بحران خشکسالی در سیستان و بلوچستان/ حقابه هیرمند، نیازمند دیپلماسی است

بر اساس معاهده‌ای که در سال ۱۳۵۱ بین ایران و افغانستان صورت گرفت، افغانستان متعهد شد حقابه ایران از رود هیرمند را تامین کند که میزان آن معادل ۸۲۰ میلیون مترمکعب درسال آب است؛ باتوجه به اینکه سیستان و بلوچستان جزو مناطق محروم کشور ما محسوب می‌شود اقدام برای تامین حقابه‌ این استان ضروری است، اما طبق گفته‌ رئیس سازمان حفاظت محیط زیست کشور، مسئولان افغانستان زیر بار اعداد و ارقام ایران در خصوص حقابه هیرمند نمی‌روند و جلسات متعدد برگزار شده با همتایان افغانستانی در این خصوص، بی نتیجه بوده است.

اسماعیلی، کارشناس محیط زیست گفت: در طول چند دهه اخیر و به دنبال تغییرات گسترده اقلیمی و گرمایش جهانی، شاهد وقوع دوره‌های مختلف و طولانی مدت خشکسالی در ایران بوده ایم، وقوع این دوره‌های خشکسالی از یک سو و از سوی دیگر عدم وجود مدیریت صیانتی از منابع آبی موجود، منجر به بروز تنش‌های اجتماعی مختلف و به تبع آن عدم دستیابی به اهداف توسعه‌ای شده است.

این کارشناس محیط زیست گفت: در این ارتباط نواحی مرزی کشور و به ویژه جوامع محلی ساکن در مجاورت منابع آبی مشترک با کشور‌های دیگر، بیشترین آسیب را دیده و متحمل شده اند؛ چرا که از یک سو باید خود را با عوامل طبیعی و انسان ساخت داخلی در ارتباط با تهدید منابع آبی شان تطبیق دهند و از سوی دیگر باید آثار سوء ناشی از تصمیمات کشور‌های همسایه را نیز پذیرا باشند.

او گفت: مردم ساکن در شمال استان سیستان و بلوچستان نمونه بارزی از جوامع محلی که اشاره شد هستند؛ مردمی که هم پنجه در پنجه معضلات ناشی از تنش آبی حاکم بر محیط پیرامون خود انداخته اند و هم شاهد عدم تامین حق آبه رودخانه هیرمند، رگ حیات بخش منطقه، از سوی دولتمردان افغانستان هستند.

اسماعیلی گفت: هیرمند نام رودخانه‌ای است که از ولایت هلمند افغانستان روان شده و در انتها به دریاچه هامون که دریاچه‌ای مشترک میان ایران و افغانستان است می‌ریزد. از سال ۱۸۵۷ میلادی که به موجب قرارداد پاریس، ایران افغانستان را به رسمیت شناخت تا زمان آخرین قرارداد تقسیم آب میان ایران و افغانستان، بر سر آب رودخانه هیرمند همیشه میان این دو کشور مذاکراتی وجود داشته است.

این فعال محیط زیست گفت: ۲۲ اسفند سال ۱۳۵۱ قرارداد آب میان ایران و افغانستان امضاء شد، بر اساس این قرارداد در هر ثانیه ۲۲ متر مکعب آب به ایران تعلق گرفت، سپس ۴ متر مکعب دیگر به آن اضافه شد تا بر این اساس سالانه ۸۲۰ میلیون متر مکعب آب هیرمند وارد خاک ایران شود، این مقدار از آب چیزی کمتر از ۱۰درصد کل آب سالانه رودخانه هیرمند بود و این قرارداد در خرداد سال ۱۳۵۲ شمسی در افغانستان به تصویب نهایی رسید.

او افزود: در تاریخ ۴ خرداد ۱۳۵۶ سردار داود، رئیس جمهور وقت افغانستان موافقت خود را با امضای این قرارداد اعلام و پس از تنظیم اسناد قرارداد در سفارت افغانستان در تهران، در ۱۵ خرداد همان سال میان وزرای خارجه دو کشور مبادله شد.

هیرمند، رگ حیات بخش منطقه

اسماعیلی گفت: علی رغم وجود این قرارداد رسمی میان دو کشور ایران و افغانستان و لزوم پایبندی کشور افغانستان به تعهدات خود در قبال تامین حق آبه رودخانه هیرمند، متاسفانه در طول دو دهه گذشته و با توجه به تغییرات سیاسی گسترده رخ داده در افغانستان از یک سو و از سوی دیگر حضور و نفوذ اشغالگران غربی در آن، قرارداد طبق مفاد خود عملیاتی نشده و کشور افغانستان ضمن جلوگیری از رهاسازی کامل حق آبه رودخانه هیرمند، با احداث سد‌ها و بند‌های مختلف بر روی این رودخانه و سرچشمه‌های آن در داخل افغانستان، سعی بر کاهش هرچه بیشتر حق آبه این رودخانه داشته است.

این کارشناس محیط زیست اظهار کرد: افغانستان از این طریق اهرم فشاری را برای تأمین خواسته‌های نامشروع خود در قبال جمهوری اسلامی ایران به دست گرفته است؛ متاسفانه عدم تحرک فعال و پویای حوزه دیپلماسی کشورمان در این زمینه، منجر به کورتر شدن گره ایجاد شده توسط کشور افغانستان شده که این رویه با روی کار آمدن و قدرت گرفتن طالبان هم اصلاح نشد.

او گفت: حق آبه رودخانه هیرمند جزو حقوق مسلم و طبیعی ملت ایران به شمار می‌رود که تعلل و کم کاری در اعاده آن از سوی هیچ یک از مسئولان و تحت هر بهانه ای، به هیچ عنوان پذیرفتنی و قابل مذاکره نیست.

اسماعیلی ادامه داد: جهت دستیابی به این حق ملی همراه سازی افکار عمومی در کشور افغانستان نقش ویژه‌ای را می‌تواند ایفا کند، چرا که از یک سو با آگاه شدن این افراد نسبت به تعهدات حقوقی کشورشان از میزان مخالفت‌های سازماندهی شده توسط دول غربی کاسته شده و از سوی دیگر می‌توان نسبت به شکل گیری فشار عمومی و نخبگانی بر دولتمردان افغانستانی امیدوار بود.

این فعال محیط زیست افزود: دستگاه دیپلماسی کشور باید با استفاده از تمام ظرفیت‌های حقوقی موجود پیگیر این مسئله تا حصول به نتیجه مطلوب باشد، رسانه ملی باید از مسئولان مربوطه در دولت نسبت به عملکردشان در ارتباط با اعاده این حق مسلم ایرانیان مطالبه گری کنند.

سخنگوی وزارت خارجه نیز پیش‌تر گفته بود بحث حق‌آبه موضوع بسیار مهمی است، میزان آبی که واریز می‌شود ناچیز است و امیدواریم برادران در افغانستان به تعهدات خود عمل کنند.