درباره نامگذاری ماه صفر دو دلیل بیان شده است: اول این که از صُفْرَة به معنای زردی گرفته شده چراکه زمان انتخاب نام این ماه مقارن با فصل پاییز و زرد شدن برگ درختان بوده است و دلیل دیگر هم این که از صِفْر به معنای خالی گرفته شده است. زیرا با پایان یافتن ماه های حرام(رجب، ذی القعده، ذی الحجه و محرم) بار دیگر، قبیله ها با یکدیگر وارد جنگ شده و شهرها خالی می شدند.
مصیبت های ماه صفر و صدقه دادن
بلایا و سوگ عظیمی در ماه صفر برای جهان اسلام اتفاق افتاد که از آن جمله می توان به رحلت پیامبر اکرم(ص)، شهادت امام حسن مجتبی(ع)، شهادت امام رضا(ع) و همچنین رسیدن کاروان اسرای کربلا به شهر شام اشاره کرد.
در برخی از روایات اسلامی نقل شده است که مسلمانان از انجام کارهای مهم در ماه صفر بپرهیزند و برای دفع آفات و بلایای موجود در این ماه، صدقه زیادی دهند و پیامبر اکرم (ص) درمورد صدقه دادن در ماه صفر فرموده اند:« «لبخند تو بر روی برادرت صدقه است، امر به معروف و نهی از منکر کردنت صدقه است، راهنمای کسی که راه را گم کرده صدقه است و دور کردن سنگ و خار و استخوان از راه صدقه است».
از اینرو، مسلمانان از ماه صفر به عنوان ماهی نحس و بد یُمن یاد می کنند. زیرا گفته می شود که در این ماه، وحی قطع می شود و امیر مومنان(ع)در این خصوص فرموده اند: «با رحلت پیامبر(ص) چیزی قطع شد که با فوت هیچ احدی قطع نشد.» به همین دلیل، در مفاتیح الجنان آمده و از محدث بزرگ مرحوم «فیض کاشانی» نقل شده است که اگر کسی می خواهد از بلاهای نازله در ماه صفر محفوظ بماند، مستحب است که هر روز در این ماه، ده مرتبه این دعا را بخواند:
«یا شَدیدَ الْقُوی وَیا شَدیدَ الْمِحالِ یا عَزیزُ یا عَزیزُ یا عَزیزُ ذَلَّتْ بِعَظَمَتِکَ جَمیعُ خَلْقِکَ فَاکْفِنی شَرَّ خَلْقِکَ یا مُحْسِنُ یا مُجْمِلُ یا مُنْعِمُ یا مُفْضِلُ یا لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ سُبْحانَکَ اِنّی کُنْتُ مِنَ الظّالِمینَ فَاسْتَجَبْنا لَهُ وَنَجَّیْناهُ مِنَ الْغَمِّ وَکَذلِکَ نُنْجِی الْمُؤْمِنینَ وَصَلَّی اللّهُ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِهِ الطَّیِّبینَ الطّاهِرینَ.
ای سخت نیرو و ای سخت عقوبت! ای عزیز، ای عزیز، ای عزیز! در برابر عظمت تو همه آفریدگانت خوار شدند، پس کفایت کن از من شر خلقت را. ای نیکو ده، ای زیبایی بخش، ای نعمت بخش، ای فزون بخش، ای که معبودی جز تو نیست! منزهی تو و من از ستمکاران هستم. پس دعای او (یونس) را اجابت کردیم و از اندوه نجاتش دادیم و این چنین نجات دهیم مؤمنان را و درود خدا بر محمد و آل پاک و پاکیزه اش.»
حجت الاسلام والمسلمین بهاء الدین قهرمانی نژاد، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران و کارشناس مذهبی، در رابطه با دلیل نحوست ماه صفر و اهمیت صدقه در این ماه گفت: ماه صفر به دلیل این که از جهتی ماه عزای اهل بیت(ع) است و در حقیقت، عزای اصلی خاندان عصمت و طهارت علیهم‌السلام در این ماه است و به دلیل رحلت پیامبر اکرم(ص)، انقطاع وحی در ماه صفر اتفاق افتاده است و از جهت دیگر ماه اسارت اهل بیت(ع) است و مصیبت های عظیمی اتفاق افتاده و به همین دلیل، ماه سنگینی است و به صدقه دادن تأکید زیادی شده است تا افراد از بلایا دور بمانند.