ششم ذی القعده روز بزرگداشت احمد بن موسی بن جعفر (ع) خورشید پرفروغ هدایت و شاهچراغ شهر شیراز است. امین ولایتی که از او در چهار خصلت هجرت، جهاد، شهادت و ولایت مداری به عنوان الگوی برتر یاد می‌کنند. حضرت شاهچراغ (ع) از شخصیتهای عالی‌مقام و جلیل‌القدر و پرهیزکار بود.
تاریخ دقیق تولد حضرت احمد بن موسی شاه چراغ (ع) مشخص نیست. در سال‌های اخیر در شورای فرهنگ عمومی استان فارس نامگذاریِ یک روز به نام بزرگداشت آن حضرت مطرح شد و متولیان امر تصمیم گرفتند که روز تولد آن حضرت را به عنوان مراسم بزرگداشت انتخاب کنند؛ لذا برای مشخص شدن روز دقیق تولد، مورخان و محققان تحقیقات خود را آغاز کردند.
اما پس از بررسی‌های به عمل آمده، کارشناسان به این نتیجه رسیدند که روز تولد حضرت شاه چراغ به درستی مشخص نیست و در این رابطه نقل‌های متفاوتی وجود دارد. از این رو، تصمیم بر این شد که در دهه کرامت یعنی حد فاصل تولد حضرت فاطمه معصومه (س) و امام رضا (ع) یک روز به عنوان روز بزرگداشت حضرت احمد بن موسی «شاهچراغ» تعیین شود.
حضرت احمدابن موسی (ع) از فرزندان امام موسی‌کاظم (ع) معروف به سیدالسادات و شاهچراغ است؛ در مورد رابطه احمد بن موسی (ع) با پدرش این اندازه آوردهاند که امام کاظم (ع) او را دوست داشت و ملکی از خود به او بخشید و وی را به بخشندگی و دلیری ستود.
مورخان گزارش دادهاند که پس از شهادت امام کاظم (ع)، مردم مدینه به لحاظ شخصیتی که ایشان داشت، به در خانه او رفته و با وی بیعت کردند و او پیشاپیش جمعیت به مسجد پیغمبر رفت و خطبهای خواند و به مردم گفت: «ای کسانی که با من بیعت کرده‌اید، بدانید که من خودم با برادرم علی (علی‌بن‌موسی‌الرضا (ع) بیعت کردهام و او واجب‌الاطاعة و بر من و شما است که از او اطاعت کنیم» و سپس از منبر پایین آمده و به اتفاق مردم به در خانه برادرش رفته و با حضرت بیعت کردند.
درباره آمدن احمدبن موسی (ع) به ایران و انگیزه او گزارشهای گوناگون وجود دارد و این قسمت از زندگی وی فاقد شفافیت است.
برخی عقیده دارند که این بزرگوار در بغداد ساکن بود و آن‌گاه که خبر شهادت و در گذشت ناگهانی امام رضا (ع) را شنید، به‌شدت ناراحت شد و گریه کرد، آن‌گاه با همراهانی بسیار (حدود ۳ هزار نفر) به خون‌خواهی و انتقام از مامون خروج کرد و روی به ایران نهاد.
بر پایه این گزارش او در قم و ری با سپاهیان مامون جنگید و سرانجام به خراسان آمد و در جایی نزدیک اسفراین طی جنگ با لشکریان مامون کشته شد.
بعضی دیگر باور دارند که احمد بن موسی (ع) پیش از درگذشت امام رضا (ع) و مقارن با ولایتعهدی آن حضرت همراه جماعتی قصد ایران کرده تا به برادرش ملحق شود و شرح آن در منابع اینگونه آمده است؛ "در زمانی که حضرت امام علی بن موسی (ع) با ولایتعهدی تحمیلی در «طوس خراسان» بودند، حضرت احمد بن موسی (س) به اتفاق جناب سید محمد عابد و جناب سید علاءالدین حسین برادران خود و جمعی دیگر از برادرزادگان و اقارب و دوستان، به قصد زیارت آن حضرت از حجاز به سمت خراسان حرکت کرد و در بین راه نیز جمع کثیری از شیعیان و علاقه‌مندان به خاندان رسالت، به سادات معظم ملحق و به اتفاق حرکت کردند؛ تا جایی که می‌نویسند: به نزدیک شیراز که رسیدند، تقریباً یک قافله پانزده هزار نفری از زنان و مردان تشکیل شده بود. "
"خبر حرکت این کاروان را به خلیفه وقت (مامون) دادند. وی ترسید که اگر چنین جمعیتی از بنی هاشم و دوستداران و فدائیان آن‌ها به طوس برسند، اسباب تزلزل مقام خلافت گردد، لذا امریه‌ای صادر نمود به تمام حکام بلاد که در هر کجا قافله بنی هاشم رسیدند، مانع از حرکت شوید و آن‌ها را به سمت مدینه برگردانید. به هرکجا این حکم رسید قافله حرکت کرده بود مگر شیراز. "
"حاکم شیراز مردی به نام «قتلغ خان» بود. وی با ۴۰ هزار لشکر جرّار، در «خان زنیان» در هشت فرسخی شیراز اردو زد و همین که قافله بنی هاشم رسیدند، پیغام داد که حسب الامر خلیفه، آقایان از همین جا باید برگردید. حضرت سید احمد (س) فرمود: «ما قصدی از این مسافرت نداریم، جز دیدار برادر بزرگوارمان». اما لشکر قتلغ خان راه را بستند و جنگ شدید خونینی شروع شد، اما لشکر در اثر فشار و شجاعت بنی هاشم پراکنده شدند. "
"لشکر شکست خورده، تدبیری اندیشیدند. بالای بلندی‌ها فریاد زدند: «الان خبر رسید که ولیعهد (امام هشتم علیه السلام) وفات کرد»! این خبر مانند برق، ارکان وجود مردمان سست عنصر را تکان داده، از اطراف امام زادگان متفرق شدند. جناب سید احمد (س) شبانه با برادران و اقارب از بیراهه به شیراز رهسپار شدند.
شهادت حضرت شاهچراغ (ع)
مورخان در مورد شهادت و یا وفات و محل دفن احمدبن‌موسی نیز اختلاف دارند که این اختلاف مبتنی بر آن است که وی به اسفراین رفته و در آن جا به شهادت رسیده و یا در شیراز وفات یافته و یا به شهادت رسیده است.
برخی عقیده دارند وی در اسفراین به شهادت رسید و در همان جا به خاک سپرده شد و زیارتگاه او همان جا است.
براین اساس قبر احمدبن موسی (ع) در اسفراین و یا مکانهای دیگر بوده و آرامگاه شیراز مربوط به احمدبن موسی نیست.
برخی دیگر باور دارند که احمدبن موسی در شیراز در جنگ با عامل مامون شهید شد و یا این که در این شهر مخفی شد و بعد وفات کرد و در همان جا دفن شد. امین یکی از فق‌های شیعه بعد از گزارش آنانی که محل دفن احمدبن موسی (ع) را اسفراین و یا مکان دیگر می‌داند، می‌نویسد: "... و هذا غریب مخالف للمشهور من ان مشهده شیراز... "
حقیقت امر آن است که به طور قاطع نمی‌توان گفت قبر ایشان در کجا قرار دارد، اما شواهد و قرائن دیدگاه آنانی را که قایل هستند، شیراز محل دفن احمد بن موسی (ع) است، تایید می‌کند و مشهور همین است.
محسن امین بعد از بیان عقیده آنانی که محل دفن احمدبن موسی را در اسفراین و یا مکان دیگر می‌دانند، می‌نویسد "این عقیده بعید و مخالف با عقیده مشهور است که محل شهادت و قبر او شیراز است. "
تاریخ وفات احمدبن موسی به‌طور دقیق معلوم نیست، اما برخی تاریخ وفات را حدود ۲۰۳ که همزمان با شهادت امام هشتم (ع) است ذکر کرده‌اند.
چرا "شاهچراغ"
درباره پیدا شدن مدفن حضرت احمد بن موسی (س) حکایت دیگری نیز نقل شده است که توجه به آن دلیل نامیده شدن آن حضرت به "شاهچراغ" را نیز روشن می‌کند:
" تا زمان «امیر عضدالدوله دیلمی» کسی از مدفن حضرت احمد ابن موسی (ع) اطلاعی نداشت و آنچه روی قبر را پوشانده بود، تل گلی بیش به نظر نمیرسید که در اطراف آن، خانههای متعدد ساخته شده بود. از جمله پیرزنی در پایین آن تل، خانهای گلی داشت و در هر شب جمعه، ثلث آخر شب می‌دید چراغی در نهایتِ روشنایی در بالای تل خاک می‌درخشد و تا طلوع صبح روشن است، چند شب جمعه مراقب می‌بود، روشنایی چراغ به همین کیفیت ادامه داشت با خود اندیشید شاید در این مکان، مقبره یکی از امامزادگان یا اولیاء الله باشد، بهتر آن است که امیر عضدالدوله را بر این امر آگاه کنیم.
هنگام روز پیرزن به همین قصد به سرای امیر عضدالدوله دیلمی رفت و کیفیت آنچه را دیده بود به عرض رسانید. امیر و حاضرین از بیانش در تعجب شدند. درباریان که این موضوع را باور نکرده بودند، هر کدام به سلیقه خود چیزی بیان کردند، اما امیر که مردی روشن ضمیر بود، گفت: اولین شب جمعه شخصاً به خانه پیرزن میروم تا از موضوع آگاه شود.
چون شب جمعه فرا رسید شاه به خانه پیرزن آمده و دور از خدم و حشم آنجا خوابید و پیرزن را فرمود هر وقت چراغ روشن گردید مرا بیدار کن. چون ثلث آخر شب شد پیرزن بر حسب معمول روشنایی پرنوری قوی‌تر از دیگر شب‌های جمعه مشاهده کرد و از شدت شعفی که به وی دست داده بود بر بالین امیر عضدالدوله آمده و بی‌اختیار سه مرتبه فریاد زد: "شاه! چراغ"
امیر بیدار شد و ناگهانی از خواب پریده و چشمش را متوجه سمتی نمود که پیرزن چراغ را به او نشان می‌داد و، چون علنا و آشکارا چشمش نور چراغ را دید در شگفتی عجیب بماند و، چون رو به سمت چراغ بر بالای تل برآمد اثری از چراغ ندید و، چون به پایین آمد باز نور چراغ با روشنایی زیاد خودنمایی می‌کرد، خلاصه اینکه امیر شخصی را جهت کاوش در آن منطقه مامور می‌کند و….. مقبره فرزند ارشد موسی بن جعفر (ع) حضرت شاهچراغ پیدا می‌گردد و به دستور امیر بر بالای آن جایگاهی ساخته میشود که تا امروز زیارتگاه عاشقان اهل بیت عصمت و طهارت (ع) است. در شورای فرهنگ عمومی استان فارس نامگذاری یک روز به نام بزرگداشت آن حضرت مطرح شد و متولیان امر تصمیم گرفتند که روز تولد آن حضرت را به عنوان مراسم بزرگداشت انتخاب کنند، لذا برای مشخص شدن روز دقیق تولد، مورخان و محققان تحقیقات خود را آغاز کردند. "
امروز حرم مطهر و ملکوتی حضرت احمدابن موسی شاهچراغ (ع)، سالانه میعادگاه صد‌ها هزار عاشق و دلباخته‌ی اهل بیت (ع) است؛ ماوایی برای آرام دل، برای استغاثه و عبادت.
حرم مطهر حضرت شاهچراغ (ع) و برادران بزرگوار آن حضرت در شیراز، مرکز ثقل مذهبی و فرهنگی این دیار به‌شمار می‌رود. جایگاهی که به فرموده رهبر معظم انقلاب " حرم سوم اهل بیت (ع) در ایران اسلامی نامیده شد.
طی سال‌های اخیر و در ایام دهه‌ی کرامت، روز ششم ذی‌القعده به بزرگداشت حضرت احمدابن موسی (ع) اختصاص یافت تا روزی باشد برای شناخت بیشتر نسبت به این شخصیت مبرز دینی و معرفی هرچه بهتر ایشان به جهانیان خصوصا مسلمانان و شیعیان سراسر دنیا.