شهر بایگ در ۲۰ کیلومتری غرب تربت حیدریه و ۱۷۰ کیلومتری جنوب مشهد مقدس از دیرباز قطب تولید ابریشم ایران بوده است بطوریکه باوجود رکود سال‌های گذشته همچنان ۸۰ تا ۹۰ درصد تولید این محصول در کشور در بایگ فراوری و استحصال می‌شود.
چندی پیش و در هفدهمین نشست کمیته بین‌الدولی پاسداری از میراث‌فرهنگی ناملموس یونسکو که به میزبانی کشور مراکش برگزار شد، پرورش کرم ابریشم و تولید سنتی ابریشم به عنوان بیست و یکمین عنصر میراث‌فرهنگی ناملموس ایران مشترکا با کشور‌های افغانستان، آذربایجان، ترکیه، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان ثبت جهانی شد.
به فاصله کوتاهی پس از این رویداد جهانی، جشن ابریشم با حضور جمعی از مسئولان کشوری و استان خراسان رضوی در شهر بایگ تربت حیدریه برگزار شد.
برخی کارشناسان و مسئولان معتقدند این رویداد ظرفیت بی بدیلی برای شهر بایگ ایجاد کرده است بطوریکه نه تنها فرصتی برای خروج کارگا‌های ابریشم کشی این منطقه از رکود است بلکه در صورت ظرفیت سازی می‌تواند مزیت‌های جدیدی در حوزه‌های مختلف از جمله گردشگری ایجاد کند.
به اعتقاد نماینده مردم شهرستان‌های تربت حیدریه، مه ولات و زاوه در مجلس شورای اسلامی؛ ثبت جهانی پرورش کرم ابریشم و صنعت ابریشم کشی توجه جهانیان را به ایران بیشتر کرد و این فرصتی خوب و تاریخی برای درآمدزایی و رونق شغل‌های جدید در شهر بایگ به عنوان قطب تولید این محصول ارزشمند است.
محسن زنگنه معتقد است: در صورت برنامه ریزی اهالی بایگ و بویژه جوانان و ارتباط مجازی آن‌ها با علاقه‌مندان به صنعت ابریشم و توریست‌ها در اقصی نقاط جهان؛ فرصت جذب توریست و تسهیل مراودات اقتصادی و تجارت ابریشم کشان با اقصی نقاط دنیا فراهم می‌شود.
نایب رئیس کمیسیون برنامه و بودجه مجلس شورای ابراز کرد؛ خوشبختانه توجه مسئولان دستگاه‌های مختلف به ویژه در دولت به صنعت تخم نوغان و ابریشم کشی بیشتر از قبل شده است.
همچنین علی محمدی رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری تربت حیدریه گفت: تاکنون تولیدکنندگان ابریشم این شهرستان محصول تولیدی خود را عمدتا خام فروشی می‌کردند که سود کمی نصیب آن‌ها می‌شد، اما با تحولات صورت گرفته می‌توان با ایجاد کارگاه‌های صنایع دستی جدید و فرآوری محصول به افزایش سرانه درآمدی و ایجاد اشتغال پایدار کمک کرد که در رابطه با عملی شدن این مهم در کنار هنرمندان بایگ هستیم.
او افزود: تلاش داریم با ایجاد کارگاه‌های جدید صنایع دستی به فرآوری محصول کمک کنیم، زیرا معتقدیم هنرمندان بایگ می‌توانند با تولید پارچه‌های ابریشمی، نواربافی، روسری بافی، تلفیق ابریشم و عقیق و هنرهای نظیر آن از خام فروشی جلوگیری کرده و ارزش افزوده کار را نصیب خودشان کنند.
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری تربت حیدریه ادامه داد: طی مدت کوتاهی ۳۵۰ کارگاه ابریشم کشی بایگ را تحت پوشش حمایتی اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری قرار دادیم که با حمایت وزارتخانه متبوع و اداره کل استان خراسان رضوی این روند همچنان ادامه خواهد یافت.
محمدی بیان کرد: پرداخت تسهیلات کم بهره و بلند مدت از دیگر اقدامات وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در حمایت از ابریشم کشان بایگ است و انتظار می‌رود در بحث فرآوری ابریشم رشد قابل قبولی را شاهد باشیم.
حمید عیدی بخشدار بایگ تربت حیدریه گفت: وفور کارگاه‌های ابریشم کشی و نیروی انسانی ماهر در این بخش به تولید باکیفیت منجر شده است که نظیر آن در منطقه غرب آسیا کمتر وجود دارد.
او افزود: ثبت جهانی پرورش کرم ابریشم و تولید نخ ابریشم که تربت حیدریه و بویژه بخش بایگ قطب آن محسوب می‌شود فرصت بی نظیری برای خروج این صنعت از رکود پدید آورده است که جا دارد با سلسله اقداماتی این ظرفیت بالقوه به فعل تبدیل شود.
بخشدار بایگ ادامه داد: ایجاد بازارچه‌های نمایشگاهی موقت و دائم از جمله این اقدامات است که می‌تواند تحول ویژه‌ای در صنعت ابریشم و به تبع آن بهره برداران این حوزه فراهم کند.
عیدی با یادآوری دیگر مزیت‌های نسبی این منطقه بیان کرد: با توجه به طبیعت زیبا و ییلاقی بایگ، بهره مندی از آبشار "رودمعجن" و خوراکی "حلوا جوزی" که ثبت ملی شده است؛ ایجاد دهکده گردشگری بایگ امکان دیگری برای رونق اقتصادی و بازار ابریشم منطقه و اساسا هم افزایی فرصت‌های تولیدی منطقه است.
حسین رضایی یک کارشناس ابریشم کشی گفت: ثبت جهانی ابریشم در یونسکو اگرچه فرصت جدیدی برای رشد و توسعه این صنعت ایجاد کرده است، اما زمانی می‌توانیم از این تحول مطمئن باشیم که اقدامات همه مسئولان و دستگاه‌های ذیربط در یک راستا حرکت و هم سو باشد.
او افزود: متاسفانه یکسونگری و بخشی نگری برخی مسوولان کار را سخت کرده است به ویژه آنکه صنعت ابریشم با تعدد دستگاه‌های متولی همچون صنعت، معدن و تجارت؛ جهاد و کشاورزی؛ گمرک و دامپزشکی مواجه است مضافا اینکه دیگر نهاد‌های اقتصادی همچون اقتصاد و دارایی در این کار تصمیم گیر یا تصمیم ساز هستند.
رئیس هیات مدیره شرکت تعاونی تولید روستایی ابریشم کشان بایگ تربت حیدریه ادامه داد: ثبت جهانی ابریشم و به دنبال آن برگزاری جشن در بایگ با حضور مسوولان کشوری و استانی بارقه‌های امید را نزد تولیدکنندگان بیشتر کرد و امیدواریم این دورهمی و همدلی مسئولان به خلق تصمیمات و مصوبات جدید با هدف روان سازی و تسهیل قوانین منجر شود.
به گفته رضایی؛ هم اکنون حدود ۴۰۰ کارگاه تولید ابریشم در بایگ فعال است که با تحولات اخیر امیدواری به افزایش آن‌ها بیشتر شده است.
او با بیان اینکه لازم است برای رشد هرچه بیشتر صنعت پرورش کرم ابریشم و ابریشم کشی هنرمندان این حوزه از پرداخت مالیات برارزش افزوده معاف شوند؛ گفت: همچنین انتظار می‌رود سامانه تجارت از ثبات بیشتری برخوردار شده و مقررات اداری و گمرکی نیز آسان و روان شود.
گفتنی است هر کارگاه ابریشم که دو نفر کارگر دارد بطور تقریبی روزانه هفت کیلو پیله‌تر را به نخ تولید می‌کند و میانگین استحصال نخ ابریشم در هر کارگاه سه کیلو است.
پرورش کرم ابریشم و فراوری آن به ابریشم و پارچه یا فرش شامل مجموعه‌ای از شیوه‌های دانش سنتی، مهارت‌ها و صنایع‌دستی مربوط به کاشت و پرورش درختان توت، پرورش کرم ابریشم و تولید نخ‌های ابریشم برای بافندگی و صنایع مرتبط دیگر است.
داشت یا نگهداری درختان توت در وضعیت مطلوب (تأمین نور کافی، عناصر غذایی خاک، تهویه، رطوبت) بر حسب شرایط اقلیمی هر منطقه پایه و اساس تولید کمی و کیفی برگ و به تبع آن تولید پیله مرغوب است.
کرم ابریشم از برگ درخت توت تغذیه می‌کند، سپس تخم کرم ابریشم تولید شده و در مرحله بعد کرم‌های ابریشم نیاز به مراقبت دارند تا اتمام پیله (تبدیل کرم‌های ابریشم بالغ به پیله) انجام می‌شود و در مرحله بعد، بهره برداران از ریسیدن رشته‌های پیله ابریشم، نخ ابریشم تولید می‌کنند.
تربت حیدریه در کنار استان‌های گیلان و مازندران تولید کننده اصلی پرورش کرم ابریشم ایران است، اما در حوزه ابریشم به لطف پنجه‌های هنرمندان بایگ قطب اصلی و یکه تاز کشور است.
وجه تمایز ابریشم بایگ با دیگر تولیدات مشابه کشور‌های همجوار ایران کیفیت بالای آن است که بسیاری از کارشناسان آن را بی بدیل در دنیا معرفی می‌کنند.
منبع: ایرنا