منطقه سبزوار با آب هوای خشک و نیمه خشک، در کنار مزیت‌های سرزمینی و اولویت‌های اقتصادی آن، زمینه توسعه کشت گیاهان دارویی، به عنوان محصولاتی کم آب طلب و درآمدزا را دارد که در سال‌های اخیر نیز به این سمت حرکت کرده است.
شهرستان‌های سبزوار، جوین، جغتای، خوشاب، داورزن و ششتمد در منطقه غرب خراسان رضوی، از قطب‌های تولید گیاهان دارویی در کشور محسوب می‌شوند که در پهنه‌ای بیش از ۵۰ هزار هکتار از عرصه‌های کشاورزی و طبیعی آن، گیاهان مختلفی از جمله گل محمدی، زیره سبز، زعفران، فلفل قرمز، کتیرا، کمای، آنغوزه، شیربادیون، مرزه، شوید، خاکشیر، کنجد، نعناع فلفلی و خارشتر کاشت و برداشت می‌شود.
با وجود مزایای فراوان توسعه کشت گیاهان دارویی در زمینه رونق اشتغال، توسعه صادرات غیرنفتی و ارزآوری برای کشور، بهره برداران گیاهان دارویی غرب خراسان رضوی با کمبود صنایع تبدیلی روبه رو هستند که خام فروشی تولیدات، سبب شده حاصل دسترنج آن‌ها نصیب دلالان شود.
رییس اداره تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی سبزوار گفت: سطح زیر کشت گیاهان دارویی در مناطق غربی خراسان رضوی ۵۳ هزار و ۵۰۰ هکتار است که گون، کتیرا، کمای، باریجه، زیره سبزوار، زعفران، فلفل و گل محمدی برخی از این محصولات هستند.
احمد رحیمی می گوید: بطور میانگین سالانه ۲۰ هزار تن انواع گیاهان دارویی در ۵۰ واحد کارگاهی این منطقه تولید می‌شود که از این میزان ۱۰ هزار تن عرقیات گیاهی، ۳۰۰ تن بسته بندی ادویه و چاشنی، ۴۰۰ تن دمنوش، ۳۰۰ تن عصاره گیاهی و ۲۰ تن افشره (اسانس) است.
او گفت: طبیعت کویری سبزوار، اقلیم خاص و قابلیت کشت گیاهان دارویی در اراضی با ارتفاع بالا و شیب دار تا هزار و ۵۰۰ متر، سبب شده گیاهان دارویی این منطقه عطر، بو و کیفیت بیشتری داشته باشند که این موضوع کشت آن را به لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه کرده است.
رحیمی می گوید: متابولیت‌های ثانوی گیاهان دارویی همچون فرآوری و عرقیات آن در اقلیم کویری سبزوار بیشتر است از این رو توسعه کشت گیاهان دارویی با اعطای تسهیلات یکی از اولویت‌های جهاد کشاورزی در این منطقه به شمار می‌رود.
او گفت: با توجه به خشکسالی، حرکت به سمت توسعه کشت گیاهان دارویی کم آب طلب بر مبنای نیاز بازار در کنار توسعه کارگاه‌های فرآوری برای ایجاد ارزش افزوده بالا در منطقه سبزوار ضروری است.
رحیمی می گوید: پتانسیل‌های تولید گیاهان دارویی در کنار اقلیم مناسب، وجود کشاورزان توانمند و نیروی کار کافی، بازده اقتصادی بالا و ارزآوری، وجود بارانداز مناسب و منطقه آزاد، امکان جذب سرمایه‌های داخلی و خارجی، وجود صنایع جانبی در شهرستان و مراکز دانشگاهی و پژوهشی بستر‌های لازم برای توسعه این گونه‌ها را در منطقه فراهم آورده است.
یک تولید کننده گیاهان دارویی در سبزوار نیز گفت: کمبود صنایع تکمیلی، تبدیلی و بسته بندی بهداشتی از مهمترین مشکلات پیش روی کشاورزان فععال در حوزه تولید گیاهان دارویی در غرب خراسان رضوی است.
محمد دلیری می گوید: یکی از مشکلات تولید کنندگان گیاهان دارویی منطقه، خام فروشی است که باعث شده حاصل دسترنج کشاورزان به دلالان برسد.
او گفت: گیاهان دارویی متنوعی با خواص دارویی در سبزوار تولید می‌شود که توسعه واحد‌های فرآوری، بسته بندی، برندسازی و تبدیل آن‌ها به سوغات، برپایی بازارچه‌های محلی و دعوت از گردشگران برای بازدید از کشتزار‌های زیبای این گونه ها، می‌تواند علاوه بر افزایش سهم درآمدی، اقتصاد این منطقه را شکوفا کند.
مدیر جهاد کشاورزی سبزوار گفت: از محل اعتبارات سفر رییس جمهور به خراسان رضوی، ۴۰۰ میلیارد ریال اعتبار به منظور توسعه کشت گیاهان دارویی و فرآوری این محصولات در این شهرستان اختصاص داده شده است.
علی اصغر امانیان می گوید: سبزوار یکی از قطب‌های تولید گیاهان دارویی در شرق کشور است که توجه به توسعه صنایع برای فرآوری این محصولات، علاوه بر ایجاد ارزش افزوده و جلوگیری از خام‌فروشی، در شکوفایی اقتصاد شهرستان و افزایش اشتغال موثر خواهد بود.
مدیر جهاد کشاورزی سبزوار گفت: در راستای حمایت از تولید کنندگان، گیاهان دارویی تولیدی کشاورزان منطقه با نرخ توافقی از سوی اداره تعاون روستایی سبزوار خریداری می‌شود.
امانیان می گوید: در ۲ سال گذشته ۶۵ تن گیاه دارویی شامل نعنا فلفلی، گل محمدی و خارخاسک به نرخ توافقی از کشاورزان این شهرستان با ارزشی افزون بر ۱۶ میلیارد ریال خریداری شده است.
او گفت: خرید توافقی گیاهان دارویی به منظور حذف واسطه‌ها و دلالان سودجو و حفظ تعادل قیمت در بازار به نفع کشاورزان و تولید کنندگان صورت گرفته است و شهرستان سبزوار در این حوزه رتبه نخست را در بین شرکت‌های تعاونی کشاورزی گیاهان دارویی استان خراسان رضوی کسب کرده بود.
مدیرعامل شرکت تعاونی مزرعه مروارید، که در زمینه فرآوری گیاهان دارویی در سبزار فعالیت دارد، گفت: فرآوری گیاهان دارویی ارزشی چند برابری را برای محصول نسبت به عرضه خام آن ایجاد می‌کند به طوری که با سورت کردن، شستشو و بسته بندی می‌توان سود حاصل از کالا را، با توجه به میزان و نوع تخصصی فرآوری، به ۲ تا چند برابر رساند.
هادی زرقانی می گوید: برای نمونه استخراج ماده موثره زعفران به نام "کروسین" که خاصیت دارویی دارد یا افشره گل محمدی که قابلیت صادراتی دارد، ارزش افزوده محصول را تا چندین برابر بالا می‌برد.
او گفت: گیاهان دارویی گل محمدی، نعناع فلفلی، فلفل قرمز، انیسون، رازیانه و کنجد در کنار گیاهان دارویی خودرو شامل اسپند، آنغوزه، خارشتر، کاسنی شاه‌تره، پنج انگشت و کتیرا از گیاهان خاص و مفید منطقه سبزوار است که قابلیت توسعه کشت و بهره برداری را دارد.
زرقانی می گوید: زیره سبز مهمترین گیاه دارویی سبزوار، با طعم و عطر و اسانسی بالاست که بیشترین قابلیت صادرات را دارد چنانکه بیشترین صادرات گیاهان دارویی این شهرستان مربوط به زیره سبز است که سالانه بین ۵۰۰ تا هزار تن است.
او گفت: این تعاونی، امسال خرید حدود ۳۰ تن گل محمدی را انجام داده و آن را به صورت پر خشک صادراتی، گلاب و ... فرآوری کرد.
زرقانی می گوید: تامین نشای گیاهان دارویی، تامین نهال استاندارد و خرید گیاه دارویی شاه‌تره و ارسال آن به دیگر شهرستان‌ها از جمله فعالیت‌های این شرکت تعاونی است.
او گفت: در واحد‌های فرآوری کنونی، تولید عصاره مایع و خشک و ماده موثره‌های دارویی، تولید مارمالاد‌های گیاهان دارویی و محصولات آرایشی و بهداشتی مبتنی بر گیاهان دارویی در حال انجام است و صادرات گیاه زیره و نعناع و محصولات فرآوری شده آن به اروپا و کشور‌های همسایه در حال اجراست.
مدیرعامل شرکت تعاونی مزرعه مروارید گفت: میزان توسعه گیاهان دارویی مستلزم ایجاد زیرساخت ها، آموزش و ایجاد ارتباطات برای صادرات محصولات است.
شهرستان سبزوار در ۲۳۰ کیلومتری غرب مشهد دارای ۳۵ هزار هکتار کشتزار، ۱۶ هزار هکتار عرصه باغی و حدود ۲۰ هزار بهره بردار بخش کشاورزی است.
این شهرستان قطب تولید محصولات زیره، پنبه، جو و گندم در خراسان رضوی است. سالانه ۲۰۶ هزار تن انواع محصولات کشاورزی به ارزش ۱۸ هزار و ۱۳۰ میلیارد ریال در سبزوار تولید می‌شود.
منبع: ایرنا