«ریوی» در زبان مردمان کُرمانج خراسان شمالی به معنای روباه است، علت این نام‌گذاری به این خاطر بوده که بخش‌های وسیعی از این سه تپه در نتیجه فعالیت‌های حفاران غیرمجاز، به‌سان لانه و حفره روباه شده است.
ریوی مهمترین محوطه باستانی شمالی شرق
تپه‌های سه‌گانه ریوی در راستای شمالی- جنوبی و بافاصله ۳۰۰ تا ۶۰۰ متر از یکدیگر قرار دارند.
فعالیت‌های سه کوره آجرپزی و هموار کردن زمین‌ها توسط کشاورزان در فواصل میان این تپه‌ها، آسیب‌های جبران‌ناپذیری به آن وارد آورده است.
تپه ریویِ الف در بخش جنوبی محوطه واقع‌شده و حدود ۵۸۱۸ مترمربع مساحت و ۷ متر بلندی دارد.
در گذشته در بخش شمالی تپه یک‌راه دسترسی ماشین‌رو به سطح تپه ایجادشده بود که در کنار فعالیت‌های کشاورزی موجب تخریب گسترده و آشکار شدن لایه‌ها و نهشته‌های استقراری و یک بنای خشتی بزرگ در بخش شرقی و جنوبی آن شده بود.
تپه ریویِ ب در بخش شمالی محوطه و در فاصله ۶۰۰ متری تپه ریوی الف قرار دارد. مساحت تپه ریوی ب حدود ۳۳۴۶ مترمربع و بلندای آن از سطح زمین‌های اطراف ۵ متر است.
متأسفانه در اثر فعالیت‌های کشاورزی و عمرانی یک‌چهارم این تپه (ربع جنوب شرقی آن) کاملاً نابودشده و دیواره‌های بزرگ خشتی و لایه‌ها و نهشته‌های فرهنگی دربرش‌های آن نمایان شده است.
تپه ریویِ ث با ۴۰۰۰ متر مساحت و ۲ متر بلندا در مرکز محوطه و در حدفاصل دو تپه دیگر قرارگرفته است. این تپه هم مانند دو تپه دیگر از آسیب‌های انسانی بی‌بهره نمانده و بخش جنوبی آن در اثر ایجاد جاده میان مزارع تخریب‌شده است.
ریوی مهمترین شهر باستانی شمال شرق در دوران هخامنشیان
اهمیت محوطه ریوی در این است که وسعت آن در دوران هخامنشی به بیش از ۱۱۰ هکتار رسیده و به نظر می‌رسد یکی از شهر‌های مهم دوران هخامنشی در شمال شرق کشور بوده است.
بر اساس این پژوهش‌ها، از دوران اشکانی و ساسانی نیز شواهد معماری و باستان‌شناسی مختلفی از محوطه ریوی به دست آمد که نشان از توالی استقراری پس از دوران هخامنشی در محوطه ریوی است؛ بنابراین با توجه به اهمیت علمی و گردشگری این اثر تاریخی، اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری خراسان شمالی با همکاری موسسه باستان‌شناسی آلمان، برنامه منظمی را تحت عنوان «پروژه باستان‌شناسی ریوی» جهت کاوش و پژوهش‌های باستان‌شناسی به مدت ۱۰ سال برنامه‌ریزی کرد.
با توجه به شواهد باستان‌شناختی، «ریوی» یکی از مهمترین محوطه‌های دوران تاریخی شمال شرق کشور است که پژوهش‌های باستان‌شناسی هدفمند در آن می‌تواند موجب ارتقاء شناخت ما از هویت تاریخی منطقه و رشد صنعت گردشگری در استان شود.
محمد جواد جعفری سرپرست پایگاه ملی میراث‌فرهنگی محوطه تاریخی گفت: نهمین فصل پژوهش‌های مشترک ایرانی – آلمانی در محوطه تاریخی ریوی که از ابتدای مهر ماه سال گذشته آغاز شده بود با نتایج قابل توجهی به پایان رسید.
سرپرست ایرانی فصل نهم کاوش باستان‌شناسی مشترک ایرانی- آلمانی محوطه تاریخی ریوی می‌گوید: در روند کاوش سال‌های قبل بخش‌هایی از یک گورستان عصر مفرغ (۳۷۰۰ سال قبل) در بخش شمالی و بقایایی از یک گورستان دیگر از دوران متاخر آهن (۲۶۰۰-۲۹۰۰سال قبل) در بخش جنوب شرقی محوطه تاریخی ریوی شناسایی شد که مطالعه بقایای انسانی این دو گورستان اهمیت بسیار زیادی در شناخت جوامع استقراری گذشته منطقه دارد.
کشف دژ نظامی در محوطه تاریخی ریوی مهمترین دستاورد فصل نهم کاوش‌ها
سرپرست پایگاه ملی محوطه تاریخی ریوی گفت: مهمترین دستاورد‌های فصل نهم کاوش باستان‌شناسی مشترک ایرانی- آلمانی در این محوطه کشف بقایای یک دژ نظامی مربوط به ۲۷۰۰ سال قبل همزمان با امپراطوری ماد‌ها در بخش جنوبی محوطه و گورستان عصر‌آهنی در بخش جنوب‌شرقی محوطه است.
بیشتر بخوانید
جعفری گفت: کشف بقایایی از یک دژ نظامی همزمان با شاهنشاهی ماد‌ها در بخش جنوبی محوطه تاریخی ریوی نیز نشان از وجود حکومت‌های کوچک منطقه‌ای همزمان و یا دست نشانده شاهنشاهی ماد در بخش‌های شمال شرقی قلمرو ایشان است.
این باستان‌شناس می گوید: مرکز شاهنشاهی ماد در حوالی همدان امروزی (هگمتانه) قرار داشته و تا کنون شواهد کمی از گسترش قلمرو این شاهنشاهی تا مناطق خراسان امروزی کشف شده است. سفال نوشته ساسانی نیز در بخش‌های شمالی محوطه و در میان ساختمان‌های خشتی باقی مانده از این دوران به‌دست آمد که بیانگر استمرار اهمیت سیاسی و اقتصادی محوطه تاریخی ریوی تا دوران ساسانی بوده است.
به گفته جعفری، این کتیبه حاوی دو کلمه است که به‌نظر می‌رسد اشاره به اسمی خاص دارد و ممکن است به اسم شخص و یا مکانی تاریخی در دوره ساسانی اشاره داشته باشد.
او گفت: یکی از مهمترین سئوالات علمی در مطالعات باستان‌شناسی محوطه تاریخی ریوی کشف نام تاریخی این شهر بوده است که اهمیت زیادی در مطالعات تاریخی شمال شرق ایران دارد.
سرپرست پایگاه ملی میراث فرهنگی محوطه تاریخی ریوی گفت: با توجه به یافته‌ها و مدارک باستان‌شناسی که طی ۹ سال پژوهش‌های باستان‌شناسی از محوطه تاریخی ریوی به‌دست آمده می‌توان این محوطه را سکونتگاهی مهم دانست که از ۳۷۰۰ سال قبل (اواخر دروان مفرغ) تا ۱۰۰۰ سال قبل (قرون اولیه اسلامی) توالی استقراری داشته است.
جعفری گفت: بر اساس دیدگاه‌های مقدماتی علمی، محوطه ریوی را می‌توان یک سکونتگاه شهری معرفی کرد که همزمان با امپراتوری ماد‌ها شکل گرفته و طی دوران‌های هخامنشی، اشکانی و ساسانی نیز همچنان هویت شهری داشته است.
او گفت: در حدود سال‌های ۴۰۰ میلادی که اواسط دوران شاهنشاهی ساسانی است استقرار شهری این محوطه تخریب و یا متروک می‌شود و یک استقرار کوچک روستایی از اوایل دوران اسلامی در بخش شرقی محوطه شکل می‌گیرد.
بیشتر بخوانید
این باستان‌شناس گفت: ۲۷۰۰ سال بقایای استقراری جوامع مختلف، محوطه تاریخی ریوی را هم از لحاظ پژوهش‌های نوین باستان‌شناسی و هم از لحاظ ظرفیت‌های گردشگری به یکی از مهمترین آثار تاریخی شمال شرق کشور تبدیل کرده و امید است فصل جدید فعالیت‌های علمی و عمرانی در این محوطه در قالب «پایگاه ملی میراث فرهنگی محوطه تاریخی ریوی» بستری مناسب برای شکوفایی ظرفیت‌های علمی و گردشگری این اثر تاریخی فراهم کند.
او گفت: نزدیکی این شهر تاریخی به جاده ارتباطی گرگان - مشهد فرصت مناسبی را برای ایجاد سایت موزه گردشگری و رشد صنعت توریسم منطقه نیز فراهم کرده است. فعالیت‌های باستان‌شناسی محوطه تاریخی ریوی با مجوز پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، از سوی اداره‌کل میراث‌فرهنگی خراسان شمالی و موسسه باستان شناسی آلمان از سال ۱۳۹۱ آغاز شده است.
پژوهش‌های باستان‌شناسی ایرانی‌آلمانی در محوطه ریوی دشت سملقان
طی پژوهش‌های باستان‌شناسی که از سال ۱۳۹۱ در محوطه تاریخی «ریوی» آغاز شد، باستان‌شناسان به بقایای یک شهر از دوران هخامنشی دست یافتند و با توجه به اهمیت این کشف، موسسه باستان‌شناسی آلمان در ایران که با پژوهشگاه میراث فرهنگی کشور تفاهم‌نامه همکاری مشترک منعقد کرده است جهت همکاری در پروژه باستان‌شناسی محوطه ریوی استان خراسان شمالی اعلام آمادگی کرد.
در سال ۱۳۹۴ با تلاش اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری خراسان شمالی بازدید‌ها و جلسات مختلفی در خصوص نحوه این همکاری‌های بین‌المللی برگزار شد و در اردیبهشت‌ماه سال جاری با حمایت و صدور مجوز پژوهشکده باستان‌شناسی کشور، این پژوهش‌ها آغاز گردید.
در روند کاوش‌های باستان‌شناسی در شهرستان مانه و سملقان که در مهروموم‌های ۱۳۹۱ و ۱۳۹۳ در محوطه تاریخی ریوی انجام شد نتایج چشمگیری از وجود یک محوطه تاریخی بزرگ به دست آمد که از حدود ۹۰۰ پیش از میلاد تا اواخر دوران ساسانی، حدود ۱۵۰۰ سال تداوم استقراری داشته است.
برگزاری نخستین نوروزگاه در پایگاه ملی میراث‌فرهنگی محوطه باستانی ریوی
علی مستوفیان گفت:نوروز امسال نخستین نوروزگاه در پایگاه میراث‌فرهنگی محوطه باستانی ریوی با حضور نماینده مردم بجنورد، جاجرم و مانه‌سملقان در مجلس شورای اسلامی و فرماندار شهرستان مانه‌وسملقان برگزار شد.
نوروزگاه محوطه باستانی ریوی با اجرای موسیقی سنتی، رقص آیینی، سوارکاری، کارگاه آموزشی کاوش باستان‌شناسی به کودکان و بازدید از سایت کاوش‌های باستان‌شناسی ریوی برگزار شد.
توسعه فرهنگی و گردشگری شمال شرق
شناسایی و معرفی فرهنگ‌های تاریخی منطقه شمال شرق کشور، سامان‌دهی و ایجاد سایت موزه فضای باز در محوطه تاریخی ریوی در راستای رشد صنعت گردشگری استان، فراهم آوردن زمینه مناسب برای تعاملات بین‌المللی علمی و فرهنگی و… ازجمله اهداف فعالیت‌های باستان‌شناسی در محوطه تاریخی ریوی است.
باتوجه‌به شواهد باستان‌شناختی، ریوی یکی از مهمترین محوطه‌های دوران تاریخی شمال شرق کشور است که پژوهش‌های باستان‌شناسی هدفمند در آن می‌تواند موجب ارتقای شناخت ما از هویت تاریخی منطقه و رشد صنعت گردشگری شود.
تاکنون ۶۴۲ اثر تاریخی خراسان شمالی در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده که از این تعداد ۵۰۹ اثر تاریخی، ۴۴ اثر طبیعی، ۷۵ اثر ناملموس و ۱۴ اثر منقول تاریخی است.
استان خراسان شمالی با داشتن بیش از ۱۴۰۰ اثر و بنای تاریخی شناسایی‌شده در شمال شرق کشور قرار دارد.
گزارش از دانش طلب