مصطفی علمدار، کارشناس برنامه ریزی معاونت فرهنگی مرکز رسیدگی به امور مساجد، درمورد کارکرد‌های مختلف مسجد و ابعاد روشنگری‌های مسجد و نقش آن در ایجاد جامعه دینی بیان کرد: موضوع روشنگری در ایجاد جامعه دینی، یک مقدمه کوتاهی دارد و آن هم این است که ما اول باید به این نکته توجه کنیم که جامعه دینی ملزوماتی دارد که اگر بخواهیم مهم‌های آن را به صورت تیتروار بیان کنیم عبارتند از: رهبر دینی، احکام و دستورات دینی، سبک زندگی دینی که تحت پوشش آن، مردمی باید باشند که خودشان را پایبند عمل به دستورات دین بدانند، پایگاه‌های نشر معارف دینی و ساماندهی فکری که مهم‌ترین آن‌ها مسجد است.
علمدار گفت: مسجد به عنوان پایگاهی که نشر معارف دین در آن وجود دارد و محل روشنگری برای ایجاد جامعه دینی است از صدر اسلام، محلی برای تنظیم سبک عمومی زندگی مردم، دریافت حقایق، نصایح، دستورات و حتی تنظیم روابط خانوادگی بوده است و به همین دلیل، از صدر اسلام تاکنون، ابعادی را در مسجد داریم که همیشه جزء ملزومات امورات مسجد بوده اند که می‌توان به ابعاد عقیدتی، سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، نظامی، علمی و... اشاره کرد که فراهم کردن بستر برای ایجاد یک جامعه دینی که جزء ذات و جدایی ناپذیر مساجد بوده، این موارد را در خود جای داده است.
کارشناس برنامه ریزی معاونت فرهنگی مرکز رسیدگی به امور مساجد ادامه داد: وقتی مسجد را به عنوان یک پایگاه مردم نهاد شناختیم این مسجد از ارکانی تشکیل شده است که زنجیروار در کنار هم برای جامعه دینی در تلاش هستند که این ارکان شامل امام جماعت، هیئت امناء، خادم یا خدام مسجد، پایگاه بسیجی که در حال فعالیت است و کانون‌های قرآن و فرهنگی مساجد که همه این‌ها در کنار یکدیگر، نقش دعوت کننده مردم جامعه را دارند. زیرا جامعه دینی از مسجد به تمام جامعه گسترش پیدا می کند که آغازکننده این دعوت، موسیقی الهی یا همان اذان است و در مسجد، سبک زندگی در حال شکل گیری است که با دعوت کردن مردم به مسجد، آن هم از طریق اذان، اتصال آن ها به این محیط برقرار می‌شود و پس از آن، سبک زندگی اسلامی را دریافت و در جامعه اجرا می‌کنند.
علمدار در پاسخ به این سوال که «در حال حاضر، مساجد کشور چه کارهایی انجام می‌دهند؟» افزود: الان، با همان ساختار دارای ارکان، وظایفی را برعهده دارند چراکه مسجد، مردم نهاد است و تشکیل اداری ندارد و سازمانی نیست. بنابراین، با توجه به این که مسجد، مردم نهاد و الهی محور است، دستوراتی را از ارکان دین گرفته و در حال اجرا کردن آن هاست.
به گفته کارشناس برنامه ریزی معاونت فرهنگی مرکز رسیدگی به امور مساجد، سبک زندگی که در مسجد در جریان است، یکدلی برای توجه به خدا، همدلی برای امامت یک امام واحد در مسجد، تفکر سالم، رعایت بهداشت دسته جمعی، تلاش برای رفع نیاز دیگران، دوری از پلیدی‌های اخلاقی رفتاری، تمرین نظم، بالا بردن شعور اجتماعی و... مواردی هستند که در مساجد تمرین می‌شوند و مردم به صورت عملی نشان می‌دهند که اگر این فرهنگ، در کوچه پس کوچه‌های شهر گسترش پیدا کند، نهادینه شدن این سبک زندگی مسجدی، بسیاری چیز‌ها را در جامعه ما تغییر خواهد داد.
علمدار بیان کرد: در مسئله کرونا، تبلوری از سرازیر و سرریز شدن دغدغه‌های جامعه دینی را از مساجد دیدیم که در صف اجتماع گسترش پیدا کرد و کمک‌های مومنانه، تهیه بسته‌های معیشتی، طبخ غذای گرم، بسته بندی‌های بهداشتی، کمک‌های نقدی که برخی از مساجد، بیش از ۲ میلیارد تومان کمک‌های نقدی به افراد بی بضاعت و آسیب دیده از کرونا و... از اقدامات مهم مساجد بودند.
او گفت: تلاش جهادی نخبگان کشور برای تولید دستگاه‌ها برای کمک به درمان کرونا، یکی از مهم‌ترین اقدامات مساجد در این دوران بوده است که همه این‌ها نشأت گرفته از روحیه اجتماعی دینی در مسجد بود که در جامعه گسترش پیدا کرد.
کارشناس برنامه ریزی معاونت فرهنگی مرکز رسیدگی به امور مساجد در پاسخ به این پرسش که «آیا مساجد در ارتقاء باور‌های دینی و روشنگری‌های اجتماعی خود موفق بوده اند؟» ادامه داد: ما هنوز به سطح یک مسجد تراز اسلامی و انقلابی دست پیدا نکرده ایم. این در حالی است که تلاش‌های بسیار زیادی برای این منظور شده و کار‌های بسیار درخشانی انجام شده و در حال انجام است. اما هنوز به تراز موردنظر دست پیدا نکردیم و مسیر برای انجام کار‌ها، طولانی و جای کار بسیار وسیع است. بنابراین، به طور کلی، اگر مسجد بخواهد به مسجد تراز اسلامی و انقلابی دست پیدا کند همه مردم مرتبط با مسجد و ارکان آن، باید به صورت حلقه اتصال در محله‌ها دست به دست هم دهند و بیشتر به میدان بیایند تا از همیاری آن ها، آن چه که باید، محقق شود و نتیجه بسیار درخشانی بدست بیاید.
علمدار افزود: علاوه بر فعالیت‌های محلی مساجد، مردم و ارکان مسجد و سازمان‌های متولی امر فرهنگ کشور باید به میدان بیایند و به صورت یک سند جامع و تدوین شده، آن چه که مسجد تراز اسلامی باید داشته باشد را فراهم کنند و در حال حاضر، یک سند ملی مسجد در حال تدوین است که اگر آن سند ملی تدوین و اجرایی شود نقاط ضعف فعلی برطرف خواهند شد.
او درمورد این که «آیا نهاد‌های تصمیم ساز و تصمیم گیرنده مساجد در ارتقاء باور‌های دینی در حوزه مسجد نیازمند بازنگری و بازتعریف هستند؟» بیان کرد: به گفته رهبری، امام جماعت، مدیر طبیعی مسجد و یکی از ارکان تصمیم ساز مسجد و بازو‌های اجرایی مسجد است و در شورا‌هایی که یکی از آن‌ها شورای فرهنگی مسجد به عنوان یکی از نهاد‌های تصمیم ساز است و به صورت مستمر در بسیاری از مساجد جلسه دارد، اعضای آن، موارد برنامه ریزی شده سالانه را در طول جلساتی بررسی می‌کنند و به نقاط ضعف و قوت آن می‌پردازند و در انتها، تصمیم می‌گیرند و اجرا می‌کنند. اما متأسفانه، در برخی از مساجد، ضعف نگاه به نقاط حساس محله‌ها و جامعه وجود دارد. بنابراین، در ارکان تصمیم گیری مسجد باید مهندسی صورت بگیرد که نتیجه آن برنامه‌ای شود تا مسجد بیش از گذشته، برای حضور نسل نوجوان و جوان جذاب شود.
کارشناس برنامه ریزی معاونت فرهنگی مرکز رسیدگی به امور مساجد، با اشاره به موانع و چالش‌های پیش رو در حوزه مساجد و رسالت‌های روشنگری آن گفت: در امور مسجد، چالش‌ها و موانع متعددی وجود دارند و یکی از آن‌ها رسانه‌هایی هستند که علیه مسجد موضع گیری می‌کنند؛ به طوری که اگرچه ما یک رسانه مسجد یا منبر داریم، ولی در مقابل، صد‌ها رسانه وجود دارد که خوراک فکری به جامعه می‌دهند که می‌توانیم به ماهواره، اینستاگرام، یوتیوب، واتس اپ و... اشاره کرد که همه این‌ها رقیبان مسجد و منبر هستند و با وجود اقدامات خوب برای مساجد، ولی نبود تصمیم گیری‌های صحیح برای این حوزه، مانع دیگری برای پیشبرد کار‌های مساجد است.
به گفته علمدار، حمایت نکردن افراد محلی نزدیک به مساجد از دیگر موانع است، در حالی که مسجد نیاز به حمایت همه جانبه و همچنین حمایت مالی دارد و افرادی که می‌توانند وارد میدان شوند باید این کار را انجام دهند.
او افزود: متولیان فرهنگی کشور که تصمیم گیری کلان برای فرهنگ جامعه را انجام می‌دهند، موضوع مسجد را جزء اولویت‌های دست چندم قرار داده اند در صورتی که مسجد، جزء سه اولویت مهم است و تصمیم گیرندگان کلان کشور باید به این حوزه توجه کنند. زیرا این‌ها بخشی از موانعی هستند که چوب لای چرخ مساجد می‌کنند.