در چند روز اخیر که مذاکرات رفع تحریم در دوحه در حال برگزاری بود، اتفاقات دیگری هم در سایه مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا در سطح بین‌الملل رخ داد، روز پنجشنبه ۹ تیر درحالی نشست دوره‌ای شورای امنیت سازمان ملل دقیقا یک روز پس از مذاکرات دوحه برگزار شد که باردیگر غرب به رهبری آمریکا به دنبال مقصرنمایی تهران بود، آن هم در شرایطی که بسیاری از کارشناسان حوزه بین‌الملل، مذاکرات قطر را آخرین فرصت آمریکا می‌دانستند.
البته مواضع خصمانه تروئیکا و آمریکا علیه تهران، این بار هم با مواضع و پاسخ‌های محکم ایران و انتقادات چین و روسیه مواجه شد، اما در این‌طرف و از داخل کشورمان هم رئیس‌جمهور در گفت‌وگوی تلفنی با امیر قطر به عنوان میزبان مذاکرات، اتهام‌زنی غرب علیه ایران، آن هم درست همزمان با روند گفتگو‌ها را نشان‌دهنده پایبند نبودن غرب به اقتضائات مذاکره جدی و واقعی دانست و باردیگر تاکید کرد که توافق پایدار، مستلزم لغو تحریم‌ها با ضمانت‌های لازم و کنار گذاشتن بی‌قید و شرط ادعا‌های بی‌پایه و اساس است. در ادامه این گزارش به بررسی تحولات دو روزه گذشته ناظر به فضای مذاکراتی می‌پردازیم.
نشست شورای امنیت متاثر از مذاکرات
نشست دوره‌ای شورای امنیت سازمان ملل این بار به سیزدهمین گزارش آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد از اجرای قطعنامه ۲۲۳۱ و توافق برجام پس از مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا با میانجیگری اتحادیه اروپا اختصاص داشت؛ مطابق قطعنامه ۲۲۳۱، هر شش ماه یک‌بار گزارش دبیرکل سازمان ملل در نشست عادی شورای امنیت سازمان ملل ارائه می‌شود و نماینده دائم جمهوری اسلامی ایران در نیویورک هم در این نشست سخنرانی می‌کند.
همان‌گونه که انتظار می‌رفت، فضای نشست شورای امنیت متاثر از توافقات قبلی و سفر جوزپ بورل، نماینده عالی اتحادیه اروپا به تهران و گفتگو‌های دوحه بود. هرچند در این نشست بر اولویت روند مذاکرات دیپلماتیک برای احیای کامل مفاد برجام تاکید شد، اما تروئیکای اروپایی مواضع قبلی خود را درباره احیای برجام تکرار کردند که البته سفیر اتحادیه اروپا به دلیل این‌که نقش میانجی را در مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا دارد، از لحن ملایم‌تری نسبت به انگلیس، فرانسه و آلمان برخوردار بود.
وارونه‌نمایی یا آلزایمر سیاسی؟
سه کشور اروپایی همچنین با اشاره به مذاکرات غیرمستقیم میان ایران و آمریکا در دوحه قطر، تهران را متهم کردند که در این مذاکرات از این فرصت دیپلماتیک استفاده نکرده و خواسته‌های جدید خارج از برجام و غیرواقعی را مطرح کرده است، در ادامه هم مدعی شدند برنامه موشکی ایران مغایر با قطعنامه ۲۲۳۱ است و از این رو خواستار توقف تمام فعالیت‌های موشکی بالستیک مغایر با قطعنامه یادشده از سوی ایران شدند.
باوجود چنین مواضعی از سوی غرب، به نظر می‌رسد تروئیکا به آلزایمر سیاسی دچار شده‌اند، چراکه ایران به‌صراحت و به صورت رسمی اعلام کرده بود که از سرگیری مذاکرات در دوحه، صرفا درباره بخش‌های اختلافی و درخصوص رفع تحریم‌های باقیمانده است و هیچ چیزی به توافقات انجام شده در وین افزوده نخواهد شد، درنتیجه تا این حد وارونه‌نمایی موضع تهران نمی‌تواند طبیعی باشد. حتی سخنگوی وزارت خارجه هم گفت ما با این تعهد می‌رویم که در کوتاه‌ترین زمان ممکن این چند موضوع باقیمانده را به سرانجام برسانیم و امیدواریم پیام‌هایی که بورل آورد، در عمل نیز مشاهده شود. از سوی دیگر هم ایران از همان ابتدای مذاکرات وین در آذرماه ۱۴۰۰، بر لزوم لغو تمامی تحریم‌های مرتبط با توافق هسته‌ای، ایجاد مکانیزمی برای راستی‌آزمایی لغو آن‌ها و اطمینان از خارج نشدن مجدد آمریکا از این توافق تاکید کرده بود.
برچسب فرابرجامی به مطالبات تهران.
اما در نشست شورای امنیت سازمان ملل دقیقا چه گذشت؟ شاید بتوان بیانیه‌خوانی تکراری تروئیکای اروپایی را مهم‌ترین بخش این نشست دانست، چون قبل از شروع نشست، نماینده فرانسه در سازمان ملل در جمع خبرنگاران با قرائت بیانیه مشترک فرانسه، انگلیس و آلمان، ادعا‌های غرب درباره پیشرفت‌های هسته‌ای ایران را تکرار کرد و بدون اشاره به اقدامات تخریبی خودشان و آمریکا در تصویب قطعنامه شورای حکام آژانس، پاسخ‌های تهران را منفی، مخرب و تحریک‌کننده خواند! ظاهرا تروئیکا انفعال و سکوت را برای ایران بعد از هجمه‌های آژانس بهترین موضع می‌دانند.
در ادامه هم این سه کشور اروپایی، تهران را متهم کردند که تاکنون حاضر به استفاده از فرصت دیپلماتیک نشده و به اقدامات تشدیدکننده خود ادامه داده است و حتی مدعی شدند اقدامات ایران برای بازگشت به اجرای کامل تعهدات برجامی‌شان مانع ایجاد می‌کند و دستیابی به راه‌حل سیاسی را مشکل می‌سازد. به همین دلیل از ایران خواستند تا فرصت هست، این توافق را نهایی کند. نکته عجیبی که درباره چنین ضرب‌الاجلی وجود دارد، این است که دولت واشنگتن از ۲۰ اسفند تاکنون یعنی بیشتر از سه ماه، مذاکرات را به دلیل عدم اتخاذ تصمیم سیاسی معطل کرده بود و نمی‌توانست تصمیم لازم برای برگشت به مذاکرات وین را بگیرد و این ایران بود که با ابتکارات سازنده و رو به جلو، راه دیپلماسی را باز نگه داشت.
گوترش چه می‌گوید؟
آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد هم سیزدهمین گزارش خود از اجرای قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت را در حالی ارائه داد که در آن بر ضرورت رفع تحریم‌های هسته‌ای یکجانبه آمریکا علیه ایران و بهره‌مندی ایران از مزایای اقتصادی برجام تاکید کرد.
گوترش در عین حال بر ضرورت تسریع این فعالیت‌ها و اجتناب از تاخیر در فرآیند مذاکرات اشاره کرد و از ایران و آمریکا خواست برای حل و فصل موضوعات باقیمانده در مسیر احیای برجام، نرمش بیشتری نشان دهند.
دبیرکل سازمان ملل متحد به طور خاص درخواست خود از آمریکا برای رفع تحریم‌های مرتبط با حوزه نفتی ایران که می‌تواند فرآیند احیای برجام را تسهیل کند، تکرار کرد.
دولت بایدن یا دولت دوم ترامپ؟
اما شاید عجیب‌ترین موضع را در نشست ۳۰ ژوئن، آمریکا داشت؛ دولت بایدن که ظاهرا دولت دوم ترامپ است در زمینه برجام هیچ تفاوتی با دولت قبل از خود ندارد و تاکنون حاضر به لغو تحریم‌های برجامی نشده، در عین حال هم علاقه خاصی به کلیدواژه فرابرجامی و برچسب زدن با این عنوان به تهران دارد.
ریچارد ام. میلز، معاون نمایندگی آمریکا در سازمان ملل در این نشست مدعی شد آمریکا همچنان متعهد به بازگشت متقابل به اجرای کامل برجام است. ما چندین ماه است برای بازگشت به برجام براساس آنچه در وین مذاکره شده، آمادگی داریم. چنین توافقی از ماه مارس در دسترس است. تنها زمانی که ایران خواسته‌های خارج از برجام خود را کنار بگذارد، می‌توانیم این توافق را
نهایی کنیم. نماینده آمریکا در این نشست شورای امنیت ادعا کرد: «در دور اخیر مذاکرات در دوحه قطر ایران همچنان خواسته‌هایی را مطرح کرد که فراتر از برجام است. ایران هنوز هیچ فوریتی برای نهایی کردن توافق از خود نشان نداده است.»
این مقام آمریکایی بدون اشاره به اقدامات مخرب کشورش مدعی شد ما از گام‌های اخیر ایران که توانایی فعالیت‌های نظارتی آژانس و احتمال احیای برجام را تضعیف می‌کنند، نگران هستیم. چنین گام‌هایی بازگشت به اجرای کامل برجام را دشوارتر می‌سازد. آمریکا از فعالیت‌های نظارتی آژانس در ایران کاملا حمایت می‌کند. نماینده آمریکا همچنین مدعی شد: توپ در زمین ایران است و تصمیم برای بازگشت به اجرای کامل برجام برعهده ایران خواهد بود.
تروئیکا به دنبال آمریکا
در این نشست که انگلیس، فرانسه و آلمان موضع یکسانی با آمریکا داشتند؛ سفیر و نماینده انگلیس در سازمان ملل نیز مدعی شد از ماه مارس تاکنون یک توافق قابل اجرا بر روی میز بوده است که می‌توانست ایران و آمریکا را به برجام بازگرداند و تحریم‌های آمریکا را که مغایر با برجام هستند، نیز لغو کند، اما ایران حاضر به استفاده از این فرصت نشد! و خواسته‌های فراتر از برجام مطرح می‌کند.
سفیر و نماینده فرانسه در سازمان ملل هم همسو با آمریکا گفت که ایران نتوانسته است از فرصت ایجاد‌شده در سفر جوزپ بورل به تهران و مذاکرات غیرمستقیم با آمریکا استفاده کند؛ معاون نمایندگی آلمان در سازمان ملل هم در سخنانی گفت: «به‌رغم اعتقاد قوی ما مبنی بر این‌که احیای برجام هم ضروری و هم ممکن است، متاسفانه چشم‌انداز‌ها در این مرحله بسیار ضعیف شده است.»
انتقاد چین و روسیه از مواضع واشنگتن
این مواضع غیرسازنده و مخرب غرب و آمریکا در حالی بود که نماینده چین در سازمان ملل اعلام کرد: «درحالی که آمریکا بر آمادگی خود برای بازگشت به برجام تاکید می‌کند، حتی هنگام مذاکرات، تحریم‌های جدیدی علیه ایران وضع کرده است و این اقدامات بر روند مذاکرات تاثیر منفی می‌گذارد.»
وی تاکید کرد: «آمریکا باید به سخنانش عمل و تمام تحریم‌های یکجانبه علیه ایران را لغو کند تا ایران بتواند به صورت کامل از مزیت‌های اقتصادی برجام استفاده کند.»
معاون نمایندگی روسیه در سازمان ملل نیز در این نشست با انتقاد از آمریکا گفت: «تحریم‌های یکجانبه آمریکا علیه ایران، مغایر با برجام هستند، توقف پیشرفت در برجام نیز به دلیل اقدامات آمریکا و تحریم‌های آن است و ایران به عواقب این تحریم‌ها پاسخ داده است.»
آمریکایی‌ها آماده توافق نیستند
به هرحال با روند فعلی و آنچه از مواضع تروئیکا و آمریکا در نشست شورای امنیت سازمان ملل مرور کردیم، طبیعی است برای ایران اتفاقات بعد از توافق بسیار مهم باشد. این‌که بعد از توافق چه رخ خواهد داد و آیا منافع اقتصادی شرکت‌هایی که در ایران شروع به کار کنند، حفظ خواهد شد یا ممکن است مانند قرارداد قبلی، دوباره مشمول تحریم شوند؟ پژوهشگران سیاسی معتقدند که برای تهران این نکته مهم است که چه تضمینی به شرکت‌های سرمایه‌گذار داده می‌شود که برای آن‌ها انگیزه ایجاد کند تا به نفع اقتصاد ایران سرمایه‌گذاری کنند؟ آنچه باعث می‌شود به این نتیجه برسیم که آمریکایی‌ها آماده توافق نیستند، این است که بایدن تاکنون به دلیل فشار‌های کنگره و منطقه نتوانسته تصمیمات قاطعی بگیرد، بنابراین نمی‌توان از توافق مطمئن بود و به همین دلیل ایران تاکید دارد که توپ در زمین واشنگتن است؛ هرچند این بار، شانس توافق قوی‌تر است.
از سوی دیگر محققان خاطرنشان می‌کنند که فرستادن رابرت مالی برای مذاکره، که از حامیان توافق است، به این معنی است که این بار، احتمال توافق وجود دارد و رابرت مالی با خود مجوز توافق را به همراه دارد. به هرحال جمع‌بندی این فضا نشان می‌دهد آمریکا تا چه حد سردرگم است و با بازی سیاسی-رسانه‌ای به دنبال تولید فشار رسانه‌ای علیه ایران است تا با جوسازی بین‌المللی علیه کشورمان، نیاز خودشان به توافق را طوری ترسیم کنند که گویا ایران به این توافق نیاز دارد. در حالی که دولت سیزدهم به دنبال مذاکره برای مذاکره نبوده و احیای انتفاع اقتصادی از برجام را تنها دلیل توافق عنوان کرده است.
نماینده ایران: توافق در دسترس است
اما در بخش دیگری از نشست شورای امنیت سازمان ملل، مجید تخت‌روانچی سفیر و نماینده دائم جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل متحد به تمام ادعا‌های مطرح‌شده پاسخ داد و گفت: «ایران به دیپلماسی چندجانبه متعهد است که نتیجه آن باید تضمین‌کننده لغو موثر و قابل راستی‌آزمایی همه تحریم‌های غیرقانونی باشد.»
نماینده دائم ایران در سازمان ملل تاکید کرد: «ایران ضمانت‌های قابل راستی‌آزمایی و عینی از آمریکا درخواست کرده و این‌که برجام دوباره از بین نخواهد رفت و آمریکا دوباره تعهدات خود را نقض نخواهد کرد، تحریم‌ها به بهانه‌ها یا عناوین دیگر – همان‌طور که در دولت قبلی آمریکا اتفاق افتاد - اعمال نخواهد شد و این‌که، سازوکار‌های برجام مورد سوء‌استفاده قرار نخواهد گرفت.
وی با تاکید بر این‌که توافق در دسترس است و در دوحه با جدیت عمل کردیم، تاکید کرد: «ما مانند گذشته، برای مرحله بعدی مذاکرات با هماهنگ‌کننده اتحادیه اروپا در تماس خواهیم بود. هیات مذاکراتی ما آماده است که دوباره به طور سازنده وارد گفتگو شود تا به توافق برسیم. توپ در زمین آمریکا است و اگر آمریکا واقع‌بینانه عمل کند و قصد جدی خود را برای اجرای تعهداتش نشان دهد، توافق دور از دسترس نیست.»
سفیر ایران در سازمان ملل همچنین اظهار کرد: «همان‌طور که بار‌ها اعلام کرده‌ایم، برنامه‌های فضایی و موشکی ایران خارج از حوزه یا صلاحیت قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت (۲۰۱۵) و ضمایم آن بوده و موضوع مذاکره نیست. در مجموع؛ باید دید آیا دولت جو بایدن که اکنون در داخل و خارج از آمریکا تحت فشار‌های فزاینده سیاسی و اقتصادی قرار دارد، برای رهایی از این مشکلات حاضر به جبران خطا‌های واشنگتن در حق ملت بزرگ ایران با رویکردی منطقی به جای تداوم بازی مقصرنمایی ایران و بهره‌مندی از منافع برجام خواهد بود؟»
وی تاکید کرد: سیاست خارجی ایران مبتنی بر رعایت کامل حقوق بین الملل، احترام متقابل، حسن همجواری، همکاری و گفتگو و حفظ صلح و امنیت منطقه از طریق مشارکت فعال همه کشور‌های منطقه است.
ما مصمم هستیم که این سیاست را با حسن نیت دنبال کنیم. تعامل و تلاش سازنده ما با سازمان ملل برای کمک و حمایت از آتش بس در یمن و تمدید آن، ناشی از اعتقاد راسخ ما به این است که کشور‌های منطقه باید برای حل و فصل مسالمت‌آمیز اختلافات با یکدیگر همکاری کنند.
منبع: جام جم