ما از کنار فریاد‌های تاریخ گذر می‌کنیم بدون اینکه برگردیم و به پشت سر نگاه کنیم، به شناسنامه شهری که به تاریخ و هویتش می‌بالیم. چاره‌ای هم نیست. یا اصفهان را باید محصور شده در دیوار‌های سنت ببینیم یا اینکه با قدمی بلند، از برگ‌های خاک خورده تاریخ بگذریم و به سوی دنیای مدرن حرکت کنیم، آن هم با سرعت باد.
آیا جمع آن‌ها امکان‌پذیر است؟ می‌توانیم روی ریل توسعه حرکت کنیم و در هر ایستگاه فاتحه‌ای برای تاریخ و هویت باستانی شهرمان بخوانیم، یا اینکه با احتیاط قدم برداریم و آنجا که تاریخ به ما چراغ سبز نشان می‌دهد سرعت را بیشتر کنیم و ما هم خود را به جمع شهر‌های تاریخی و پیشرفته دنیا برسانیم؟
با تأمل بیشتر «تاریخ‌داری» کنید
این ۲ پیشنهاد پیش روی مسئولان شهر ماست، تا مطالعه کنند و تصمیم بگیرند که با گذشته اصفهان چگونه باید رفتار کنند. چشم خود را به روی تاریخ هزاران ساله شهر ببندند و حفر لایه‌های زیرین شهر را سرعت ببخشند یا با تأمل بیشتر «تاریخ‌داری» کنند و همزمان با آن شهر را به سمت توسعه حرکت دهند.
انتخاب بین این ۲، از زمانی مطرح شد که مدیران شهر، قطار شهری را راهی برای حرکت سریع‌تر در زیر زمین انتخاب کردند. انتخاب درستی است. اصفهانِ بزرگ، آلوده و شلوغ راهی جز انتخاب مسیر‌های جدید برای رسیدن به مقصد ندارد، پس یا باید مسیر‌های قدیمی را انتخاب کنند و از دور نظاره‌گر توسعه حمل و نقل در دیگر شهر‌ها باشند یا دل به جاده‌های زیرزمینی بزنند.
راهی که برای اصفهان انتخاب شده، راه دوم است. ظرفیت خیابان‌های شهر تکمیل و نفس‌ها تنگ و مترو راه حل خوبی برای فرار از شلوغی و آلودگی سطح شهر است. اما در این میان دغدغه دوست‌داران تاریخ هم بجاست.
با سرعت گرفتن روند احداث خط دوم قطار شهری اصفهان، یک بار دیگر اتفاقات خط یک، یادآوری شد. زمانی که قرار بود مترو، شاه‌راه ارتباطی شمال به جنوب اصفهان را با گذر از آثار تاریخی برجسته طی کند. این بار، گذر مترو از میدان امام علی (ع) مطرح است. همان میدان کهنه یا عتیق که می‌گویند عمرش به دوران سلجوقیان و حتی قبل از آن می‌رسد.
پیش پای سازندگان خط دوی مترو، سه راه وجود دارد. گذر از زیر مسجد جامع عتیق، گذشتن از منطقه جویباره و یا عبور از حوالی مقبره کهن امامزاده اسماعیل (ع) و شعیای نبی. آنچه دوست‌داران میراث فرهنگی را بر آن داشته تا دغدغه‌های خود را مطرح‌کنند احتمال انتخاب راه حل اول است.
روند ساخت مترو با مطالعه انجام شود
علیرضا جعفری زند، پژوهشگر تاریخ و باستان‌شناس اصفهانی گفت: بار‌ها گفته‌ام که تاریخ اصفهان در زیر اصفهان امروزی مدفون است. وقتی در ساختار قدیمی اصفهان قرار می‌گیریم، یعنی همان مرکز شهر، تمام مناطق پر است از آثار تاریخی؛ بنابراین کار احداث مترو و عبور تونل‌ها از زیر زمین باید با مطالعه انجام شود.
بار‌ها گفته‌ام که تاریخ اصفهان در زیر اصفهان امروزی مدفون است. وقتی در ساختار قدیمی اصفهان قرار می‌گیریم، یعنی همان مرکز شهر، تمام مناطق پر است
وی ادامه داد: کشور‌های تاریخی می‌توانند برای ما الگوی خوبی باشند، در رم و لندن باستان‌شناسان کاوش می‌کردند و چراغ سبز نشان می‌دادند و می‌گفتند مترو چگونه می‌تواند از زیر زمین عبور کند. حتی گاهی ساخت برخی ایستگاه‌ها ۳۰ تا ۴۰ سال طول می‌کشید. علت طولانی شدن این روند، اهمیت تاریخ بود، به گونه‌ای که کار طوری پیش برود که ضرر و لطمه‌ای به لایه‌های باستانی نزند.
این باستان شناس اصفهانی به ورود دستگاه حفار به ایستگاه چارسو نیز اشاره کرد و افزود: این خیابان بخشی از اصفهان کهن است و هیچ مطالعه‌ای راجع به لایه‌های باستانی آن انجام نشده است. البته فعلاً فقط بحث میدان عتیق مدنظر است، اما تا جایی که اطلاع دارم درباره این میدان نیز اتفاق خاصی نیفتاده است.
وی بیان کرد: یادم می‌آید زمانی که قرار بود تونل مترو از زیر چهارباغ عبور کند مصاحبه کردم. آن زمان صحبت‌هایی در خصوص توقف پروژه در این مسیر مطرح بود. همان زمان به خبرنگار‌ها گفتم الان که در حال مصاحبه با من هستید مطمئن باشید تونل مترو در حال احداث است. همین هم بود. چون یک دفعه اعلام کردند که به سی و سه پل رسیدیم.
جعفری زند اظهار کرد: بنابراین اخبار و گزارش‌ها همسو با ساخت مترو نیست و آن‌ها کار خود را متوقف نمی‌کنند. این پروژه ادامه پیدا می‌کند و متأسفانه تمام لایه‌های باستانی از بین می‌رود و با این کار تاریخچه اصفهان مخدوش می‌شود.
پیشینه اصفهان امروز در زیر پای ماست
وی افزود: پیشینه اصفهان امروز در زیر پای ماست و هر کدام که از بین برود بخشی از تاریخ این شهر گم و به فراموشی سپرده می‌شود.
این باستان شناس تأکید کرد که مخالفتی با مدرنیته نداریم، اما باید طبق اصول پیش برویم. وی در همین خصوص ادامه داد: اصول یعنی اینکه مطالعه کنیم و بعد چراغ سبز برای عبور مترو نشان بدهیم. مثل کشور‌هایی که زودتر از ما شروع و راه حل این موضوع را پیدا کردند. آن‌ها هم لایه‌های باستانی را حفظ کردند و هم با مطالعه، ایستگاه‌های مترو را شکل دادند.
وی ادامه داد: امروز دستگاه تی بی‌ام حرکت می‌کند و هرچه هست و نیست را بیرون می‌ریزد، در این میان ممکن است آثار ارزشمندی از بین روند.
جعفری زند درباره سه گزینه مطرح شده برای عبور مترو از میدان امام علی (ع) گفت: هر سه گزینه در مرکز قلب باستانی اصفهان قرار دارد. بار دیگر تاکید می‌کنم که نیاز به مترو داریم، اما با مطالعه. نه اینکه ناظر باستان شناسی را به صورت صوری قرار دهند. یک نفر ناظر چه می‌تواند بکند. هیچ شخص قَدَری از باستان شناسان اصفهانی که بر تاریخ اصفهان احاطه داشته باشد در روند کار حضور ندارد و قاطعانه می‌گویم که حضور ناظر، جنبه تشریفاتی دارد.
ساخت متر و حفظ آثار تاریخی
با وجود دغدغه‌های اهالی میراث فرهنگی، مدیرعامل قطارشهری اصفهان تأکید دارد که حفظ میراث فرهنگی بسیار مهم است.
حفظ آثار تاریخی به ویژه مسجد جامع عتیق که از جمله آثار جهانی و شاخص در معماری ایرانی اسلامی است در اولویت ما قرار دارد
سید محسن واعظی فر در این زمینه اظهار کرد: حفظ میراث فرهنگی اصفهان برای ما مهم است، اما دیگر کشور‌های تاریخی نیز در عین اینکه آثار خود را حفظ کرده‌اند، مترو نیز ساخته‌اند.
وی ادامه داد: با ما اخذ مشاوره از این کشورها، تمهیداتی در نظر گرفتیم که همزمان با ساخت مترو آثار تاریخی‌مان نیز حفظ شود.
پیش از این، علیرضا ایزدی، مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان نیز تأکید کرده بود که به علت تاریخی بودن میدان عتیق تلاش بر این است که خط دوم قطار شهری اصفهان از محدوده مسجد جامع عتیق عبور نکند.
وی گفت: حفظ آثار تاریخی به ویژه مسجد جامع عتیق که از جمله آثار جهانی و شاخص در معماری ایرانی اسلامی است در اولویت ما قرار دارد.
خط دوم قطاری شهری، امروز نیاز مبرم اصفهان در حوزه حمل و نقل است. تکمیل این خط می‌تواند تحولی بزرگ در توسعه حمل و نقل عمومی ایجاد کند و جمعیت زیادی روزانه با کمک این خط در شهر جابجا خواهند شد. سال ۱۳۹۵ مراحل اجرایی خط دوم قطار شهری اصفهان به ۲۴ کیلومتر و ۳۳ ایستگاه آغاز شد که در حال حاضر از ۱۶ ایستگاه اولویت خط دو، ۱۳ ایستگاه در حال احداث است.
این خط از شهرک امام حسین (ع) در دارک واقع در یکی از شمالی‌ترین نقاط اصفهان آغاز می‌شود و با عبور از مناطق زینبیه، عاشق اصفهانی، عمان سامانی، شاهد، طوقچی، ابن سینا، میدان امام علی (ع)، آمادگاه، میدان امام حسین (ع)، خلجا، چهارسو، خرازی، کهندژ، جاوان، صمدیه، رهنان، دانشگاه پیام‌نور، شمس تبریزی و ماربین به خمینی‌شهر می‌رسد.
با وجود تأثیر مهمی که احداث و بهره‌برداری از خط دوم مترو در حمل و نقل کلانشهر اصفهان دارد، اما دغدغه دوست‌داران میراث فرهنگی نیز باید مورد توجه قرار گیرد.
منبع:مهر