عضو شورای شهر می توان گفت که آب پاکی بر روی دست کسبه و مردمی که از آنجا رد می شود؛ ریخت! اما چاره چیست؟ تا زمانی که چنین موضوعاتی جدی گرفته نشود کاری نمی شود کرد!
ویژگی های تاریخی و معماری ارزنده بازار بر کسی پوشیده نیست، اما این ناگفته نماند که تنها مدیریت شهری متولی ایمن ساری بازار تهران نیست و یکی از سیاست گذاران در این حوزه وزارت میراث فرهنگی است که باید چارچوب میراثی در بازار را تعیین کند و لازم است به طور شفاف به همه اعلام کند چه بخش هایی از بازار با چه سیاست و روشی حفظ شود و در چه بخش هایی از بازار، مرمت و احیا با استفاده از روش های معماری سنتی انجام شود و در چه بخش هایی نیز می توان اجازه تخریب و نوسازی داد که متاسفانه در حال حاضر جای این سیاستگذاری در بازار خالی است همچنین به گفته برخی کارشناسان شهری سازمان اوقاف هم یکی از مالکان دانه درشت بازار است که در فرایند ایمن سازی نقش مهمی ایفا می‌کند لذا اوقاف به عنوان یک مالک اثرگذار می باید نیاز و خواسته هایش را با میراث فرهنگی در میان گذارد تا نهایتا فکری اصولی برای ایمن سازی بازار کرد.
سعادتی کارشناس شهری درباره چرایی عدم ارائه دستورالعملی درخصوص بازار تهران از سوی وزارت میراث فرهنگی، می گوید: ما در جلسات مختلف بارها از مسوولان میراث درخواست کردیم که هم برای پهنه ۱۱۲ هکتاری بازار و هم برای پهنه ۲۰۰ هکتاری عودلاجان که در منطقه ۱۲ قرار دارد، دستورالعمل مشخصی بدهد که همه مردم از آن آگاه شوند اما شاید مسائل مالی و اشکالات فنی در انتخاب مشاور، مانع انجام این مهم شده ولی باید دقت داشت که تا ضابطه مشخصی از نظر میراثی برای بازار تعیین نشود، ایمن سازی آن نیز در محاق خواهد بود.حلقه مفقوده ایمن سازی بازار، حساسیت و مطالبه عمومی است؛ چراکه اگر حادثه ای رخ دهد، جان و مال تعداد زیادی از شهروندان در معرض خطر قرار می گیرد اما متاسفانه حساسیت عمومی در جامعه ما زمانی شکل می گیرد که حادثه ای رخ دهد و معمولا اعتقادی به علاج واقعه پیش از حادثه نداریم و اجازه می دهیم حادثه رخ دهد و از حادثه عبرت می گیریم.
اردیبهشت امسال بود که شهردار تهران سکوتش در برابر ناایمن بودن بازار تهران شکست و توضیحاتی داد؛ طبق گفته زاکانی پرسش این است که بازار تهران و محله‌های متعدد پیرامون آن چگونه باید بازسازی و مورد توجه قرار بگیرد که از وضعیت نابه‌سامان فعلی خارج شود؟ باید برای نقاط مورد نظر از جمله بازار طرحی داشته باشیم که به واسطه آن مسیری طی شود که بافت فعلی آن را حفظ کنیم. در کنار آن اگر نیاز به نوسازی در بازار داریم بتوانیم طرح‌های نوینی داشته باشیم که نوسازی آن منطبق با انقلاب اسلامی و الگوی معماری ایرانی - اسلامی طراحی شود اگر بزرگان بازار در طرح‌ها مشارکت و حضور نداشته باشند، ممکن است از بسیاری از امکان‌ها و ایده‌ها محروم شویم. این صحبت ها دُرست اما تکراری! این نکته ها و هشدار ها سالهاست که گفته می شود و هیچ اتفاق خاصی هم رخ نمی دهد.
به تازگی شهرداری تهران گشت های ایمنی برای بازدید از ساختمان های ناایمن تهران را راه اندازی کرده و به آنها اولتیماتوم داده که کار بسیار مناسب و پسندیده ای است اما معلوم نیست در بین این ساختمان های ناایمن، تکلیف بازار تهران چه می شود؟ معاون نظارت و بازرسی امور سیاسی و قضایی سازمان بازرسی کل کشور هم درباره این معضل گفت که این محدوده، وضعیتی دارد که به نظر من اگر رسیدگی نشود، می‌تواند فاجعه‌ای را رقم بزند و به گفته کارشناسان، بحرانی‌ترین محدوده، نه در تهران که در کل کشور به شمار می‌رود؛ به همین دلیل از همه دستگاه‌ها خواهیم خواست به تکالیف خود در این زمینه عمل کنند.سازمان بازرسی کل کشور، این آمادگی را دارد که با هر دستگاهی که در این زمینه وظیفه‌ای دارد و به آن عمل نمی‌کند، برخورد کند؛ حتی اگر این برخورد در حد اقدام رسانه‌ای باشد؛ چراکه زیبنده کشور ما نیست که بگذاریم فاجعه‌ای برای چندین مغازه در بازار رخ دهد و کاری نکنیم.
حدود ۳ روز پیش بود که مجددا آخرین وضعیت ایمن سازی بازار تهران را از هدایت رئیس سازمان نوسازی شهر تهران جویا شدم، او در گفتگو با باشگاه خبرنگاران جوان بیان کرد که ایمن سازی بازار تهران یک همت جمعی می‌خواهد یعنی وزارت میراث فرهنگی، اوقاف، مستاجران و... باید با هم مشارکت داشته باشند؛ ایمنی در بازار تهران اولویت دارد و باید آتش نشانی که اولویت است به آن بپردازد.
وی ادامه داد: به نظر من ایمن سازی بازار امکان پذیر است و قرار است کارگروهی تشکیل شده که اگر به مصوبات عمل شود و به مرحله اجرایی برسد، این بازار ایمن می شود.
آنطور که مشخص است، هنوز اتفاق جدیدی برای قطب اقتصادی تهران رخ نداده، بدون شک هر بار که این موضوع مطرح می شود شاهد این نوع سخنگویی ها هستیم اما متاسفانه روزهای بعد به باد فراموشی سپرده و بار دیگر بی توجهی نسبت به حوادث پیش رو، به لایه ضخیم بر پوسته شهر تبدیل می شود؛ مسئولان ما باید بدانند که تهران با وجود وضعیت کنونی، هر لحظه آبستن حادثه ای است، حوادثی که هر کدام می تواند زندگی اقتصادی و اجتماعی تعدادی از مردم ساکن این شهر را تحت تاثیر قرار دهد اما مشخص نیست بازار تهران و ناایمن بودن آن در کدام دوره از مدیریت شهری قرار است جدی گرفته شود؛ یعنی همان همت جمعی کِی قرار است ایجاد شود...؟
نوشین نثاری