تصویر ۱۶۰ سال پیش عکاس ایتالیایی از حرم امام رضا (ع)

حدود ۱۶۰ سال پیش بود که جوانی اهل ایتالیا به‌نام «آنتونیو جیانوزی» با دوربین عکاسی‌اش به سرزمین ایران پا گذاشت و  برای نخستین‌بار مجموعه‌ای تصاویر از مشهد به ویژه حرم مطهر را ثبت کرد.

عکسی که «جیانوزی» از حرم امام رضا (ع) گرفته است، ابعاد مختلف و تاریخی یک شهر کهن را به نمایش می‌گذارد؛ نمایی از معماری حرم و گنبدی که در اولین مرمت خود کاملا طلا شده و نمایی کلی‌تر از شهری که گرد حرم امام رضا (ع) شکل گرفته است.

در مرکز عکس دو مرد دیده می‌شوند که روی پشت‌بام یک حمام ایستاده‌اند و کلاه قاجاری به سر دارند؛ عکسی که در کنار نشان‌دادن نمایی از بنای حرم آن روزگار، شمایلی از آدم‌ها و زندگی مردم و مشاغل را نیز به نمایش گذاشته است.

جالب اینکه اگر همین الان دست‌به‌کار شوید و سراغ این عکس را در فضای مجازی بگیرید، در همه صفحاتی که چنین مطلبی را بارگذاری کرده‌اند، همین عکس به عکاس دیگری به نام «لوئیجی پشه» نسبت داده شده است. این درحالی است که این عکاس ایتالیایی مأموریتش در گرفتن عکس‌هایی از بناهای تاریخی و باستانی ایران به ویژه تخت جمشید بود. 

به گفته بهزاد چوپانکاره، پژوهشگر حوزه تاریخ و هویت مشهد، اصل کار لوئیجی پشه مجموعه تخت جمشید بود که او را خیلی معروف می‌کند؛ عکس‌هایی که بسیار قابلیت داشته‌اند و بعد‌ها سبب عقد قرارداد معروف بین ایران و فرانسه می‌شود که بر اساس آن ۵۰۰۰ اثر تاریخی و باستانی ایران به موزه لوور فرانسه می‌رود، زیرا ناصرالدین‌شاه مجوزی را امضا کرده بود که بر اساس آن امکان حفاری و اجازه دسترسی به حفاری تخت جمشید را به آن‌ها می‌داد. امضایی که در برابر آن ناصرالدین‌شاه ۵۰۰ هزارتومان دریافت می‌کند و با آن به سفر‌های خارج از کشور می‌رود.

با این توضیحات عکس فوق با اینکه به نام لوئیجی پشه ثبت شده و در صفحات مختلف فضای مجازی به همین نام منتشر شده است، در اصل مربوط به جیانوزی است.

جیانوزی، مردی از اهالی ناپل ایتالیاست که سال‌ها پیش، زمان حکومت ناصرالدین‌شاه قاجار در مدرسه‌ نظام ایران به تدریس مشغول بوده است اما اطلاعات بیشتری از زندگی‌اش در دسترس نیست. 

اما آنچه درباره او اهمیت دارد، اینکه نخستین تصاویر از گنبد و بنای حرم است که نام جیانوزی را برای همیشه در تاریخ عکاسانِ ایران ماندگار کرده است.