شاهپور علایی‌مقدم مشاور وزیر و رئیس سازمان حفظ نباتات کشور در برنامه صف اول به سوالات زیر در حوزه تولید محصولات کشاورزی و حفظ نباتات پاسخ داد.
طی سال های اخیرعملکرد سازمان حفظ نباتات به چه گونه ای بوده است؟
علایی‌مقدم: اکنون عضو کنوانسیون بین المللی حفظ نباتات هستیم. معاهداتی در سازمان بین المللی نباتات وجود دارد که همه کشورهای عضو باید دستور العمل ها در زمینه جلوگیری از جابه جایی آفات، بیماری ها و علف های هرز را اجرا کنند.
هدف سازمان حفظ نباتات، تامین بهداشت و سلامت محصولات کشاورزی است که زمینه ساز بهداشت انسانی است. این سازمان با نقش حاکمیتی که دارد، وظایف بسیار مهمی از جمله جلوگیری از انتشار، استقرار و ورود آفات و بیماری ها را دارد و دومین بحث مدیریت عوامل خسارت زا در بخش کشاورزی از جمله آفات و بیماری ها و علف های هرز است.
فائو سازمان خار و بار کشاورزی جهانی اعلام کرده سهم حفظ نباتات در تامین امنیت غذایی و تامین مایحتاج مردم در محصولات غذایی با منشا گیاهی ۴۰ درصد است. یعنی اگر حفظ نباتات نبود ۳ میلیارد و ۲۰۰ میلیون نفر با کمبود غذا مواجه می شدند. این سازمان به عنوان طبیب بخش کشاورزی است.
سازمان حفظ نباتات کشور برای تامین سلامت غذایی کشور چه کرده است؟
علایی‌مقدم: در سلامت محصولات کشاورزی با منشا گیاهی این وظیفه در برنامه پنجم و ششم بر عهده وزارت بهداشت و درمان بود و بعد از تولید نمونه برداری از محصول انجام می شد.
در دولت سیزدهم با توجه به مشکلاتی که در صادرات محصولات کشاورزی اتفاق افتاد با دستور وزیر جهاد، سلامت محصولات کشاورزی با منشا گیاهی به سازمان حفظ نباتات واگذار شد.
در بحث سلامت محصولات کشاورزی مهمترین نکته مرز بیشینه ای است که هر کشور دارد یعنی میزان باقی مانده مواد غذایی و آفت کش ها از حدی بالاتر نرود. باید هم در تغذیه گیاهی توجه داشته باشیم هم در مصرف بهینه آفت کش ها مدیریت داشته باشیم.
ایرادی که در محصولات کشاورزی صادراتی ما گرفته بودند این بود که پرونده بسترهای تولید برای محصولات مختلف مشخص نبود.
طی ۲ سال گذشته طبق کنوانسیون جهانی حفظ نباتات نظم نوینی در محصولات کشاورزی دنیا ایجاد شده است و باید مشخص باشد در بستر های تولید محصول کشاورزی چه سموم، آفت ها و تغذیه ای مصرف می شود.
عملیات کشت و داشت و برداشت باید ثبت شود و وقتی محصولی وارد کشوری شد بتوانند آن را رصد و پایش کنند.
ما در کشور این سامانه را نداشتیم و در آن زمان بحث توقف صادرات محصولات سیفی همچون فلفل سبز سر و صدای زیادی کرد و مشکل این بود که اطلاعات بسترهای تولید ناقص بود.
اصل موضوع و مشکل محصولات صادراتی ما چه بود و الان موضوع به کجا رسیده است ؟
علایی‌مقدم: هر کشوری در سبد آفت کش های خود یک سری اقلامی ثبت کرده که بر اساس اقلیم و الگوی کشت است.
در آن زمان ۴ آفت کشی که ما مصرف می کردیم منشا اتحادیه اروپا را داشت که کشور روسیه استفاده نمی کرد و ۷ آفت کش را آنها استفاده می کردند که در لیست کشور ما نبود.
از طریق دپلماسی و تفاهم نامه ها یکسان سازی و همسان سازی این استاندارد ها انجام شد و سبد آفت کش های دو کشور و همچنین اتحادیه اوراسیا را یکسان سازی کردیم.
بسترهای تولید را در سامانه سانکا در نظام مهندسی کشاورزی و سامانه سماک مربوط به مجوزهای الکترونیکی وزارت جهاد، فراهم شده و سامانه فرایند تولید محصولات کشاورزی سالم و بهداشتی ایجاد شده است.
از این پس هر محصولی که با منشا صادراتی و وارداتی می خواهد برای تولید وارد شود باید در سامانه سماک ثبت نام و راستی آزمایی شود. ۱۸۰۰ گلخانه دار در سامانه سماک ثبت نام کرده اند.
هر محصول صادراتی باید گواهی بهداشتی بگیرد در فاز اول ۴ محصول اساسی گوجه فرنگی، خیار، بادمجان و فلفل دلمه ای بودند و در فاز دوم که از ۲۰ روز پیش شروع شده مرکبات، کیوی، نخیلات و سیب اضافه شده اند.
با هم ترازی استاندارد های دو کشور و جنبش نرم افزاری در سازمان حفظ نباتات ، شناسه دار شدن بسترهای تولید و شناسنامه دار شدن محصولات کشاورزی، مشکل صادرات حل شده است.
برای اینکه کشاورزان خرد از این سامانه استفاده کنند چه اقدامی شده است؟
علایی‌مقدم: برای این که سامانه ها را بومی سازی کنیم با سازمان نظام مهندسی کشاورزی، کارشناسان و گیاه پزشکان جلساتی مختلفی داشتیم و آن ها در کنار کشاورزان هستند.
ضعفی در حوزه توسعه آزمایشگاه های مرجع بهداشت و درمان در مراکز استان ها داشتیم. ۸ آزمایشگاه داشتیم که این عدد به ۲۲ آزمایشگاه مرجع رسیده اما کافی نیست.
تا پایان برنامه هفتم برای سلامت مردم داخل کشور و با نگاه صادراتی باید با بسترهای الکترونیکی محصولات کشاورزی را صادر کنیم برای اینکه نظم نوینی در محصولات کشاورزی جهانی ایجاد شده است.
الان دستاورد سازمان حفظ نباتات چیست؟
علایی‌مقدم: بزرگترین دستاورد همین سامانه فرآیند تولید محصولات سالم و بهداشتی در بستر سامانه سماک وزارت جهاد کشاورزی است. برای هر گلخانه دار یک مدیر کنترل کیفی گذاشتیم.
بیش از ۹۵ درصد آفت کش های ما در بخش کشاورزی آفت کش های کم خطر شده اند.
در زمینه هم ترازی استاندارد های محصولات کشاورزی با اوراسیا، روسیه، چین و هند تفاهم نامه هایی داشتیم.
در زمینه صادرات خشکبار مشکلات حل شده و برای اولین بار به چین انجام می شود.
۸ ماه پیش اخبار منفی در خصوص محصولات کشاورزی کشور بود مبنی بر اینکه سمی هستند اما ما برنامه ریزی کردیم تفاهم نامه استاندارد سازی بستر های تولید و مدیریت مصرف آفت کش ها را داشتیم . نظم جدیدی باید در صادرات اتفاق می افتاد.
سال پیش ۲۴ میلیون تن صاردات محصولات کشاورزی با منشا گیاهی بوده که امسال به ۳۱ میلیون تن رسیده و کمترین تذکر در زمینه غیر استاندارد بودن را داشته است.
بعد از ۱۶ سال صادرات سیب به پاکستان بازگشایی شد. صادرات مرکبات از ۲۰ روز پیش آزاد شده است.
چه مقدار آفت کش در کشاورزی استفاده می کنیم؟
علایی مقدم: سم یک تکنولوژی برای حفظ محصول است. ۴۰ درصد امنیت غذایی دنیا وابسته به حفظ نباتات است اما ۷۰ درصد اثرگذاری آفت کش ها وابسته به نحوه استفاده از آن هاست.
سطح زیر کشت محصولات زراعی و باغی در دنیا یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون هکتار است. میزان تولید در دنیا ۹ میلیارد و ۱۰۰ میلیون تن است و ۴ میلیون و ۲۰۰ هزار تن در دنیا آفت کش استفاده می شود پس استفاده از سموم برای امنیت غذایی لازم است.
میانگین مصرف آفت کش ها در دنیا ۲.۹ کیلوگرم در هکتار است. در کشور ما ۲.۵ کیلوگرم یعنی ۴۰۰ گرم کمتر از میانگین جهان است .حال دلیل عدم انطباق این است که یا تکرار استفاده از آفت کش داریم یا آفت کش ها کیفیت پایینی دارند یا بر اساس تجویز گیاه پزشک انجام نمی شود.
بنابراین مدیریت مصرف آفت کش ها یکی از کارهای سازمان حفظ نباتات است. از برنامه های ما توسعه استفاده از گیاه پزشگ و راه اندازی شرکت های فنی مهندسی گیاه پزشکی است و شرکت های دانش بنیان و بخش خصوصی پای کار می آیند.
در حوزه مقابله با آفت سن گندم چه اقدامی شده است؟
علایی مقدم: آفت سن گندم از مهمترین آفت ها است سال گذشته ۴ میلیون و ۲۰۰ هزار تن گندم خریداری شد که ۳۸ هزار تن سن زدگی داشت.
امسال ۷.۵ میلیون تن گندم خریداری شده که ۷ هزار تن سن زدگی داشته اند و این رکورد بی سابقه بوده است.
۲ میلیون هکتار کشت گندم پیش بینی شده است . قرار است کشاورزی قراردادی در کشور رونق پیدا کند که امنیت تولید را به همراه خواهد آورد. ۱۲ محصول زراعی در کشت قراردادی آمده و برنامه ریزی لازم انجام شده است.
مقرر شده مدیران کنترل کیفی و گیاه پزشک به ازای هر ۵۰۰ هزار هکتار بالای سر کشاورزان باشد. آفت کش ها بر اساس نسخه گیاه پزشک استفاده شود. رصد و کنترل در زمان کاشت و داشت و برداشت انجام گیرد.
در کشت قراردادی نهاده ها به طور مجانی در اختیار کشاورز قرار می گیرد و در انتها وقتی محصول به فروش رفت هزینه ها کم می شود.
اگر کشاورزی قراردادی را به ۳۰ درصد برسانیم امنیت تولید و تنظیم بازار اتفاق می افتد.
با توجه ضرورت مصرف آفت کش اقدام انجام شده برای مقابله با آفت کش های تقلبی چه بوده است؟
علایی مقدم: در گذشته ارز ۴۲۰۰ تومانی به آفت کش ها داده می شد که قطعا تقلب و قاچاق هم در کنار آن بود.
۳ ماه پیش با پیشنهاد ما آفت کش ها هم در زمره کالای قاچاق قرار گرفتند. سامانه رصد و پایش آفت کش ها راه اندازی شده و رهیابی می شود. ۳۴۵ پرونده قضایی برای آفت کش های قاچاق و تقلبی تشکیل شده استو
با برداشته شدن ارز ۴۲۰۰ تومان قیمت ها واقعی شده و قاچاق به کمترین میزان می رسد.
به روزی می رسیم که کشاورز با نسخه آفت کش تهیه کند؟
علایی مقدم: ما نسخه نویسی الکترونیکی را نهادینه کردیم و در ۳ استان به صورت آزمایشی اجرا می شود.
هیج داروخانه کشاورزی بدون نسخه سم را به کشاورز نمی دهد.
فروش به صورت نسخه الکترونیکی باعث می شود گران فروشی نداشته باشیم و سم سالم و غیر تقلبی به دست کشاورز برسد و این را به کمک دانش بنیان ها اجرایی کرده ایم.
تصمیماتی که در تهران اتخاذ شده به مزارع ما می رسد؟
علایی مقدم: در ۱۴ میلیون و ۷۰۰ هزار هکتار مبارزه با آفات، بیماری ها و علف های هرز انجام شده است. ۷۳۰ کلینیک گیاه پزشکی و ۱۶ هزار گیاه پزشک در کشور داریم. ۷۵۰۰ داروخانه کشاورزی داریم.
اما کمبود نیروی انسانی و کمبود منابع داریم که از سازمان برنامه و بودجه و سازمان اداری استخدامی درخواست داریم در این زمینه همکاری لازم را با ما داشته باشند.