در به در به دنبال پیدا کردن سقفی برای زندگی، این روایت میلیون‌ها نفر است که درپی چند برابر شدن قیمت اجاره بها، هرروز با نگرانی از رسیدن زمان تخلیه خانه استیجاری شان، برای تامین اجاره خانه دودوتا چهارتا‌هایی بی حاصل می‌کنند و ساعت‌ها در میان مشاوران املاک شهر پرس و جو می‌کنند شاید خانه‌ای مناسب با اجاره‌ای منصفانه پیدا کنند.
کم نیستند خانواده‌هایی که برای پیدا کردن خانه‌ای با اجاره کمتر، هرسال از شهر دور و دورتر می‌شوند و امیدوارند با رفتن به مناطق حاشیه‌ای خانه‌ای پیدا کنند که اجاره اش با دخل و خرجشان جور باشد، خانه‌ای که شاید ده‌ها کیلومتر آنطرفتر از محل کارشان و محل تحصیل فرزندانشان باشد، امروزه با افزایش اجاره بها آنچه مشهود است، گسترده‌تر شدن پهنه حاشیه نشینی و تراکم شدید جمعیت در مناطق بدون امکانات است.
معضلی که کلانشهر اصفهان هم از آن بی نصیب نمانده؛ افزایش روز افزون قیمت مسکن موجب شده در سال‌های اخیر نرخ اجاره بها در مناطق مختلف کلان شهر اصفهان دو تا سه برابر شود.
برای مهارکردن افزایش لجام گسیخته اجاره بها، در جلسه ستاد تنظیم بازار به ریاست معاون اول رئیس‌جمهوری، بسته سیاستی وزارت راه و شهرسازی در حوزه مسکن، بررسی و سقف افزایش اجاره‌بها نسبت به سال ۱۴۰۰، برای تهران حداکثر ۲۵ درصد، برای کلان‌شهر‌های بالای یک میلیون نفر جمعیت ۲۰ درصد و سایر شهر‌ها ۱۵ درصد به تصویب رسید.
به حاشیه رفتن برایمان اجبار شده
گرمای تابستان بیش از پیش خودنمایی می‌کند و مردم در هیاهوی شهر باعجله و چهره‌هایی برافروخته از گرما سعی دارند خود را گزند آفتاب سوزان در امان بدارند، در این میان چهره مضطرب خانم و آقای جوانی که از بنگاه مشاور املاک خارج می‌شوند توجه مرا به خود جلب می‌کند، به سمتشان می‌روم و لحظاتی با آن‌ها هم کلام می‌شوم.
مرد جوان می‌گوید: گویا ما حق زندگی در این شهر را نداریم، پارسال برای خانه هشتاد متری، صد میلیون رهن و ماهیانه سه میلیون اجاره می‌دادیم؛ صاحب خانه امسال به یکباره اجاره را دو برابر کرده و چون توان پرداخت ماهیانه شش میلیون تومان اجاره را نداریم ناچاریم خانه را تخلیه کنیم.
همسرش اینطور صحبت‌های او را تکمیل می‌کند، با این قیمت‌ها در محدوده خانه فعلی به هیچ عنوان توان پرداخت اجاره را نداریم و مجبوریم به مناطق دورتر و حاشیه‌ای شهر برویم و به فکر پیدا کردن مدرسه جدید برای بچه هایمان باشیم.
مرد سالمندی از مشاوراملاکی که کمی آنطرفتر است بیرون می‌آید و ناخودآگاه برای درددل به سمت ما روانه می‌شود، او می‌گوید: ده سال است بازنشسته شده ام، اما هنوز مستاجرم و خانه ندارم، گناه من چیست که بعد از سی سال خدمت باید دربدر به دنبال سرپناه باشم؟ هرجا می‌روم خانه‌ای متناسب با بودجه‌ای که دارم پیدا نمی‌کنم، چون همه صاحب خانه‌ها اجاره و رهن را چند برابر کرده اند.
او گفت: با این اوصاف مجبورم به مناطق دورتر بروم تا شاید خانه‌ای با پولی که دارم پیدا کنم که متاسفانه هم از فرزندانم دور می‌شوم و هم مراقبت از همسر بیمارم برایم سخت‌تر می‌شود.
هرچه به مناطق حاشیه ای‌تر برویم مشکلاتمان بیشتر می‌شود
به سمت دیگر خیابان می‌روم و وارد یک بنگاه مشاور املاک می‌شوم، صاحب مغازه به آقایی که رو به رویش نشسته می‌گوید: متاسفانه در این محدوده خانه‌ای با بودجه شما پیدا نمی‌شود، پارسال شاید می‌شد خانه کوچکی با این مبلغ در این منطقه اجاره کرد، اما امسال همه صاحب خانه‌ها اجاره هایشان را دو تا سه برابر کرده اند.
مرد جوان که گویا کاملا از پیدا کردن خانه ناامید شده می‌گوید: مگر دولت مدام جوانان را به ازدواج و خانواده‌ها را به فرزندآوری تشویق نمی‌کند پس چرا فکری برای سکونت ما نمی‌کند؟!
او می‌گوید: حقوق من نسبت به پارسال فقط ۱۰ درصد بیشتر شده، اما اجاره خانه دو سه برابر شده؛ من حتی در تامین هزینه‌های زندگی مانده ام چطور بتوانم سرپناهی برای خانواده ام پیدا کنم؟!
این شهروند اصفهانی از رفتن به حاشیه شهر و اجاره خانه با قیمت مناسب‌تر اظهار نگرانی می‌کند و می‌گوید: این مناطق مشکلات و گرفتاری‌های خاص خود را دارد و از محل کارم هم فاصله می‌گیرم که همین موضوع به هزینه‌های حمل و نقل ما اضافه می‌کند.
شهروند دیگری می‌گوید: متاسفانه دولت غیر از برخی تصمیمات شتابزده و دستوری هیچ طرح و برنامه خاصی برای ساماندهی بازار اجاره مسکن ندارد.
افزایش اجاره بها حاشیه نشینی را افزایش داده است
رسول جهانگیری رئیس اتحادیه مشاوران املاک اصفهان در گفتگو با خبرنگار ما می‌گوید: گرانی مسکن، نرخ اجاره بها را افزایش داده و نمی‌توان انتظار داشت که نرخ فروش خانه بالا برود، اما قیمت اجاره تغییر نکند.
او می‌گوید: افزایش نرخ اجاره تا جایی پیش رفته که یک‌سوم و حتی نیمی از هزینه یک خانواده را شامل می‌شود و بسیاری از افراد مجبورند برای پیدا کردن خانه‌ای با قیمت پایین‌تر به مناطق دورتر و حاشیه‌ای شهر بروند.
به گفته رئیس اتحادیه مشاوران املاک اصفهان، با وجود طرح‌هایی که دولت برای ساماندهی اجاره بها پیش بینی کرده، اما قیمت‌ها همچنان بالاست و بیشتر صاحبخانه‌ها اجاره بها را دو تا سه برابر کرده اند و مستاجران چاره‌ای جز تخلیه خانه و رفتن به مناطقی که با دخل و خرجشان جور باشد ندارند.
حاشیه نشینی دیگر مخصوص مهاجران نیست
یکی از موضوعاتی که حاشیه نشینی را در کلان شهر‌ها افزایش می‌دهد، بالارفتن آمار فقر است. این را محمدرضا حیدری عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان در گفتگو با خبرنگار ما می‌گوید و اضافه می‌کند هرچه نرخ تورم بالاتر برود افراد برای تامین نیاز‌های اولیه زندگی به ویژه مسکن با مشکل بیشتری روبرو می‌شوند.
به گفته او با افزایش قیمت مسکن و به دنبال آن افزایش نجومی نرخ اجاره، خانواده‌ها مجبور هستند از شهر به مناطق حاشیه‌ای مهاجرت کنند که این امر سرآغاز ایجاد مشکلات و افزایش ناهنجاری‌های اجتماعی است.
این استاد دانشگاه می‌گوید: در سال‌های اخیر نابرابری طبقاتی تشدید شد؛ درآمد سالیانه بیش از ۴۰ درصد کاهش یافت و انبوهی از اجاره‌نشینان به ناچار به حاشیه شهر‌ها سوق پیدا کردند.
به گفته حیدری، با افزایش فقر، کانون‌های تولید حاشیه‌نشینی ایجاد می‌شود، یعنی مکان‌هایی که در آن نابرابری تولید می‌شود، فساد اقتصادی تئوریزه می‌شود و مفهوم ژن برتر شکل می‌گیرد.
به گفته عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان، بدون تردید اصفهان در ۱۰ سال گذشته یکی از مقاصد پرطرفدار برای مهاجران داخلی و خارجی بوده و وجود صنایع مادر، زیرساخت‌های حمل و نقل، جاده‌های اصلی و فرعی مناسب و کارگاه‌های صنعتی و تولیدی، کارجویان را از استان‌های مختلف به این استان روانه کرده است؛ جمعیتی که با توجه به گرانی زمین و مسکن و وضع نامطلوب اقتصادی، چاره‌ای جز حاشیه‌نشینی نداشته اند.
حیدری می‌گوید: البته در دو سه سال اخیر با رشد نجومی قیمت مسکن و اجاره بها، حاشیه نشینی دیگر فقط شامل حال مهاجران نمی‌شود و شهروندان اصفهانی هم که در مناطق مختلف شهر ساکن بوده اند مجبور شده اند برای پیدا کردن خانه‌های با قیمت پایین‌تر به مناطق حاشیه‌ای بروند.
۲۴ محله حاشیه نشین در شهر اصفهان
حسن کحال زاده رئیس اداره ارتباطات و اطلاع رسانی اداره‌کل راه و شهرسازی استان اصفهان در گفتگو با خبرنگار ما گفت: محدوده مصوب بافت فرسوده و حاشیه‌ای شهر اصفهان ۲۴ محله را شامل می‌شود این محلات (زینبیه، دارک، دهنو، عاشق آباد، بابوکان، مارچین، کوجان، لمجیر، صمدیه، قائمیه، همت آباد، جی شیر، اطشاران، گرکان، هفتون، شهرک ولیعصر، محله امیرعرب، کوچه حمام، کردآباد، فینارت، جوهران، حصه، جلوان و حسن) است.
به گفته او قیمت پایین اجاره و هزینه کمتر زندگی از دلایل عمده مهاجرت به حاشیه شهر‌ها محسوب می‌شود، اما مشکل اینجاست که حاشیه شهر‌ها معمولاً از حداقل امکانات رفاهی نیز برخوردار نیستند و این افراد عملاً فقط با حواشی پدیده حاشیه‌نشینی همچون فقر و محرومیت روبه‌رو می‌شوند.
رئیس اداره ارتباطات و اطلاع رسانی اداره‌کل راه و شهرسازی استان اصفهان می‌گوید: هم اکنون سکونتگاه‌های غیر رسمی شهر اصفهان ساماندهی و همه به شهر اصفهان ملحق شده و ساخت و ساز‌ها در چارچوب ضوابط، تحت نظارت شهرداری صورت می‌گیرد.
۴۵۰ هزار نفر در اصفهان حاشیه‌نشین هستند
مسعود مهدویان فر مدیرکل دفتر امور اجتماعی و فرهنگی استانداری اصفهان گفت: ۴۰۰ تا ۴۵۰ هزار نفر در مناطق حاشیه‌نشین و کم برخوردار اصفهان سکونت دارند.
او می‌گوید: دستگاه‌های دولتی مداخله‌گر در این عرصه و نهاد‌های مردمی باید همگرایی داشته باشند تا شاهد کاهش آسیب‌های اجتماعی در بافت‌های حاشیه‌ای شهر باشیم.
اقدامات دولت در حوزه ساماندهی اجاره بها تاثیر چندانی نداشته
رئیس اتحادیه مشاوران املاک اصفهان می‌گوید: نرخ رهن و اجاره‌ها از قیمت فروش مسکن تبعیت می‌کند، تا زمانی که مسکن گران است رهن و اجاره هم افزایشی است؛ تولید مسکن و رفع شکاف میان عرضه و تقاضا می‌تواند به کاهش قیمت‌ها در بخش فروش و اجاره بینجامد.
به گفته جهانگیری تمهیدات دولت با آنچه واقعیت است فاصله دارد؛ به‌عنوان نمونه تصویب افزایش سقف اجاره‌ها و برخورد با مشاوران متخلف تا چه میزان قابلیت اجرا دارد؟
او معتقد است اگر دولت با ضمانت اجرایی قوه قضاییه بتواند افزایش اجاره‌بهای سال ۱۴۰۱ را در قالب یک مصوبه اعلام کند در این صورت قابلیت اجرایی خواهد داشت.
رئیس اتحادیه مشاوران املاک اصفهان می‌گوید: قطعاً هدف دولت، حمایت از مستأجر بوده، ولی راه‌هایی هم برای دور زدن این قانون وجود دارد؛ به عنوان مثال مالک و مستأجر بدون دخالت مشاور املاک، خود قرارداد را منعقد می‌کنند که این موضوع هم نتایجی نامطلوب دیگری به دنبال دارد.
به گفته جهانگیری وام ودیعه مسکن هم راهکار دیگری بوده، اما مبلغ آن به میزانی نیست که مشکلی را حل کند، جدای از بازپرداختی که دارد.
او معتقد است تأمین زیرساخت‌های لازم توسط دولت برای تولید مسکن و کاستن از تعداد مستأجران، تنها راهکار بهبود شرایط بازار مسکن است.
افزایش لجام‌گسیخته اجاره‌بها در ماه‌های اخیر موجب سرگردانی مستاجران و کوچ ساکنان محلات متوسط نشین شهر به مناطق حومه و حاشیه‌ای شده است؛ هرچند دولت با درنظر گرفتن تسهیلاتی مانند وام ودیعه مسکن و مصوباتی مثل تعیین سقف افزایش اجاره‌ها و تمدید خودکار قرارداد‌ها قصد در ساماندهی آشفته بازار اجاره مسکن دارد، اما شواهد نشان می‌دهد این اقدامات چندان راهگشا نبوده و نگرانی و خانه به دوشی مستاجران که بیشتر آن‌ها درآمد مشخص و محدودی دارند، ادامه دارد.
گزارش از سولماز محمدی