بیشتر ما ایرانی‌ها، با دیدن تردستی‌های استاد بهروز کریمی ملقب به «پریستو» یا پدر شعبده‌بازی ایران، در تلویزیون به شعبده بازی علاقه‌مند شده ایم. اولین بار در اواسط دهه ۱۹۸۰ برای افزایش آگاهی درباره هنر و علم شعبده‌بازی و تشویق مردم به آن، ۱۸ ژوئن روز شعبده‌بازی تعیین و جشن‌هایی برگزار شد. البته نباید شعبده را با سحر و جادو یکی دانست. این دو کاملا از هم جدا هستند و در این گزارش ما می‌خواهیم به مناسبت روز شعبده‌بازی، درباره این هنر- علم صحبت کنیم و اطلاعات جالبی در این باره ارائه بدهیم.
در اوایل قرن بیستم شعبده‌بازانی مانند «هری هودینی» در دوره‌ای که به «عصر طلایی جادو» معروف شد، به موفقیت گسترده تجاری دست یافتند. پس از اختراع تلویزیون هم این هنر در سراسر جهان گسترده شد. در سال ۱۹۶۸ انجمن شعبده‌بازان بین‌المللی تاسیس شد و شعبده‌بازان در این مکان راز‌های خود را با هم به اشتراک گذاشتند و علم و هنر شعبده را هزاران برابر گسترش دادند. جالب است بدانیم شعبده‌بازان رازهای‌شان را از همدیگر پنهان نمی‌کنند، ولی خود را موظف می‌دانند که راز‌ها را برای مردم افشا نکنند. هرچند برملا کردن شعبده‌هایی که مدتی از اجرای شان می‌گذرد، اشکالی ندارد. در این گزارش از خصوصیت‌های یک شعبده‌باز موفق می‌گوییم و چند ترفند ساده را برای گرم کردن دورهمی‌های شما آموزش می‌دهیم. با ما وارد این تونل مرموز شوید...
۱۰ قانون بین المللی شعبده‌بازی!
تردستی، چشم‌بندی، ذهن‌خوانی، شعبده‌بازی و اسم‌های دیگر، فنی است برای انجام کار‌های عجیبی که حواس بیننده را از اصل موضوع پرت می‌کند. این کار‌ها یا با روش‌های علمی، فیزیکی، شیمیایی و ریاضی انجام می‌شوند، یا با مهارت و حقه، سرعت عمل و پنهان‌کاری توسط دست و ابزار شعبده‌باز بر ذهن تماشاچیان اثر می‌گذارد، یعنی تردست به بیننده چیزی نشان می‌دهد که واقعا اتفاق نیفتاده، ولی کاری می‌کند که او باور کند. شعبده‌بازی چند قانون و اصل مهم دارد که در مجامع جهانی شعبده‌بازی تاکید بر این ۱۰ قانون بیشتر از بقیه است و هر شعبده‌بازی باید این قوانین را رعایت کند:
- هرگز به قصد خودنمایی و فخرفروشی شعبده‌بازی نکنید، یعنی از شعبده‌بازی باید برای سرگرم‌کردن مردم استفاده کرد، نه سوءاستفاده‌ها از آن.
- همیشه به شعبده‌بازان همکار خود احترام بگذارید. برخلاف بیشتر مشاغل، رفاقت با همکار در شعبده‌بازی یکی از اصول مهم موفقیت است چراکه باعث می‌شود اعتبار شعبده‌باز بیشتر شود و حتی ترفند‌های بیشتری یاد بگیرد.
- هرگز راز کارت را به تماشاچی نگو. این اصل یکی از بدیهی‌ترین قوانین شعبده‌بازی است. همان‌طور که از قدیم گفته‌اند «معما چو حل گشت، آسان شود»!
- هرگز یک ترفند را برای یک مخاطب تکرار نکنید. هرچقدر شعبده‌باز مهارت داشته باشد، باز هم امکان سوتی دادن وجود دارد و البته تماشاچیان زرنگی هم هستند که با کمی دقت می‌توانند راز یک تردستی را کشف کنند.
- فقط در شرایط مناسب شعبده را انجام دهید. بدیهی است اگر شرایط کار مهیا نباشد، نه شعبده درست انجام می‌شود و نه مخاطب از آن لذت می‌برد.
- هنگام اجرای یک ترفند چیزی برای گفتن داشته باشید. یکی از اصول موفقیت در اجرای شعبده‌بازی، ارتباط برقرارکردن با تماشاچی است. شعبده‌باز اگر نتواند اعتماد مخاطبش را جلب کند، قطعا در اجرایش موفق نخواهد بود.
- تردستی خود را به مردم تحمیل نکنید. دیده شده کسانی یک ترفند را یاد گرفته‌اند و وقت و بی‌وقت، هر کسی را که ببینند خفت و آن را برایش اجرا می‌کنند!
- یک شعبده‌باز خوب باید برای هنر خودش و سلیقه و خواست مخاطب احترام قائل باشد.
- تماشاچی را طوری رها کنید تا مشتاق بماند. به قول معروف جوری برنامه اجرا کنید که تماشاچیان در «کف» کارتان بمانند!
- سعی نکنید به یک باره همه چیز را بیاموزید. این‌جا هم آهسته و پیوسته رفتن به شدت توصیه می‌شود.
تمرین کنید!
چگونه یک شعبده‌باز موفق شویم؟
قطعا شعبده‌بازی هم مانند دیگر فنون، نیاز به آموزش، تمرین و وسایل مخصوص دارد. شما نمی‌توانید با نشستن گوشه خانه و چرخ زدن در اینترنت، به یک شعبده‌باز حرفه‌ای تبدیل شوید! باید بدانید که شعبده‌بازی بر چند اصل مهم بنا شده است: استفاده از خطای دید بیننده، سرعت عمل بالای شعبده‌باز، بلدبودن حرکت‌های کاربردی و داشتن ابزار‌های مخصوص. قبل از هر کاری باید ترفند‌های شعبده‌بازی را بخوانید و یاد بگیرید. سپس می‌توانید با تماشای فیلم‌های اجرا یا دیدن توضیحات راز‌های شعبده‌بازی توسط استادان این کار، هم دید خود را درباره زمینه‌های مختلف تردستی باز و هم فکرتان را برای خلق شعبده‌های جدید فعال کنید. برای خرید وسایل شعبده‌بازی هم می‌توانید از فروشگاه‌های لوازم شعبده‌بازی یا سایت‌های معتبر این ابزار را تهیه کنید.
همچنین وقتی حرفه‌ای شدید می‌توانید وسایل مورد نیاز شعبده مخصوص خودتان را بسازید. بهترین منبع برای دیدن فیلم‌های شعبده‌بازی، اینستاگرام، آپارات و در نهایت یوتیوب است. می‌توانید با جست‌وجوی کلیدواژه‌های شعبده، شعبده‌بازی، تردستی، magic، magician و... به صفحه‌های مرتبط مراجعه و کار‌های شعبده‌بازان ایرانی و خارجی را تماشا کنید. همچنین در صورت اطمینان از سایت‌های آموزش آنلاین می‌توان فیلم‌های آموزشی را از استادان این هنر خرید و دید. سپس باید تمرین را شروع کنید. آیا دیده‌اید که یک فوتبالیست با لم دادن روی مبل، به تیم‌ملی راه یابد؟ برای شعبده‌بازی هم همین‌طور است.
باید آن‌قدر تمرین کنید که به قول معروف چشم‌بسته هم بتوانید تردستی خود را انجام دهید. تمرین هم مراحل مختلفی دارد. ابتدا از جلوی آینه شروع کنید. فرض کنید که روی صحنه مسابقه استعدادیابی جلوی داوران و هزاران تماشاچی ایستاده‌اید و فنونی را که یاد گرفته‌اید با صدای بلند جلوی آینه اجرا کنید. وقتی در این مرحله ترس و خجالت‌تان ریخت، شعبده خود را مقابل کسانی که تشویق‌تان می‌کنند، نه مسخره، اجرا کنید و چه کسانی بهتر از اعضای خانواده. در نهایت هنگامی که به مهارت کافی دست پیدا کردید جلوی تماشاچیان شعبده‌تان را اجرا کنید.
تردستی، ایلوژن، اسکیپ و دیگران!
شعبده‌بازی شاخه‌های مختلفی دارد که بنا به علاقه خودتان می‌توانید آن‌ها را انتخاب کنید. به یاد داشته باشید که شعبده‌بازان معروف دنیا هرکدام در یک رشته تخصص پیدا کرده و در همان رشته پیش رفته‌اند. مثلا «تردستی» که همان‌طور که از نامش پیداست به سرعت عمل دست و‌تر و فرز بودن شما بستگی دارد. یکی از معروف‌ترین تردستی‌ها هم بازی با کارت‌هاست که در دنیا طرفداران فراوانی دارد. اکنون «شین لیم» مطرح‌ترین شعبده‌باز با کارت در دنیاست که البته تمام مهارت او در سرعت دست‌هایش خلاصه شده است. شاخه دیگر «ایلوژن» یا همان خطای دید است که با استفاده از ابزار گوناگون مخاطب را گول می‌زنیم و فکر می‌کند چیز دیگری می‌بیند.
یکی از معروف‌ترین شعبده‌های ایلوژن همان نصف کردن افراد درون جعبه با اره یا عبوردادن شمشیر از درون آن‌هاست که بدیهی است هرگز برای اجرای یک شعبده، لازم نیست کسی را سوراخ یا نصف کنیم! کافی است طرف خودش را درون جعبه جمع کند تا اره و شمشیر از کنارش عبور کند. رشته دیگر «استیج» یا همان اجرا‌های صحنه‌ای است که دست شعبده‌باز برای اجرا بازتر است، چون می‌تواند از ابزار بیشتر و شرایط بهتری استفاده کند.
مثلا غیب شدن یک نفر روی صحنه که طبیعی است از یک در مخفی عبور می‌کند. رشته «کلوز آپ» این روز‌ها بیشتر طرفدار پیدا کرده که به عبارتی اجرای تردستی چهره به چهره است. شعبده‌باز‌های این رشته به خیابان می‌روند و تردستی‌های خود را جلوی چشم مردم کوچه و بازار اجرا می‌کنند. از معروف‌ترین این شعبده‌باز‌ها می‌توان «دیوید بلین» را نام برد و از جالب‌ترین شعبده‌هایش، زنده کردن مگس مرده در کف دست رهگذران است. بد نیست بدانید راز این کلک قراردادن مگس در یخچال است که مدتی بیهوش می‌شود و وقتی آن را کف دست قرار می‌دهیم، گرم شده، به هوش آمده و پرواز می‌کند!
البته این شعبده‌باز‌ها حتما همراه خود یک گروه فیلم بردار هم می‌برند تا این لحظه‌ها را ثبت کنند. ولی نباید فراموش کرد که بخشی از اجرا‌های خیابانی با هماهنگی تماشاچیان انجام می‌شود و رهگذران، در حقیقت بازیگر و همدست‌های شعبده‌باز هستند. نمونه‌اش هم پرواز «دیوید کاپرفیلد» در خیابان جلوی چشم مردم است که تماشاچیان در جریان بودند وی را با نخ نامرئی از جرثقیل بالا می‌کشند یا روی آب راه رفتن «کریس انجل» که افراد داخل و بیرون استخر می‌دانستند او روی سکویی نامرئی راه می‌رود، ولی با اشتیاق فیلم بازی کردند و خودشان را تعجب‌زده نشان دادند! شاخه‌های دیگر شعبده‌بازی «کمدی» یا همان اجرا‌های خنده‌دار (شبیه کار دلقک‌ها در سیرک‌ها) و «اسکیپ» (یا همان فرار از موقعیت‌های بسته و خطرناک مثل تابوت زیر خاک و جعبه درون آب) است.
شعبده بازی منتال چیست؟
«منتال» یا ذهن‌خوانی یکی دیگر از رشته‌های هنر شعبده‌بازی است. همان‌طور که شعبده‌باز‌ها از رشته استیج (اجرا روی صحنه) به رشته کلوزآپ (اجرای حضوری) روی آوردند، مدتی است بسیاری از شعبده‌باز‌ها علاقه ویژه‌ای به منتال نشان داده‌اند. ابزار شعبده‌بازی یک منتالیست، قلم، کاغذ، چشم‌بند و تجهیزاتی بسیار ساده است. به همین دلیل ذهن‌خوان‌ها می‌توانند در هر شرایطی شعبده‌های خود را اجرا کنند. حتما به یاد داشته باشید که هنر منتال هیچ ارتباطی با جادوگری، فال گیری، قدرت ماوراءالطبیعه، انرژی درمانی، ارتباط با اجنه و ارواح و... ندارد. علم منتال به ذهن و فکر، واژه‌ها، واکنش‌ها و روان شناسی مرتبط است.
یک هنرمند خوب در رشته منتال باید هوش بالایی داشته باشد و با قدرت کلمه‌هایش بتواند تماشاچی را گول بزند. به عبارتی تجهیزات و وسایل ویژه و همچنین سرعت عمل بالا، اصول شعبده‌بازی معمولی هستند، ولی در رشته منتال، فن بیان و تاثیرگذاشتن روی مخاطب اساس کار است.
به عنوان یک علاقه‌مند به شعبده‌بازی حتما با سعید فتحی روشن آشنا هستید. همان که مدتی است با عنوان منتالیست یا ذهن‌خوان، جای خود را بین شعبده‌باز‌های مطرح باز کرده است. برای نمونه یکی از ترفند‌های ذهن‌خوانی او یعنی حدس زدن شماره سریال اسکناس را این‌جا لو می‌دهیم تا یاد بگیرید و در جمع‌های خانوادگی اجرا کنید:
از تماشاچی بخواهید یک اسکناس از جیبش دربیاورد و بدون این که شما عدد سریالش را ببینید، خودش آن را حفظ کند و سپس اسکناس را تا بزند. از او بخواهید اسکناس تاشده را طوری به شما بدهد که عدد سریالش دیده نشود. بعد شما اسکناس تاشده را به سمت تماشاچی بگیرید و او را مطمئن کنید که عدد رو به داخل تا شده و شما نمی‌توانید آن را ببینید. سپس در یک لحظه کمی تای اسکناس را مطابق شکل تغییر دهید تا شماره سریال به سمت خودتان دیده شود. از این‌جا باید طوری وانمود کنید که انگار وارد ذهن او شده‌اید و دارید عدد را از اعماق فکرش بیرون می‌آورید! برای جذاب شدن کار باید عدد را با مکث، رقم به رقم و حتی گاهی اشتباه بگویید و سپس سریع تصحیح کنید. به همین راحتی توانستید یک شعبده ذهن‌خوانی خفن انجام دهید!
راز‌های چند تردستی ساده، اما شگفت‌انگیز
در این بخش چند تردستی ساده را آموزش می‌دهیم تا در جمع‌های خانوادگی با انجام این شعبده‌ها، سر دیگران را گرم کنید و خودتان را یک شعبده‌باز حرفه‌ای نشان دهید. فقط تمرین فراموش نشود و مراقب باشید بااحتیاط و نظارت بزرگ‌تر‌ها این کار‌ها را انجام دهید.
خاموش کردن کبریت
اجرای تردستی: یک کبریت از داخل جعبه درآورید، آن را روشن کنید و رو به تماشاچی بگیرید. سپس با حرکت دست دیگر به سمت پایین، کبریت خاموش می‌شود.
راز تردستی: از قبل پایین چوب کبریت را خیس کنید تا وقتی شعله به کمر کبریت می‌رسد، خودبه‌خود و مطابق با حرکت دست دیگرتان خاموش شود!
انتقال شعله از فندک به مشت
اجرای تردستی: یک فندک در دست گرفته و آن را به حفره مشت دیگرتان نزدیک کنید. ناگهان حفره مشت‌تان شعله‌ور می‌شود.
راز تردستی: درون مشت خود یک فندک دیگر مخفی کنید که دکمه آن را پایین نگه داشته‌اید. با نزدیک شدن شعله فندک اول به گاز فندک دوم، آن روشن می‌شود.
عبور خودکار از داخل اسکناس
اجرای تردستی: یک اسکناس سالم را به تماشاچی نشان دهید. سپس آن را تا کرده و مقابل تماشاچی بگیرید. یک خودکار را از لای تای اسکناس عبور داده و به پایین فشار دهید تا از وسط اسکناس رد شود. بعد اسکناس را باز کرده و به تماشاچی نشان دهید که سالم است.
راز تردستی: وقتی اسکناس را تا می‌زنید، لبه آن را کمی کج کنید. سپس خودکار را لای اسکناس قرار دهید و از آن قسمتی که کج کرده‌اید، مانند شکل عبور دهید. الان خودکار از کنار اسکناس عبور می‌کند.
غیب کردن سکه درون مشت
اجرای تردستی: یک سکه در دست بگیرید، آن را به درون مشت خود فشار دهید. بعد دو دست خود را رو به تماشاچی باز کنید. سکه غیب شده.
راز تردستی: به پشت سکه کمی چسب بزنید. وقتی نشان می‌دهید که سکه را درون مشت خود فشار می‌دهید، در حقیقت آن را از سمت چسبناکش به پشت مشت خود می‌چسبانید. بعد هم کف دو دست خود را رو به تماشاچی نشان دهید که خالی است.
منبع: خراسان