طی قرن گذشته برافروختن آتش جنگ‌های سرد و گرم در اروپا علاوه بر خلق فجایع انسانی در این قاره و دیگر ممالک تاثیرپذیر از شرایط دولت‌های قدرتمند، پارادایم و الگو‌های اقتصادی و سیاسی حاکم بر روابط دیگر کشور‌های جهان را تحت تاثیر قرار داده است، چنانکه جنگ و مناقشه روسیه و اوکراین بر حوزه‌های مختلف از ورزش و رسانه گرفته تا سیاست و تجارت جهانی نیز سایه انداخته است.
این مناقشه به صورت خاص ترانزیت کالا از مسیر اروپا را به شدت دستخوش تحولات عمده کرده است که احمد زمانیان یزدی یک فعال عرصه ترانزیت و حمل و نقل بین المللی کالا و رئیس کمیسیون حمل و نقل و ترانزیت اتاق بازرگانی خراسان رضوی در این خصوص گفت: تحریم‌های وضع شده علیه تجارت روسیه و تداوم جنگ اوکراین در اروپا موجب شده مسیر‌های قدیمی تردد تجاری و ترانزیت کالا‌های روسی از مسیر اروپا مسدود شود، از طرفی به دلیل ممانعت ترکیه، تجارت روسیه از طریق دریای سیاه نیز میسر نبوده و یا با اختلال همراه است.
او افزود: اکنون ایران به دلیل برخورداری از زیرساخت‌های لجستیکی ریلی و جاده‌ای مناسب و دسترسی به آب‌های آزاد، بهترین گزینه برای کشور پهناور روسیه است تا تجارت خود با سایر کشور‌های جهان را ادامه دهد و همین موضوع به تلاش‌ها و توافقات امیدبخش برای عبور ۱۰ میلیون تن کالای ترانزیتی این کشور از ایران منجر شده است.
این فعال عرصه ترانزیت ادامه داد: ایران با در اختیار داشتن پنج گذرگاه در قالب دالان حمل و نقلی شمال - جنوب، می‌تواند چشم انداز ترانزیت میلیون‌ها تن کالای روسیه از خاک خود را محقق سازد که این امر آغاز شده است.
زمانیان بیان کرد: در این راستا مسیر‌ها و گذرگاه‌های متنوعی در ایران وجود دارد، ۲ گذرگاه زمینی و ریلی سرخس و اینچه برون در خراسان رضوی و گلستان ظرفیت بسیار خوبی به ویژه در بخش ریلی دارند و می‌توانند بخش قابل توجهی از ترانزیت ریلی روسیه را از طریق شبکه ریلی به بندرعباس منتقل کنند.
او تصریح کرد: اخیرا یک محموله ترانزیتی شامل ۳۹ کانتینر ۲۰ فوتی حامل ایزوگام سطحی از ایستگاه راه آهن چخوف روسیه بارگیری شد و پس از عبور از روسیه، قزاقستان و ترکمنستان، ماه گذشته وارد سرخس خراسان رضوی شد و پس از چند روز با طی مسیر هزار و ۶۰۰ کیلومتری به بندرعباس رسید.
رئیس انجمن صنفی شرکت‌های حمل و نقل بین المللی خراسان رضوی تأکید کرد: همچنین روسیه می‌تواند از بنادر خود در دریای خزر و از طریق کشتی، بار ترانزیتی خود را از بنادر امیرآباد و انزلی به ایران منتقل کند و از آنجا که بندر امیرآباد به ریل متصل است، می‌توان بار مذکور را با شبکه ریلی به بنادر جنوبی کشور انتقال داد.
زمانیان اظهار کرد: با وجود عدم اتصال بندر انزلی به خطوط ریلی، این بندر می‌تواند از طریق مسیر جاده‌ای بار‌های ترانزیتی روسیه را به بنادر و گذرگاه‌های مرزی جنوبی ایران برساند.
او افزود: روسیه می‌تواند علاوه بر اینکه به صورت مستقیم کالای ترانزیتی خود را از طریق جاده و مرز زمینی آستارا وارد ایران می‌کند، کالای ترانزیتی خود را از طریق ناوگان حمل ونقل بین المللی ایران و از گذرگاه مرزی آستارا با کشور جمهوری آذربایجان وارد ایران نماید تا به بنادر جنوبی منتقل شود.
رکوردشکنی ترانزیت ریلی در مرز سرخس
مصطفی نصیری ورگ مدیرکل راه آهن خراسان در تشریح وضعیت و چالش‌های ترانزیت ریلی کالا در مرز سرخس گفت: پارسال با حمل ۱.۸ میلیون تن بار در ایستگاه راه آهن سرخس، رکورد ۲۵ ساله ترانزیت ریلی شکسته شد، اما با گذشت پنج ماه از سال این رکورد در مقایسه با سال قبل شکسته نشده است.
او افزود: ترانزیت ریلی معمولا در نیمه دوم سال، رونق بیشتری دارد و رکورد ترانزیت ریلی پارسال نیز در نیمه دوم سال جابه جا شد که بدون شک تا پایان امسال نیز تغییراتی در پذیرش و حمل بار ترانزیتی صورت می‌گیرد.
مدیرکل راه آهن خراسان ادامه داد: پارسال نزدیک به سه میلیون تن بار بین المللی از طریق ایستگاه راه آهن سرخس با ترکمنستان و دیگر کشور‌های آسیای مرکزی مبادله شد که حدود ۱.۸ میلیون تن آن ترانزیت و بیش از ۱.۱ میلیون تن نیز صادرات و واردات بوده است.
نصیری ورگ بیان کرد: البته ظرفیت بالقوه جا به جایی بار بین المللی شامل ترانزیت ورودی و خروجی، صادرات و واردات در ایستگاه راه آهن سرخس در مرز با ترکمنستان ۷.۵ میلیون تن در سال است.
راه آهن خراسان معبر ترانزیت کالا در مسیر هند، چین، روسیه و قزاقستان
او تصریح کرد: هم اکنون خدمات حمل و نقل بار داخلی و بین‌المللی روزانه به وسیله ۱۰ رام قطار باری رفت و برگشت "برنامه ای" در مسیر سرخس - ایستگاه شهید مطهری، سرخس- تربت‌حیدریه، ایستگاه اسفراین - سنگان و ۲ قطار سرخس- بندر عباس در شبکه راه آهن خراسان برنامه‌ریزی و ارائه می‌شود.
مدیرکل راه آهن خراسان به ظرفیت مناسب ایستگاه سرخس برای جا به جایی بار ریلی از چین به ایران و بالعکس اشاره و تأکید کرد: حمل بار بین المللی ریلی از غرب کشور چین و از طریق خطوط ریلی کشور‌های آسیای مرکزی و در نهایت ترکمنستان و از طریق گذرگاه ریلی سرخس امکانپذیر است و در این مسیر از ظرفیت مناسب یاد شده می‌توان برای صادرات و ترانزیت کالا بهره برد.
نصیری ورگ اظهار کرد: بر اساس توافق انجام گرفته، قرار است سالانه پنج میلیون تن بار ترانزیتی کشور قزاقستان از طریق ایران منتقل شود که بخش عمده آن از طریق مرز ریلی سرخس صورت خواهد گرفت.
او افزود: ایران با سامانه‌های حمل و نقلی مناسب، یک گذرگاه ترانزیتی اقتصادی، پایدار و سریع در مسیر شمال تا جنوب منطقه غرب آسیاست که می‌تواند میلیون‌ها تن بار ترانزیتی را در دالان اصلی شمال - جنوب با ظرفیت ریلی و حمل و نقل مناسب جابه جا کند.
اهمیت ترانزیت ریلی از ایران زمانی آشکارتر می‌شود که بدانیم تیرماه امسال نخستین قطار ترانزیتی از مبدا کشور قزاقستان در آسیای مرکزی از طریق مرز ریلی اینچه برون استان گلستان وارد کشور شد تا بار خود را در قالب دالان شمال- جنوب از طریق ایران به مقصد دیگر کشور‌ها منتقل کند.
چند روز بعد نیز نخستین قطار ترانزیتی در مسیر روسیه - هند، بار خود شامل مصالح ساختمانی را از طریق سرخس وارد ایران کرد تا در ادامه از طریق بنادر جنوبی کشور به هند ترانزیت کند.
رشد ۸۰ درصدی ترانزیت جاده‌ای به آسیای مرکزی از خراسان رضوی
نباید از نظر دور داشت که خراسان رضوی در شهرستان‌های سرخس، درگز و قوجان دارای سه مرز زمینی است که پس از کاهش محدودیت‌های کرونایی، فعلا فقط تردد‌های تجاری از ۲ مرز سرخس و لطف آباد رونق گرفته و مرز باجگیران محدود به تردد دیپلمات‌ها شده است.
مرتضی مجردی رئیس اداره ترانزیت راهداری و حمل و نقل جاده‌ای خراسان رضوی در خصوص رونق ترانزیت از مسیر‌های جاده‌ای استان گفت: در چهار ماه نخست امسال ۳۸۷ هزار تن کالا از مرز‌های سرخس و لطف آباد خراسان رضوی در قالب ترانزیت خروجی به کشور‌های آسیای مرکزی حمل شده است که این رقم رشد ۸۴ درصدی را نشان می‌دهد.
او افزود: ترانزیت ورودی کالا نیز طی بازه زمانی یاد شده به ۱۰۹ هزار تن رسیده که نشان دهنده افزایش ۷۳ درصدی حمل کالای ترانزیتی کشور‌های آسیای مرکزی از مرز‌های خراسان رضوی به ترکیه بوده است.
رئیس اداره ترانزیت راهداری و حمل و نقل جاده‌ای خراسان رضوی علت عمده افزایش ترانزیت را آغاز حمل یکسره بار از کشور ترکمنستان طی تیرماه عنوان کرد و ادامه داد: به علت محدودیت‌های ناشی از کرونا، حمل بار ترانزیتی تنها از طریق جابه جایی یدک و "ترانشیپمنت" کالا (بارسپاری) با ناوگان ترکمنستانی در مرز‌ها صورت می‌گرفت که با توافقات دوجانبه از ابتدای تیرماه امسال حمل یکسره بار نیز از مسیر ایران - ترکمنستان - ازبکستان و بالعکس آغاز شد.
جنگ اوکراین تنور ترانزیت جاده‌ای خراسان رضوی را داغ کرد
وقوع جنگ اوکراین یکی از دیگر دلایل افزایش حمل کالای ترانزیتی به کشور‌های آسیای مرکزی از طریق ترکیه و مرز‌های خراسان رضوی به ترکمنستان بوده است.
زمانیان یزدی رئیس اداره ترانزیت راهداری و حمل و نقل جاده‌ای خراسان رضوی گفت: پنج کشور آسیای مرکزی بخشی از کالای مورد نیاز خود را از کشور‌های اروپایی تامین می‌کنند، پیش از جنگ اوکراین، این کالا‌ها از مسیر روسیه به این کشور‌ها ترانزیت می‌شد، اما اکنون با توجه به مناقشه بین روسیه و کشور‌های اروپایی، این ترانزیت کالا از طریق ترکیه و مرز‌های ایران با کشور ترکمنستان تغییر مسیر داده است.
او افزود: تعرفه‌های حمل و نقلی در منطقه همانند گذشته است، اما باید در نظر داشت برای توفیق در زمینه ترانزیت حدود ۲۰ میلیون تن کالا از مسیر ایران، باید برخی نواقص این مسیر برطرف شود.
رئیس اداره ترانزیت راهداری و حمل و نقل جاده‌ای خراسان رضوی ادامه داد: باید مرز‌ها و بنادر برای تسهیل در امر بارگیری، تخلیه و انجام تشریفات مرزی و گمرکی تجهیز شود، الان در بحث دموراژ (جریمه دیرکرد عودت کانتینر) صاحبان کانتینر هزینه‌ها و گاه خسارت‌های زیادی بابت تاخیر در ترخیص کالا می‌پردازند و اگر بخواهیم ترانزیت کانتینری روسیه از ایران انجام شود، باید این نواقص برطرف شود.
خراسان رضوی از شمال و شمال شرق ۵۳۱ کیلومتر مرز مشترک با کشور ترکمنستان دارد که این مرز در محدوده شهرستان‌های قوچان، درگز، کلات، سرخس و صالح‌آباد واقع است.
ترکمنستان دارای چهار گذرگاه با ایران شامل گذرگاه مرزی سرخس، لطف آباد، باجگیران (هر سه در خراسان رضوی) و اینچه برون (در گلستان) است که عمده تردد‌های تجاری ریلی و جاده‌ای ۲ کشور به ترتیب از طریق سرخس، اینچه برون و لطف آباد انجام می‌شود.
منبع: ایرنا