در روزهای، انتشار تصاویر و ویدئو‌هایی از برگزاری «جشن هالووین» در عربستان سعودی، تحلیل و تفسیر‌های مختلفی را از سوی رسانه‌ها و تحلیلگران در حوزه‌های مختلف اجتماعی، فرهنگی و سیاسی برانگیخته است. در این چهارچوب، برخی ناظران و تحلیلگران بر این باروند که برگزاری چنین جشن‌هایی در عربستان که در نوع خود به مثابه جلوه‌هایی از اجرای اصلاحات اجتماعی از سوی محمد بن سلمان در عربستان سعودی در نظر گرفته میشود، تضاد‌هایی آشکار با فرهنگ و مختصات فکری جامعه این کشور که یک کشور اسلامی است دارد.
بیشتربخوانید
البته که پیش از این نیز مواردی نظیر آزاد شدن فروش مشروبات الکلی در برخی فروشگاه‌های عربستان سعودی یا انجام به اصطلاح اصلاحاتی دیگر که حتی با اصول ابتدایی دین اسلام در تضاد هستند، انتقادات بسیاری را از رژیم سعودی برانگیخته بود و موجب شده بود تا برخی تحلیلگران و متفکران، از تسلط سیستم حکمروایی کنونی عربستان سعودی بر اماکن مقدس مسلمانان جهان که در این کشور واقع شده است، اظهار تاسف کنند.
در این راستا، در گفت‌وگو با «یِوون ریدلی» خبرنگار و تحلیلگر انگلیسی به واکاوی ابعاد مختلف پروژه اصلاحاتِ ظاهری محمد بن سلمان در عربستان و لایه‌ها و اهداف پنهانی که وی و تیم همراهش از عملیاتی‌کردن این اصلاحات دنبال می‌کنند، پرداختیم.
یوون ریدلی از جمله خبرنگاران شناخته شده انگلیسی است که سابقه کار در روزنامه‌های مطرح این کشور نظیر ساندی تایمز، ایندیپندنت، آبزرور، دیلی میرور، و نیوز آو دِ وورلد (News of the World) را داشته است. وی همچنین از اعضای اصلی «حزب آلبا» است که در راستای استقلال اسکاتلند از بریتانیا کار می‌کند. یوون ریدلی در تاریخ ۲۸ سپتامبر سال ۲۰۰۱، در سفری پنهان به افغانستان (به عنوان خبرنگار) توسط طالبان دستگیر شد و بازداشت وی با جنجال‌ها و سرو صدای رسانه‌ای و سیاسی گسترده‌ای در جهان رو به رو شد. او در نهایت با تلاش‌های دولت بریتانیا و برخی دولت‌های منطقه آزاد شد. یوون ریدلی در سال ۲۰۰۸ از سوی سازمان موسوم به Islam Online، به عنوان مشهورترین زن در جهان اسلام معرفی شده است.
مشروح گفت‌وگو با یوون ریدلی را در ادامه می‌خوانید:
محمد بن سلمان ولیعهد عربستان سعودی از زمان به دست گرفتن قدرت در این کشور، بر اجرای اصلاحات در جامعه عربستان تاکیدات فراوانی داشته است. در واقع، وی این ادعا را داشته که می‌خواهد کشورش را به کشوری مدرن تبدیل کند. با این حال، برخی کارشناسان، تحلیلگران و اندیشمندان بر این باورند که وی صرفا اصلاحاتِ ظاهری و نمادین را در عربستان اجرایی می‌کند و فقط می‌خواهد کشورش را به استاندارد‌های ظاهری کشور‌های غربی نزدیک کند. دیدگاه شما در این رابطه چیست؟
در مورد محمد بن سلمان باید توجه داشت که ظهور و حضور او در عرصه قدرت سیاسی عربستان سعودی، روندی عادی را طی نکرده است. در واقع، اگرچه او نوه ابن سعود است با این حال از حیث توالی جانشینی در رژیم سعودی، بر اساس سلسله مراتب معمول، رشد نکرده و به قدرت نرسیده است. در این راستا، پیش از طرحِ ایده ولیعهدی محمد بن سلمان، شاهزاده «محمد بن نایف» به نحوی مسالمت‌آمیز جانشین «شاهزاده مقرن بن عبدالعزیز آل سعود» شد و سپس محمد بن سلمان با زور و فشار، شاهزاده نایف را از موقعیت ولیعهدی کنار زد و در تاریخ ۲۱ ژوئن سال ۲۰۱۷، ولیعهد جدید عربستان شد.
علی‌رغم انتصاب جنجالی محمد بن سلمان در کرسی ولیعهدی سعودی، وی اکنون قدرت قابل ملاحظه‌ای کسب کرده و عملا حاکم و پادشاه غیررسمی عربستان سعودی است. وی در دوره حضور خود در قدرت تمام سعیش را کرده تا خود را به مثابه شخصیتی اصلاح‌گر و حامی مدرنیزاسیونِ عربستان نشان دهد با این حال، واقعیت این است که اکنون رژیم عربستان در زیر این پوششِ زیبا که بن سلمان مایل به ارائه آن به مردم عربستان و جامعه بین المللی است، هزاران زندانی سیاسی دارد که بسیاری از آن‌ها هنوز با اتهام خاص و رویه‌های قضایی رو به رو نشده‌اند و بعضا بسیاری از افراد نیز در حبس خانگی و تحت نظر هستند. از این رو، واقعیت این است که نکته رو به جلو و یا پیشرفتی در عربستان در دوره حضور بن سلمان در عرصه قدرت سیاسی این کشور مشاهده نشده و همانطور که پیشتر نیز گفته شد، وی صرفا اصلاحات ظاهری و نمایشی را در کشورش به پیش برده است.
جالب این است که محمد بن سلمان و نهاد‌ها و تشکیلات وابسته به وی، مانور‌های زیادی را در مورد «آزادی زنان» در این کشور انجام داده و می‌دهند. مثلا آن‌ها ادعا می‌کنند که اکنون زنان به نحو گسترده‌ای می‌توانند در این کشور حق رانندگیِ خودرو را داشته باشند. این در حالی است که زنان زیادی در عربستان سعودی در زندان‌های رژیم بن سلمان به سر می‌برند و تنها جرم آن‌ها نیز این است که مثلا از شبکه‌های اجتماعی جهت استفاده از حق آزادی بیان خود و انتقاد از وضعیت حقوق بشر در پادشاهی عربستان سعودی بهره برده‌اند.
به نظر شما دلیل سرمایه‌گذاری قابل توجه بن سلمان و تیم وی روی مساله اجرای اصلاحات در عربستان سعودی چیست؟
همانطور که پیشتر نیز گفته شد باید توجه داشته باشیم که اغلب اصلاحات صورت گرفته از سوی بن سلمان و همراهان وی در عربستان سعودی، ماهیتی نمایشی و ظاهری داشته و دارند. متاسفانه وضعیت حقوق بشر و به ویژه حقوق زنان در عربستان سعودی در شریط کنونی، به شدت تاسف‌بار است. در این میان، من دلیل اصلی سرمایه‌گذاری‌های بن سلمان و تیم همراه وی در حوزه آنچه انجام اصلاحات در جامعه عربستان می‌خوانند را این نکته می‌دانم که آن‌ها با علمِ به جایگاه سست خود از منظر موقعیت سیاسی‌شان، سعی دارند تا جای ممکن تصویر زیبایی را از خود نزد افکار عمومی داخل و خارج از عربستان ایجاد کنند و از این طریق پایگاه حمایتی قدرتمند و البته متمایزی را برای خودشان ایجاد کنند. دستورکاری که البته تاکنون نتوانسته دستاورد‌های چندانی را برای بن سلمان به همراه داشته باشد. دلیل اصلی این موضوع نیز روشن است، زیرا در نقاط مختلفی، تضاد‌ها و تناقضات رویکرد‌های بن سلمان در زمینه سیاست‌های به اصطلاح اصلاحی‌اش با آنچه در واقعیت در عربستان در حال وقوع است، آشکار شده است.
به تازگی شاهد برگزاری جشن هالووین در عربستان سعودی و انتشار تصاویری در این رابطه در شبکه‌های اجتماعی بوده‌ایم. مساله‌ای که در نوع خود در قامت بخشی از سیاست‌های اصلاحی محمد بن سلمان ظاهر شده است. این در حالی است که شیوخ وهابی برگزاری هرگونه عزاداری و یا جشن برای بزرگان دین اسلام را شدیدا قدغن کرده‌اند و آن را به مثابه گناهی بزرگ در نظر می‌گیرند. دیدگاه شما در مورد این تناقضات چیست؟
برگزاری جشن‌های هالووین در عربستان که نمودی عینی از تمدن و فرهنگ غربی است، بدون تردید با انتقاد‌های جدی از سوی برخی روحانیون عربستان سعودی که مخالف با بن سلمان هستند و مواضع محافظه‌کارانه‌ای دارند و سیاست‌های بن سلمان در حوزه دینی را قبول نداشته و اکنون نیز در زندان به سر می‌برند، رو به رو شده است. با این حال، در شرایط فعلی شاهد سکوتی گسترده در عربستان در قبال این رویه‌های محمد بن سلمان و اصلاحات ظاهری وی در جامعه این کشور هستیم.
نکته اساسی که باید در این میان به آن توجه داشته باشیم این است که محمد بن سلمان در مواجهه با منتقدان و مخالفان خود، هیچ صبری از خود نشان نمی‌دهد و برخورد‌های قهری گسترده‌ای را انجام می‌دهد. در این فضا، اینکه صرفا افرادی بله قربان گو در حوزه دینی در عربستان حضور داشته باشند که فقط و فقط سیاست‌های بن سلمان را توجیه و تایید می‌کنند، امری کاملا طبیعی است. منتقدان واقعی نیز جایی بهتر از زندان و محاکمه ندارند. البته که باید توجه داشت اساسا مساله اصلی مد نظر محمد بن سلمان، به خطر افتادن اسلام نیست که در مورد آن نگرانی چندانی داشته باشد.
به تازگی دو زن سعودی به نام‌های «سلما الشهاب» و «نورا بنت سعید القحطانی» به دلیل توئیت زنی‌های انتقادی از وضعیت حقوق بشر در عربستان، به ۳۴ و ۴۵ سال حبس از سوی دستگاه قضایی رژیم عربستان رو به رو شده‌اند. بدون تردید این رویکرد دولت عربستان کاملا مخالف با اصلاحات ادعایی آن است که در حوزه اجتماعی این کشور در حال اجرا هستند. به نظر شما علت سکوت دولت‌های غربی در این رابطه چیست؟
باید توجه داشته باشیم که دولت‌های غربی وقتی صحبت از عربستان و موضوعات مختلفِ مرتبط با این کشور میشود، استاندارد‌های دوگانه‌ای را اتخاذ می‌کنند که البته این سیاست‌ها تا حد زیادی ریشه در مراودات اقتصادی گسترده عربستان با این دسته از دولت‌ها دارد. نباید فراموش کرد که عربستان سعودی یکی از بزرگترین خریداران سلاح در جهان است و عمده سلاح‌های خود را نیز در قالب قرارداد‌هایی میلیارد دلاری از همین دولت‌های غربی خریداری می‌کند.
به طور خاص در قضیه قتل جمال خاشقچی شاهد بودیم که دولت ترامپ انتقادات گسترده‌ای را از دولت عربستان مطرح کرد و دولت بایدن نیز تاکید داشت که رژیم عربستان و شخص محمد بن سلمان را به موجودیت‌هایی «مطرود» در عرصه بین المللی تبدیل خواهد کرد. با این حال، بایدن عملا پا روی تمامی حرف‌های خود گذاشت و در بحبوحه بحران انرژی جهانی، به شهر جده عربستان سفر کرد و با محمد بن سلمان، قاتل جمال خاشقچی دیدار و گفتگو کرد. بدون تردید این یک تحقیر بزرگ برای ایالات متحده آمریکا بود که البته محمد بن سلمان ولیعهد عربستان سعودی از آن به شدت لذت برد.
در این میان، نکته جالب توجه این است که یک هفته پس از دیدار بایدن با محمد بن سلمان بود که رژیم عربستان احکام سنگینِ ۳۴ و ۴۵ سال حبس را برای دو زن عربستانی در نظر گرفت. در واقع، سعودی‌ها در فضایی که نیاز غرب به منابع انرژیشان آشکار شده بود، از این وضعیت استفاده کردند و از منتقدان خود انتقامی سنگین و نامشروع گرفتند. دلیل اصلی این مساله نیز این بود که آن‌ها می‌دانستند که قدرت‌های غربی نظیر آمریکا در این رابطه جرات موضع گیری ندارند.
به طور کلی در پاسخ به سوال شما باید گفت که کشور‌های غربی به دلیل دغدغه‌های اقتصادی خود چندان نمی‌توانند در برابر جنایات و اقدامات مجرمانه رژیم عربستان موضع گیری‌های روشن و صریحی را اتخاذ کنند. موضوعی که فضای سوءاستفاده قابل توجهی را نیز برای عربستان سعودی ایجاد کرده است.
حکام سعودی برای سال‌ها خود را به عنوان خادمان حرمین شریفین معرفی کرده‌اند. این در حالی است که سیاست‌های به ظاهر اصلاحی عربستان سعودی که مخصوصا از زمان حضور محمد بن سلمان در قدرت، اوج‌گیری قابل توجهی داشته، در بسیاری از موارد حتی به اصول ابتدایی دین اسلام نیز بی‌توجهی می‌کنند. به نظر شما آیا رویه‌ها و رویکرد‌های رژیم سعودی، در نوع خود آغازی بر افول جایگاه عربستان سعودی در جهان اسلام هستند؟
رژیم عربستان سعودی در شرایط کنونی از یکسو با وارد کردن سیلی از مولفه‌های فرهنگ غربی به داخل این کشور و از سوی دیگر، ترویج برخی احکام مذهبی محافظه‌کارانه و غیر دقیق، فضایی شیزوفرنیک را در عربستان ایجاد کرده که عملا امکان هرگونه آزادیخواهی و اجرای درست احکام و قوانین اسلامی در این کشور را به ایده‌ای دور از منطق و واقعیت تبدیل کرده است. از این رو، افول جایگاه رژیم سعودی از مدت‌ها قبل آغاز شده و انظار می‌رود که در ادامه راه تشدید نیز شود. مساله‌ای که تا حد زیادی در اصلاحات شیطانی و نَه واقعی محمد بن سلمان در جامعه عربستان ریشه دارد.
منبع: ایلنا