گردشگری یکی از حوزه‌های پر درآمد برای هر کشور و منطقه‌ای است و توجه به آثار تاریخی و باستانی می‌تواند در افزایش درآمد‌های حاصل از گردشگری موثر باشد.
یکی از انواع گردشگری که در خراسان جنوبی می‌توان از آن بهره‌های فراوان برد، گردشگری مذهبی است، زیرا خطه خاوران، مهد مساجد، امامزاده‌ها و مکان‌های مذهبی بسیاری است که گا‌ها تا چندین هزار سال قدمت دارند.
منحصر به فرد بودن معماری اسلامی و زیبایی نقوش به کار رفته در تزئینات مساجد سبب گردشگر پذیر شدن مساجد در خراسان جنوبی شده است و وجود این مساجد علاوه بر جنبه گردشگری، بر اعتقادات مذهبی مردم این منطقه نیز تأکید دارد.
یکی از مساجد خراسان جنوبی که جزو شاهکار‌های معماری محسوب شده و یک ویژگی خاص نیز دارد، مسجد جامع شهر قاین است که به عنوان اولین اثر ثبت شده خراسان جنوبی در فهرست آثار ملی کشور نیز شناخته می‌شود.
بنایی منحصر به فرد
مسجد جامع قاین که یکی از منحصر به فردترین آثار تاریخی و مذهبی خراسان جنوبی به شمار می‌آید، یک ویژگی خاص دارد و آن هم ذوالقبلتین بودن این مسجد است.
شاهوردی مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان جنوبی در خصوص این ویژگی مسجد جامع قاین گفت: ذوالقبلتین بودن این مسجد به این معنا است که در آن دو محراب وجود دارد که یکی از آنها به سوی کعبه و دیگری به سمت بیت المقدس است.
او با بیان اینکه داشتن دو محراب در این مسجد ارتباطی با تغییر قبله مسلمانان ندارد، افزود: از جمله دلایل این موضوع می‌تواند اختلاف مسلمین در قبله یابی و تعیین جهت قبله باشد.
شاهوردی نیایشگاه بودن محراب انتهایی مسجد را یکی دیگر از دلایلی عنوان کرد که برای دو قبله‌ای بودن این مسجد عنوان می‌شود.
بر پایه تحقیقات انجام شده در چند سال گذشته، مشخص شده که مسجد جامع کنونی قاین در ابتدا با کاربری کاخ به دستور عمادالدین محتشم قاینی فرمانروای قهستان در قرن هفتم هجری ساخته شده است.
محراب اولیه مسجد در واقع جایگاه تخت حاکم در قصر بوده و محرابی که اکنون به سمت قبله است، زمانی که به مسجد تغییر کاربری داده شده، ساخته شده است.
مسجد جامع قاین، ثمره هوشمندی معماران
اما مسجد جامع قاین علاوه بر این ویژگی، زیبایی‌های دیگری نیز دارد که سبب شده در ۱۳۱۶ با شماره ۲۹۵ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شود.
شاهوردی مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان جنوبی گفت: از جمله دلایلی که سبب شده این مسجد رو به قبله ساخته نشده باشد این است که در ابتدا به عنوان قصر مورد استفاده قرار گرفته است.
او با اشاره به اینکه مساحت این مسجد هزار و ۴۷۰ مترمربع است، افزود: قبلا دو مناره در دو سمت ایوان مسجد به ارتفاع ۵ متر وجود داشته که باعث زیبایی بیشتر مسجد می‌شد و تا قبل از ویرانی صدای مؤذن از آن بلند بود.
بیشتر بخوانید
شاهوردی اظهار کرد: زیربنای مسجد جامع قاین هزار و ۵۰ متر است.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان جنوبی تصریح کرد: وجود دو شبستان در دو طرف ایوان این مسجد نیز نشان از هوشمندی سازندگان آن دارد.
او گفت: دلیل این امر آن است که این شبستان‌ها علاوه بر کاربرد در فصل زمستان، در جلوگیری از رانش دیوار‌های اطراف مسجد نیز نقش دارند.
درب مسجد هم ثبت ملی شده است
هر چه از زیبایی‌ها و شکوه مسجد جامع قاین بگوییم کم گفته ایم؛ یکی از جاذبه‌هایی که در درون این مسجد قرار دارد، درب چوبی آن است که این درب نیز به ثبت ملی رسیده است.
سیروسی کارشناس ثبت میراث منقولاداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع خراسان جنوبی گفت: درب تاریخی و زیبای مسجد جامع قاین در محل ورودی ضلع شرقی این مسجد قرار دارد که امروزه محل ورود و خروج نمازگزاران است.
او افزود: جنس این درب از چوب چنار بوده که به صورت دو لایه ساخته شده و بین دو لایه ۱۰ سانتی متر فضای خالی وجود دارد.
سیروسی عنوان کرد: باتوجه به شباهت تزئینات آن با منبر داخل ایوان مسجد جامع قاین که تاریخ ۱۰۸۲ هجری را دارد، این درب احتمالا همزمان با آن یعنی در دوره صفویه ساخته شده است.
کارشناس ثبت میراث منقول اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع خراسان جنوبی گفت: عرض این درب ۲ متر و ۲۰ سانتی متر و ارتفاع آن ۴ متر و ۲۰ سانتی متر است.
منبری که حاجت می‌دهد
منبر چوبی، دیگر شاهکاری است که در این مسجد پر از زیبایی وجود دارد.در مسجد جامع قاین که قرن هاست سینه به سینه تاریخ پیش می‌رود، منبر چوب چنار وجود دارد که مورد احترام و علاقه اهالی است.
در گذشته برای بزرگداشت عالمانی که در مساجد به وعظ و خطابه مشغول بودند منبر با شکوهی ساخته می‌شد که این منبر به خاطر منسوب بودن به علما از احترام خاصی برخوردار بود و از این رو است که اهالی به ویژه بانوان قاین با بستن دخیل به آن و تکان دادن منبر حاجات خود را طلب می‌کند و نذر خود را روی پله‌های این منبر می‌گذارند.
این منبر ۷ پله دارد و در بالاترین قسمت تیر‌های چوبی، فضایی را ایجاد کرده‌اند که خطیب می‌تواند ایستاده و به ایراد خطابه بپردازد. جوانب این فضا تزئینات مشبکی دارد که یکی از ویژگی‌های ساخته‌های چوبی دوره صفوی است.
حفاظت میراث فرهنگی از شاهکار قاین
اما میراث فرهنگی این بنا را رها نکرده و به مرمت آن پرداخته تا زیبایی‌های مسجد جامع قاین همچنان حفظ شود.
عباس زاده رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی قاین گفت: با توجه به فرارسیدن فصل سرما و وقوع بارندگی، نیاز بوده تا مرمت و اصلاح کابل کشی مسجد انجام شود.
او افزود: علاوه بر اصلاح کابل کشی، آجرفرش‌های تخریب شده این بنا نیز مرمت و بهسازی شدند.
عباس زاده بیان کرد: مرمت آجرفرش‌ها در مکان‌هایی همچون شبستان ها، پشت بام و ایوان انجام شده است.
توجه به بنا‌های تاریخی رمز جذب گردشگر
ایران کشوری است که می‌توان تاریخ آن را با میراث فرهنگی و آثار تاریخی اش بیش از پیش شناخت و از جوانب مختلف فرهنگ آن آگاه شد.
خراسان جنوبی یکی از استان‌های تاریخی ایران است که جاذبه‌های طبیعی و تاریخی بسیاری را در خود نهفته دارد و مساجد یکی از صدهزاران گونه‌ای هستند که خراسان جنوبی را به استانی تاریخی تبدیل کرده اند.
مسجد جامع قاین یکی از شاهکار‌های معماری اسلامی در خطه خاوران است که در ابعاد مختلف زیبایی دارد و می‌توان از آن بهره‌های زیادی برای جذب گردشگر گرفت.
درب چوبی ثبت ملی شده، منبر چوبی دارای احترام و از همه مهمتر ذوالقبلتین بودن مسجد جامع قاین، سبب شده تا این اثر همچون نگینی در بین آثار تاریخی بدرخشد.
مسجد جامع قاین در ۱۳۱۶ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده، اما تنها ثبت ملی شدن کافی نیست بلکه باید به چنین مکان‌هایی که ارزش زیادی دارند، توجه روزافزون کرد تا بتوان از ظرفیت‌های گردشگری بهره فراوان برد.
گزارش از زهرا رضایی