انار را میوه‌ای بهشتی و نماد برکت و باروری و یاقوت‌های سرخ آن را مایه سلامتی می‌دانند.
باغ‌های انار در ایران ما پراکنده هستند و شهر‌هایی مثل ساوه در استان مرکزی، نیریز فارس، جلفا در آذربایجان شرقی و کوهدشت لرستان را در کنار شهرضا در استان اصفهان می‌توان قطب‌های تولید انار معرفی کرد.
محصولی که به دلیل تفاوت اقلیم در هیچ کدام از این شهر‌ها شبیه شهر دیگر نیست و باید گفت اگرچه نام همان انار و دانه‌ها همان یاقوت‌های بهشتی است، اما میوه هر شهر از نظر ظاهر، طعم، پوست، غلظت، ماندگاری و ... با انار شهر دیگر متفاوت است و طرفداران خاص خود را دارد.
باغ‌های انار اما، چندین سال است گرفتار مهمانی ناخوانده شده اند؛ آفتی به نام "کِرم گِلوگاه" که به جان میوه‌ها می‌افتد و انار را از داخل می‌پوساند و دانه هایش را به دوده تبدیل می‌کند.
کرم گلوگاه، تهدیدی برای حیات باغ‌های انار
شهرستان شهرضا با حدود هزار و ۸۵۰ هکتار باغ انار، از قطب‌های تولید این محصول در استان اصفهان و کشورمان محسوب می‌شود. باغداران این شهرستان حدود دو دهه است که هجوم آفت کرم گلوگاه به باغ هایشان را شاهد هستند.
یکی از باغداران شهرضایی می‌گوید: از حدود ۲۰ سال قبل آفت کرم گلوگاه به باغ‌های منطقه وارد شد و به محصولمان خسارت زد، اما در دو سال گذشته، خسارت سنگین‌تر بوده است.
او گفت: کرم گلوگاه، شب پره‌ای است که اوایل بهار در گل انار تخمگذاری می‌کند و سپس تبدیل به شفیره و کرم می‌شود.
باغدار سالمندی می‌گوید: به عقیده من، کاهش بارش برف و باران با این مشکل رابطه مستقیم دارد؛ زیرا در سال‌های دور، که زمستان‌های سرد و برفی داشتیم، یخ و سرما باعث از بین رفتن آفات می‌شد.
او که این روز‌ها مانند دیگر باغداران شهرضا مشغول چیدن محصول انار است اضافه می‌کند: میزان خسارت کرم گلوگاه در باغ‌های شهرضا متفاوت است، اما باید گفت در باغ‌هایی که به آن‌ها رسیدگی نمی‌شود، ۴۰ تا ۵۰ درصد محصول به این آفت آلوده شده است.
جوان باغداری می‌گوید: کارشناسان جهاد کشاورزی با روش‌هایی همچون استفاده از سم موافق نیستند و معتقدند سمپاشی سبب از بین رفتن حشرات مفید می‌شود و به جای آن طرح لاتکس را پیشنهاد کرده اند.
او ادامه می‌دهد: البته از نظر من معدوم کردن انار‌های آفت زده، درست‌ترین راه برای جلوگیری از گسترش کرم گلوگاه است، چون همه افراد از طرح لاتکس استقبال نمی‌کنند و این کرم توانایی انتقال از باغی به باغ دیگر را دارد.
مدیریت تلفیقی کنترل آفات راهکار مقابله با کرم گلوگاه
مقابله با آفت کرم گلوگاه نیازمند مدیریت تلفیقی کنترل آفات (IPM) است که تمام شیوه‌های زراعی، مکانیکی، فیزیکی و بیولوژیکی (زیستی) را شامل می‌شود. این را احمدرضا رئیس زاده، مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان گفت و یادآور شد: کِرم گلوگاه، یکی از مهم‌ترین آفات محصول اَنار به شمار می‌رود که بروز آن برخی سال‌ها زیاد و برخی سال‌ها کم است و مقابله با آن، روش شاخص و خاصی نیز ندارد.
او ادامه داد: برای مثال یکی از روش‌های کنترل فیزیکی این آفت، جمع‌آوری میوه‌های آلوده از پای درختان و سوزاندن و دفن آنهاست ضمن اینکه می‌توان از مواد دور کننده یا تله‌های فِرمونی هم برای مقابله با کرم گلوگاه استفاده کرد.
خشکسالی عامل شدت گرفتن هجوم آفات
مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان، با اشاره به اینکه خشکسالی، زمینه بروز انواع آفات را افزایش داده، گفت: بر اثر خشکسالی و کم آبی، درختان و کشت و کار‌ها ضعیف می‌شوند و به راحتی از هجوم آفات، خسارت می‌بینند.
رئیس زاده افزود: از ۸۰ هزار هکتاری باغ استان اصفهان، در نیمه نخست امسال، ۲۵ هزار هکتار در معرض خشکی و تنش آبی بود که دلیل عمده آن خشکی زاینده رود، کاهش منابع آبی و افت سطح آب‌های زیرزمینی است.
او سه مرحله بازگشایی آب زاینده رود برای آبیاری باغ‌های غرب اصفهان در تابستان امسال را یادآور شد و تصریح کرد: با توجه به کم آبی، برنامه ما حفظ باغ‌های موجود است و توسعه باغ‌ها را در برنامه نداریم.
روند افزایشی شیوع آفت کرم گلوگاه در سال‌های اخیر
عبدالله دانایی مسئول واحد باغبانی جهاد کشاورزی شهرستان شهرضا گفت: آفت کرم گلوگاه در همراهی با عواملی مانند سرمازدگی، امسال ۴۰ تا ۴۵ درصد محصول انار شهرضا را از بین برده است.
او یادآور شد: البته امسال، سرمازدگی نسبت به سال قبل، کمتر بود و میزان تولید انار در شهرضا کمی بیشتر شد، اما میزان آلودگی باغ‌های انار به آفت کرم گلوگاه، به طور میانگین ۳۰ تا ۳۵ درصد برآورد می‌شود.
مسئول واحد باغبانی جهاد کشاورزی شهرستان شهرضا اظهار کرد: آفت کرم گلوگاه در سال‌های اخیر روند افزایشی داشته که از جمله دلایل آن می‌توان به تغییر اقلیم، زمستان‌های بدون برف و یخبندان، گرم شدن هوا، خشکسالی، جمع آوری نکردن میوه‌های آلوده و رعایت نکردن بهداشت باغ‌ها اشاره کرد.
«پوشش‌گذاری تاج میوه»، شیوه‌ای برای مقابله با کرم گلوگاه
دانایی در خصوص روش‌های مبارزه با آفت کرم گلوگاه گفت: سمپاشی کردن درختان حتی می‌تواند اثر معکوس داشته باشد؛ زیرا دشمنان طبیعی آفت کرم گلوگاه را کاهش می‌دهند.
او با بیان اینکه از سال ۹۵ تاکنون، روش‌های مختلفی برای مقابله با آفت کرم گلوگاه در جهاد کشاورزی شهرضا مورد بررسی و پژوهش قرار گرفته، گفت: یکی از روش‌هایی که موفق‌تر بود، ”پوشش‌گذاری تاج میوه ” است به این ترتیب که ماده‌ای به‌عنوان پوشش (لاتکس) داخل تاج میوه انار تزریق می‌شود.
مسئول واحد باغبانی جهاد کشاورزی شهرستان شهرضا با اشاره به اینکه این روش سال قبل به صورت آزمایشی در وسعت محدودی از باغ‌های انار شهرضا اجرا شد، ادامه داد: با توجه به نتایج قابل قبول آن، امسال در حدود ۲۶ هکتار از باغ‌های انار شهرستان شهرضا این روش برای مقابله با کرم گلوگاه، اجرا شد.
به گفته دانایی، برای تشویق کشاورزان به استفاده از طرح لاتکس، بسته‌های کود شیمیایی به آن‌ها تعلق گرفت و سبب شد امسال این طرح با استقبال خوبی روبرو شود.
او کاهش میزان خسارت باغ‌های انار از ۳۰ به کمتر از ۱۰ درصد را دستاورد بکارگیری روش لاتکس دانست و گفت: البته این روش باید با نظارت کارشناسان و به طور دقیق و کامل و در زمان مناسب اجرا شود، در غیر این صورت کارایی چندانی نخواهد داشت.
مسئول واحد باغبانی جهاد کشاورزی شهرستان شهرضا در عین حال گفت: به نظر می‌رسد همچنان بهترین روش برای معدوم کردن انار‌های آلوده دفن کردن آن‌ها در زیر خاک و قرار دادن توری روی آن به منظور جلوگیری از خروج کرم گلوگاه باشد که برخی باغداران این کار را به دلیل تخصصی بودن انجام نمی‌دهند و ترجیح می‌دهند انار‌های آلوده را بسوزانند.
دانایی پیش بینی کرد: امسال حدود ۲۴ هزار تُن انار از باغ‌های شهرستان شهرضا برداشت شود.
باغ‌هایی با کمتر از ۵ درصد خسارت
محمودرضا افلاکی مدیر حفظ نباتات سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان گفت: در بررسی‌های سه سال اخیر قدم‌های مثبتی برای مقابله با آفت کرم گلوگاه در استان اصفهان و به خصوص شهرستان شهرضا برداشته شده است.
او میزان خسارت را با عملکرد باغداران در ارتباط دانست و افزود: در موضوع عملیات "به باغی" باغداران به سه دسته تقسیم می‌شوند؛ دسته اول افرادی هستند که با رعایت توصیه‌های کارشناسی از جمله پوشاندن تاج میوه و جمع آوری انار‌های آلوده، همچنین رسیدگی بهنگام و در زمان مقرر، به باغ هایشان کمتر از ۱۰ درصد خسارت دیده اند و حتی میزان خسارت برخی باغ‌ها بین ۲ تا ۵ درصد است.
مدیر حفظ نباتات سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان ادامه داد: گروه دوم باغداران، مدیریت متوسطی روی باغ هایشان دارند که ۱۰ تا ۲۰ درصد محصولشان خسارت دیده است.
افلاکی گفت: گروه سوم هم باغدارانی هستند که یا نگاه تفریحگاهی به باغ دارند و یا آن را رها کرده اند که این نداشتن مدیریت و اجرا نکردن برنامه‌های کنترلی سبب خسارت بیش از ۳۰ درصدی کرم گلوگاه با محصول انار این باغ‌ها شده و باغ هایشان تهدیدی برای دیگر باغ هاست.
طرح‌های پژوهشی مبتنی بر پیشگیری بوده نه درمان
محمدحسن بشارت نژاد پژوهشگر حوزه باغبانی گفت: در چند سال اخیر ایده‌هایی برای جلوگیری از آفت کرم گلوگاه مطرح شد، اما هیچ کدام به درمان کرم گلوگاه انار نرسیدند.
او ادامه داد: طی پژوهش‌ها و آزمایش‌های مختلف به نتایجی همچون طرح لاتکس رسیدیم که با استفاده از این روش خسارت درختان انار، از ۵۰ درصد به ۵ درصد کاهش می‌یابد.
این پژوهشگر گفت: البته زمانی این طرح با موفقیت همراه می‌شود که همه کشاورزان به روش‌های آموزش داده شده، عمل کنند؛ به‌عنوان مثال جمع آوری انار‌های آلوده بسیار مهم است، اما عده‌ای آن را جدی نمی‌گیرند.
باغ‌های غیراقتصادی عامل افزایش آفت
مصطفی طیاری کارشناس باغبانی میوه‌های گرمسیر و نیمه گرمسیر با بیان اینکه کرم گلوگاه، آفت کلیدی انار در استان اصفهان و کشور است، گفت: خسارت آفت کرم گلوگاه در باغ‌های انار استان برخی سال‌ها تا ۴۰ درصد هم می‌رسد.
او یکی از دلایل اصلی افزایش آفات کشاورزی را کم آبی دانست و توضیح داد: اگر میزان آب دریافتی درخت کاهش یابد، ضعیف و در برابر آفات، آسیب پذی می‌شود.
به گفته این کارشناس باغبانی، درخت انار در ۱۲ تا ۱۵ سالگی به باردهی می‌رسد و در این زمان نیاز آبی آن به حداکثر می‌رسد و اگر آب کافی دریافت نکند، کیفیت و کمیت محصول آن کاهش می‌یابد.
طیاری فاصله زمانی مناسب برای آبیاری درخت انار را بسته به جنس خاک در مناطق مختلف هفت تا هشت روز اعلام و اضافه کرد: در روش آبیاری قطره‌ای این فاصله زمانی پنج تا ۶ روز است و صرفه جویی در مصرف آب را نیز به‌همراه دارد.
او گفت: برخی از باغ‌های انار نیاز به اصلاح و بازسازی دارد، این باغ‌ها غیر اقتصادی هستند و باغدار برای آن‌ها هزینه نمی‌کند، به‌همین دلیل باعث می‌شود که باغ‌های دیگر هم خسارت ببینند.
تجربه نشان داده آفت کرم گلوگاه متوقف نمی‌شود، از اناری به انار دیگر، از درختی به درخت دیگر، از باغی به باغ دیگر و حتی از شهری به شهر دیگر روانه می‌شود و رمق رهاورد بهشتی پاییز را می‌گیرد. برای پایان دادن به حضور این مهمان ناخوانده هم پژوهشگران باید تحقیقاتشان را استمرار دهند و هم باغداران محافظت از باغ هایشان را جدی‌تر بگیرند و از خاطر نبرند که آفت باغ آن‌ها به جان باغ همسایه هم می‌افتد.
گزارش از ملینا بابایی