در بیست و یکم رمضان سال ۴۰ هجری پس از به شهادت رسیدن امام علی (ع)، مردم کوفه بویژه شیعیان، سراسیمه به سوی امام حسن(ع) فرزند رسول الله(ص)، شتافتند، برای پذیرفتن مسئولیت خلافت و بیعت. پس از درخواست و حضور مردم، امام علاوه بر امامت، رسمابه عنوان خلیفه انتخاب شدند و مردم کوفه و تمامی حاضران با ایشان بیعت کردند.
امام حسن مجتبى(ع) حکومتى را که در اختیار داشت، طى صلحى، آن را به دشمن دیرینه پدرش واگذار کرد. در حالى که امام حسن(ع) پس از شهادت پدرش امام على(ع) با میل و رغبت مسلمانان و بیعت فراگیر آنان، به خلافت رسیده و زمان حکومت را به دست گرفته بود. مناطق بزرگى از عالم اسلام مانند یمن، حجاز،بحرین، سواحل خیلج فارس و دریاى عمان، عراق، ایران و مناطق شرقى و خراسان در تحت حکومت او قرار داشته و وى را در برابر دشمنانش یارى مىکردند.
با این حال، امام حسن مجتبى(ع) پس از حدود شش سال حکومت، با معاویة بن ابى سفیان صلح کرد و حکومت را ناباورانه به او واگذار و از حق طبیعى و مسلّم خود درگذشت و براى همیشه از حکومت و خلافت ظاهرى به دور ماند.
امام حسن مجتبى (ع) به ویژگى بردبارى و صلح خواهى معروف شده است. وى نه تنها پس ازپذیرش صلح، بلکه پیش از آغاز امامت و بر عهده گرفتن امر خلافت، در دوران کودکى، به این صفت کامل انسانى متّصف بود. رسول خدا(ص) در حالى که امام حسن مجتبى(ع) کودکى خردسال بود، دربارهاش فرمود: انّ إبنى هذا سیّدٌ یصلح اللّه به بین فئتین عظیمتین، یعنى: این پسرم (حسن بن على) همانا شخصیت و سیّد بزرگوارى است که خداوند سبحان به وسیله او، میان دو گروه بزرگ، صلح و آرامش برقرار مى‌کند.
امام حسن مجتبى(ع) که راز دار و سنگربان مقام نبوّت و امامت است، بیش از همه انسانها به پاسدارى از تلاشهاى جدّش محمد مصطفى(ص) و عدالت پرورى پدرش على مرتضى(ع) مىاندیشید. او خود را در برابر آنها مسئول مىبیند و احساس مى‌کند که با ادامه نبرد و خون ریزى به چنین مقصودى دست نخواهد یافت و راه آسانتر و کم خطرترى نیز وجود دارد که آن، صلح است. بنابراین، پذیرش صلح و آرامش، نه تنها منافاتى با مبانى فکرى و عقیدتى مکتب اهل بیت(ع) ندارد، بلکه خواسته اصلى است. همچنین صلح امام حسن مجتبى(ع) از انقراض شیعه و نابودى محبان و پیروان مکتب اهل بیت(ع) به دست سپاهیان معاویه پیشگیرى کرده است.
حجت السلام والمسلمین فربهی کارشناس مذهبی گفت: یکی از سوالاتی که در زندگی امام حسن مجتبی علیه السلام از قدیم الایام وجود دارد این است که چرا امام علیه السلام هنگامی که با معاویه صلح کرد، مقداری از اراضی مسلمین را برای حکومت خود نگه نداشت؟ مثلا با معاویه صلح می کرد که معاویه حاکم اراضی مسلمین باشد و امام علیه السلام والی مدینه باشد.
این کارشناس مذهبی ادامه داد:محققین بر این باورند که مردم عصر امام حسن مجتبی علیه السلام دچار شک نسبت به رهبر جامعه شده بودند و تردید داشتند که نکند دعوای بین معاویه و امام مجتبی دعوای قبیله ای بنی امیه و بنی هاشم باشد. فلذا از پیروی دستورات امام حسن علیه السلام سر باز می زدند. یا آن چنان که باید از ایشان تبعیت نمی کردند.
وی افزود: امام حسن علیه السلام هم که شیوع بیماری تردید را در مردم حس کرده بود، خلافت را تماما به معاویه تسلیم کرد تا بیماری شک جامعه نسبت ایشان درمان شود. این مسئله تا جایی پیش رفت که هنگام مرگ معاویه، چهره دنیاپرست او برای همه مردم، حتی اطرافیانش آشکار شده بود. که یکی از طرفداران معاویه به نام ضحاک بن قیس وقتی قصد داشت خبر مرگ معاویه را بدهد گفت:« ای مردم! امیرالمومنین معاویه جان داد و این کفن اوست. ما او را در آن می پیچیم و در قبر می گذاریم و او را به اعمالش می سپاریم.»