بیماری توکسوپلاسموز چیست و چگونه انتقال می‌یابد؟

کارشناس بهداشت عمومی دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی شیراز گفت: این بیماری در پرندگان و پستانداران سراسر جهان یافت می‌شود. عامل ایجاد این بیماری «توکسوپلاسما گوندی» است که راه انتقال آن مدفوعی، دهانی بوده و از مدفوع گربه که حاوی تخم انگل آلوده است، منتقل می‌شود.

مهناز زادانی فرد گفت: عامل بیماری ممکن است از طریق خوردن گوشت پخته نشده، انتقال خون، پیوند اعضا و از جفت به جنین انتقال یابد. نوع وخیم و حاد بیماری با تب و بزرگ شدن غدد لنفاوی همراه است. از نشانه‌های نوع وخیم بیماری که به ندرت دیده می‌شود می‌توان به علائم مغزی، ذات الریه، ابتلای عمومی ماهیچه‌ها و مرگ اشاره کرد.

او گفت: ابتلای مادر باردار به عفونت اولیه در ابتدای حاملگی، ممکن است باعث ابتلای جنین به عفونت و مرگ شده یا عوارضی از قبیل ضایعات مغزی، بزرگی یا کوچکی جمجمه ایجاد شود. این نشانه‌ها گاه در هنگام تولد به طور کامل مشهود بوده یا در مدت کوتاهی بعد از تولد، بروز می‌یابد.

نشانه‌های بالینی:

افرادی که به شکل خفیف این بیماری مبتلا می‌شوند، اغلب علائمی شبیه آنفلوانزا دارند. این علائم شامل تب، گلودرد، سردرد، درد عضلات و خستگی است. غدد موجود در گردن، زیر بغل و کشاله ران نیز ممکن است متورم شود، اما دردی در این قسمت‌ها احساس نمی‌شود. در برخی از موارد این عفونت می‌تواند موجب تاری دید یا از دست رفتن موقت بینایی شود. در افرادی که تحت شیمی درمانی یا پرتودرمانی قرار می‌گیرند و افرادی که بر اثر HIV یا دیگر بیماری‌ها سیستم ایمنی بدنشان ضعیف شده، ممکن است این بیماری باعث آسیب به مغز، چشم ها، قلب یا سایر اعضای بدنشان شود.

راه‌های انتقال:

نمونه اکتسابی‌: حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد موارد این نوع، بدون نشانه است و در حدود ۲۰ درصد موارد، علائمی مانند تورم غدد لنفاوی به ویژه در ناحیه گردن، غدد تحت فکی و بناگوشی، تب، سردرد و درد‌های عضلانی ظاهر می‌شود. گاهی علائمی مانند ضایعات چشمی نیز در این موارد مشاهده شده است.

نمونه مادرزادی‌: اگر در سه ماهه نخست بارداری مادر به توکسوپلاسموز مبتلا شود، با عبور انگل از جفت و رسیدن به جنین در اغلب موارد عوارض وخیم یا سقط جنین ایجاد می‌شود. عقب ماندگی ذهنی و تشنج از علائم مهم توکسوپلاسموز محسوب می‌شود.

عوارض:

ایجاد عفونت توکسوپلاسموز در اوایل بارداری با خطر سقط، تولد نوزاد مرده، اختلالات مزمن مانند تشنج و نقایص تولد مثل کوری و کری در نوزاد همراه است. ابتلا به عفونت در اواسط و اواخر بارداری اغلب اثرات بدی ندارد.

در بیمارانی که مبتلا به نقص سیستم ایمنی هستند نیز این بیماری عوارضی مانند آسیب ریه و قلب و التهاب مغز را ممکن است به وجود آورد. اما در بیمارانی که مبتلا به نقص ایمنی نیستند، التهاب ریه یا مغز به ندرت ممکن است ایجاد شود. التهاب چشم در کودکان زیر پنج سال نیز دیگر عوارض ابتلا به «توکسوپلاسموزیس» است.

راه‌های متداول آلوده شدن:

· وارد کردن دست‌ها در دهان بعد از تمیز کردن ظرف آلوده به مدفوع گربه یا بعد از دست زدن به هر چیزی که با مدفوع گربه در تماس بوده است.

· خوردن گوشت خام یا نیم پز

· نوشیدن شیر غیرپاستوریزه

· تماس دهان با دست‌ها بعد از کار در باغچه

· بازی در محوطه ماسه بازی که مدفوع گربه یا دیگر گربه سانان در آن بوده است و بلعیدن تصادفی خاک آلوده موجود در زمین بازی.

پیشگیری و کنترل‌:

· تا جایی که امکان دارد گوشت کبابی و نیم پز احشائی پرندگان مصرف نشود، همچنین غذا‌ها و گوشت در درجه حرارت ۶۰ درجه به طور کامل پخته شود.

· گوشت را باید در سرمای ۱۸- درجه سانتی‌گراد به مدت ۱۰ روز فریز یا منجمد کرد.

· روزانه قبل از آنکه تخم‌های انگل موجود در مدفوع گربه، آلوده کننده شود، از طریق سوزاندن یا دفع عمیق از بین برود.

· مادران باردار باید از تماس با گربه‌ای که ممکن است ناقل بیماری باشد اجتناب کرده، همچنین از انجام کارهای باغبانی پرهیز کنند و یا هنگام کار دستکش بپوشند.

· پس از تماس دست‌ها با گوشت خام و یا باغبانی در محل‌هایی که ممکن است آب آن محل آلوده به مدفوع گربه باشد، شستشوی دست‌ها انجام شود.

· مواد غذایی را باید از دسترس حیوانات به ویژه گربه دور نگه داشت.

· سبزی و میوه باید به طور کامل شست و شو و ضدعفونی شود.

· از تماس با خون و وسائل پزشکی آلوده به خون باید خودداری کرد.

· خون های اهدائی باید از نظر آلودگی به توکسوپلاسموز آزمایش شود.

نکات مهم برای افرادی که گربه خانگی دارند:

· بعد از نوازش، شانه زدن موی گربه یا لیسیده شدن توسط گربه، دست‌های خود را بشوئید.

· گربه خود را در داخل خانه نگه داشته و هر روز جعبه مدفوع گربه را تمیز کنید.

· مدفوع گربه را در کیسه پلاستیکی انداخته و آن را در زباله قرار دهید.

· در جعبه مدفوع گربه، کود نریزید و آن را از نزدیکی باغچه دور کنید.

· به گربه خود گوشت خام یا نیم پز ندهید. بلکه توصیه می‌شود از غذا‌های کنسرو شده و خشک تجاری برای تغذیه گربه استفاده شود.

· در صورت مشاهده هرگونه نشانه بیماری در گربه خود، به دامپزشک مراجعه کنید.

درمان توکسوپلاسموز:

· شرح حال طبی، معاینه فیزیکی و بررسی های آزمایشگاهی خون به تشخیص عفونت کمک می‌کند.

· برای فرد سالم، غیرباردار و بدون علامت اغلب درمان لازم نیست.

· برای کودکان زیر پنج سال داروهایی تجویز می‌شود تا از عوارض چشمی که ممکن است بعد‌ها بروز کند، پیشگیری شود.

· بهتر است مادران باردار تحت نظر پزشک معالج خود باشند.

· افراد بیمار مبتلا به نقص سیستم ایمنی و نوزادان اغلب با مصرف دارو درمان می‌شوند.