تالاب انزلی یکی از مهم ترین تالاب های کشور با عضویت در کنوانسیون رامسر در شهر انزلی واقع در استان گیلان است . به دلیل قرار گرفتن این تالاب در شهر انزلی، رشت و دریای کاسپین بیش از ۱۴ هزار نفر از این تالاب کسب درآمد می‌کنند. این تالاب مهم کشور که هر ساله مقصد کوچ پرندگان زیادی است، به دلیل تغییرات اقلیمی، ساختن موج شکن در ورودی تالاب، تغییر کاربری برای فروش زمین‌های منطقه آزاد، ورود فاضلاب کشاورزی و شهری، لایروبی نکردن، عدم تخصیص حق آبه و ورود گونه‌های مهاجم مانند سنبل آبی خشک شده است.
تالاب انزلی به دلیل قرار داشتن در منطقه آزاد انزلی و جایگاه تجاری و اقتصادی بالای آن از ارزش بسیار بالایی برخوردار است و به همین دلیل عده زیادی را برای تصرف و تغییر کاربری زمین های تالاب ترغیب می‌کند. برخی افراد با آتش زدن نیزارهای خشک تالاب، شعله های عظیمی را در قلب تالاب به پا می‌کنند و هر ساله این تالاب تشنه، در فاصله چند متری دریا را پنجه در پنجه آتش قرار می‌دهند.
البته در پاره ای از موارد به علت گرمای زیاد هوا در تابستان و مشتعل بودن نیزارهای خشک تالاب در صورت کوچکترین آتش سوزی، در کمترین حالت ممکن بالای ۵۰ هکتار از اراضی تالاب در آتش می‌سوزد. البته به دلیل نداشتن تجهیزات کافی و سختی مسیر، خاموش کردن تالاب گاها روزها و هفته ها زمان می‌برد و در دل این نیزارها تعداد بسیار زیادی از گونه های مختلف از جمله تخم های پرندگان می‌سوزند.
رئیس جمهور در هیئت دولت ضرب الاجلی را به مسئولین در مورد احیای تالاب انزلی صادر کرد.
پس از آن علی سلاجقه، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست به بازدید تالاب انزلی رفت و گفت : تالاب انزلی خفه شده است و موج شکن‌های جدید انزلی باید حذف شوند تا آب دریا در تالاب جریان پیدا کند. حجم ذخیره آب پشت سد سفید رود ۱.۸ میلیارد مترمکعب بوده ولی امروز به واسطه ورود رسوب از طالقان رود کاهش یافته است، باید یک بازه زمانی برای مرتفع شدن مشکلات ورودی‌های تالاب، رودخانه‌های زرجوب و گوهررود و فاضلاب‌ها مشخص شود.
همچنین مجتبی ذوالجودی، سرپرست معاونت محیط زیست دریایی و تالاب‌های سازمان‌محیط زیست گفت: این موضوع به حق آبه هایی که باید از روسیه و کشورهای حاشیه شمالی محقق شود، باز می‌گردد که باید از طریق دیپلماسی سیاسی انجام شود، سالانه ۸۰۰ هزار متر مکعب رسوب و به دلیل عدم آبخیزداری پساب‌ها و کودهای شیمیایی به تالاب انزلی وارد می‌شود. بر اساس مصوبه ستاد احیای تالاب‌ها وظایف برای ارگان‌های مختلف تعیین شده است.
اسد الله عباسی، استاندار گیلان هم در مورد تالاب انزلی گفت: تالاب انزلی شناسنامه گیلان است و اگر از بین برود مواهب طبیعی استان از بین می رود. در حال حاضر به نحوی گلوی تالاب انزلی فشرده شده که برای حل مشکل آن نیاز به کار جهادی است، تالاب انزلی با ورود موج های خزر زنده بود و آب های سالمی از رودخانه ها به این تالاب وارد می‌شد اما اکنون با ورود رسوبات و عقب نشینی دریا امکان ورود آب به تالاب انزلی گرفته شده است لذا ما با تشکیل قرارگاه جهادی، احیای تالاب را در دستور کار قرار داده ایم.
نسیم طواف زاده گفت: آتش سوزی‌های که در چندین سال اخیر در تالاب انزلی بصورت عمدی و توسط افراد سودجو صورت گرفته است، با توجه به مشکلات بزرگی که برای تالاب اتفاق افتاده و سطح آب آن کاهش یافته است، بخش‌هایی مانند جزیره از تالاب جدا شده و این نیزارهای نیمه آبدار یا حالت علفچر پیدا کرده یا کاملا خشک شده اند و افرادی این مناطق را آتش زده تا به اراضی کشاورزی خود بیفزایند.
وی افزود: موج شکن چرخه گردش آب و زنده ماندن تالاب انزلی از طریق ورود رودخانه‌ها و سپس سرازیر شدن آن‌ها به دریای خزر و برعکس شده است. متاسفانه در قسمت پایین دست تالاب انزلی، موج‌شکن بزرگی ساخته شده که علاوه بر جلوگیری از ورود جریانات دریا به تالاب، مانع تخلیه رسوب تالاب به دریا نیز شده و در واقع خود پالایی تالاب را دچار اشکال کرده و غلظت آلاینده‌ها را نیز بالا برده است، به همین علت رسوبات زیادی در کانال بندرگاه انباشته و باعث خفگی تالاب شده است.
این کارشناس محیط زیست گفت: عامل انباشت رسوبات در تالاب انزلی نیز باعث صرف هزینه‌های فراوانی در لایروبی شده، به طوریکه سازمان بنادر و دریانوردی هر چند وقت یکبار مجبور به تخلیه رسوبات انباشته شده در بندرگاه می‌شود، لازم به ذکر است که این موج شکن‌ها بیش از ۸۰ سال پیش ساخته شده و در آن زمان هم پیش بینی شده بود که در آینده باعث خشک شدن تالاب انزلی خواهد شد، دلایل مختلفی در وضعیت کنونی تالاب انزلی موثر است که می‌بایست در یک برنامه عمل کلان همه این موارد کنار هم دید، افزایش سطح رسوبات؛ به علت جنگل تراشی‌هایی در ارتفاعات بالادست رودخانه‌های منتهی به تالاب، ساخت موج شکن‌ها در پایین دست تالاب انزلی، تغییر کاربری برخی از اراضی حاشیه تالاب به زمین‌های کشاورزی و اراضی جنگلی مجاور تالاب به شالیزار، احداث آب بند‌ها و بند‌های انحرافی در مسیر رودخانه‌های منتهی به تالاب انزلی از جمله احداث سد لاسک در حوضه آبریز امامزاده ابراهیم و شهرستان شفت بر روی رودخانه پسیخان، ساخت و ساز‌ها در اطراف تالاب انزلی و در حاشیه ساحل، بهره برداری بی رویه از رودخانه‌ها به منظور رفع نیاز‌های کشاورزی، ورود آلاینده‌ها به تالاب انزلی، از میان رودخانه‌های ورودی به تالاب، پیربازار، گوهررود و زرجوب، از آلوده‌ترین رودخانه‌ها به حساب می‌آیند که عامل اصلی آن تخلیه زهکش‌های حاصل از پساب‌های خانگی، ورود فاضلاب‌های شهری، فاضلاب‌های صنعتی و پساب‌های کشاورزی است، تغییرات تراز سطح آب در تالاب انزلی، میزان آب این تالاب علاوه بر بارش‌ها، تبخیر و ورودی رودخانه‌ها، ارتباط مستقیمی با تراز سطح دریای خزر دارد، یعنی در واقع هر چه سطح آب دریای خزر بالاتر باشد، مقدار آب در تالاب نیز افزایش می‌یابد، ورود گونه‌های مهاجم، گیاه غیربومی و مهاجم سنبل آبی که در سال‌های اخیر وارد اکوسیستم‌های آبی استان‌های شمالی کشور شده، و به آزولا پیوسته و سبب خسارت‌های فراوانی در این تالاب شده است، آتش زدن نیزارهای تالاب انزلی، صدمات جبران ناپذیری را بر محیط زیست این تالاب وارد آورده است.
به گفته طواف زاده، در یک برنامه عمل همه این عوامل و نیز شدت و میزان اثرگذاری شان در یک پهنه می‌بایست کنار هم دیده شود و یک برنامه اقدام همه گیر داشته باشیم، به نظر می‌رسد که اگر ما در سطح استان گیلان بپذیریم که تالاب انزلی نقطه صفر اکولوژیک بخش زیادی از استان است و هر سازمان و نهادی در این میان بدنبال نیات خود نباشد، این مهم محقق خواهد شد وگرنه آینده چندان خوشایند نیست.
دبیر گروه هم اندیشی سازمان‌های غیردولتی تالابی کشور افزود: بنظر می‌رسد با وجود همه اتفاقات آبی کشور، سیاستگذاران حوزه آب چه در مجلس و چه در وزارت نیرو استان گیلان را یک استان پر بارش و پر آب تصور می‌کنند، که بدین دلیل نیازی به بازچرخش و تصفیه آب ندارد، در برخی استان‌های کشور (۱۱ استان کشور) مصوبه‌ای وجود دارد که وزارت نیرو آب تصفیه شده را در مبادی خروجی از تصفیه‌کننده خریداری می‌کند(خریداری برای رهاسازی در آب‌های سطحی یا استفاده در صنایع) و با این رویکرد سرمایه گذاری در تصفیه‌خانه‌ها تا حدودی اقتصادی می‌شود و امکان سرمایه گذاری بخش خصوصی میسرخواهد شد، به صورت عمده فاضلاب‌ها بدون تصفیه یا با تصفیه اندک (در مقیاس شهری، صنعتی، روستایی و کشاورزی) وارد رودخانه ها، دریاچه‌ها، تالاب‌ها و دریای کاسپین یا خزر می‌شود.
این کارشناس محیط زیست در پاسخ به این سوال که با خشک شدن تالاب، میزان تنوع زیستی و مهاجرت کمتر شده است یا خیر، گفت: با کاهش سطح تالاب انزلی محدودیت‌های گسترده‌ای برای حیات وحش از جمله پرندگان مهاجر و همچنین برای آبزی پروری و تکثیر ماهیان شکل گرفته است، این در حالی است که تالاب انزلی یکی از زیستگاه‌های مهم برای زادآوری ماهیان حاشیه جنوبی دریای خزر است.
گزارش از حسام مهرپور