مرگ پنهان زمین حاصل برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی

آب‌های زیرزمینی یکی از مهمترین منابع آبی در ایران هستند و حدود ۶۰ درصد تأمین آب مورد نیاز کشور را به خود اختصاص می‌دهند. بخش مهمی از آب مورد نیاز کشاورزی و مصارف شهری از منابع آب زیرزمینی تأمین می‌شود. برای مدیریت بهینه آب‌های زیرزمینی باید اطلاعات کافی از مجموعه ویژگی‌های کمی و کیفی آبخوان مورد مطالعه جمع‌آوری شود.

ملایی در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران جوان گفت: فعالیت‌های مختلف آلاینده‌های متفاوتی ایجاد می‌کنند. زمین‌های کشاورزی (به سبب استفاده بیش از حد از کود‌ها و سموم شیمیایی)، مجتمع‌های کشت و صنعت، دامپروری، کشتارگاه‌ها و واحد‌های فرآوری محصولات دامی، سکونتگاه‌های شهری و روستایی، واحد‌های صنعتی و معدنی، تصفیه خانه‌های فاضلاب، دفن‌گاه‌های زباله، مخازن نگهداری هیدروکربور‌ها (گروه‌های تشکیل دهنده نفت خام) و ضایعات صنعتی از جمله فعالیت‌هایی هستند که می‌توانند موجب آلودگی آب‌های زیرزمینی شوند همچنین اجرای پروژه‌های عمرانی مانند سد‌ها و بهره برداری از آن‌ها می‌توانند بر کمیت و کیفیت آب‌های زیرزمینی اثر بگذارند.

در برخی نواحی کشور تداخل آب شور و شیرین ناشی از بهره برداری بیش از حد از منابع آب زیرزمینی یک مشکل اساسی به شمار می‌رود با همه این مسائل آب‌های زیرزمینی استعداد کمتری از آب‌های سطحی در آلودگی دارند.

این کارشناس آبخیزداری گفت: آلاینده‌های اصلی آب شامل سه گروه مواد آلی، مواد معدنی و عوامل فیزیکی هستند که می‌توانند آب‌های زیرزمینی را تحت تاثیر قرار دهند، در صورتی که هرکدام از آلاینده‌ها به اندازه‌ای در آب باشند که سبب تغییر خواص و ویژگی‌های آن شود می‌توان گفت که آب آلودگی دارد؛ سموم، ترکیبات نفتی، مواد رادیواکتیو، آلودگی حرارتی، عناصر کمیاب، مواد بیولوژیک، مواد مغذی از عوامل اصلی آلایندگی هستند.

به گفته‌ ملایی، مواد شوینده، پساب صنایع غذایی، حشره کش‌ها و علف کش ها، مواد نفتی، شاخ و برگ گیاهان و درختان و مواد آلی فرار، آلاینده‌های معدنی اصلی آب شامل اسیدیته ناشی از پساب صنایع، آمونیاک، کود‌های شیمیایی، فلزات سنگین و نمک عمده آلاینده‌های آلی آب هستند.

آلاینده‌های معدنی موجب کدورت آب شده و در برخی موارد نیز به صورت ذرات معلق در آب قابل مشاهده هستند. بسیاری از آلودگی‌های آب‌های سطحی می‌توانند در آب‌های زیرزمینی نیز وجود داشته باشند.

او گفت: در بخش‌های مختلف کشاورزی، شرب و صنعت پارامتر‌های شیمیایی متفاوتی برای ارزیابی کیفیت آب استفاده می‌شود همچنین استاندارد‌هایی در خصوص طبقه بندی آب تعریف شده است، اندازه‌گیری یون‌های سدیم، کلسیم، اندازه‌گیری EC یا هدایت الکتریکی، نسبت جذب سدیم یا SAR، میزان اسیدی بودن آب یا PH  از پارمتر‌هایی هستند که در بحث طبقه بندی کیفیت آب شرب و کشاورزی بسیار اهمیت دارند همچنین استاندارد‌هایی برای طبقه بندی کیفیت آب کشاورزی وجود دارد.

این کارشناس گفت: در زمینه آب شرب دستورالعمل‌های سازمان بهداشت جهانی استاندار‌های خاص کشور‌ها برای طبقه بندی آب شرب وجود دارد؛ برای مثال در بخش شرب دیاگرام شولر آب را به ۶ گروه خوب، قابل قبول، متوسط نامناسب، کاملاً نامناسب و غیرقابل شرب تقسیم می‌شود.

راهکار‌های کاهش و حذف آلاینده‌ها

ملایی گفت: به طور معمول پیشنهاد می‌شود تا حد امکان با دستورالعمل‌های موجود، از آلودگی آب‌های زیرزمینی جلوگیری شود. به عبارتی پیشگیری مقدم بر اصلاح و درمان آن است؛ شاید اصلاح و از بین بردن آلودگی یک آبخوان سال‌های سال زمان ببرد. برای از بین آلودگی روش‌های مختلفی مانند استفاده از نانو ذرات آهن برای تصفیه آب، روش‌های پمپاژ آب آلوده به خارج آبخوان، هوادهی وجود دارد که به کارگیری برخی از این روش‌ها نیازمند هزینه‌های گزاف است همچنین آبخوانداری راهکاری ساده و ارزان در حفظ کیفیت آب‌های زیرزمینی است.

به گفته این کارشناس، یکی از راهکار‌های اصلی برای حفظ کیفیت آب‌های زیرزمینی تغذیه برنامه ریزی شده سفره‌های آب زیرزمینی با به کاربستن روش‌های آبخوانداری است. آبخوانداری با ایجاد پوشش گیاهی و سازه‌های ارزان قیمت سبب نفوذ آب به سفره‌های آب زیرزمینی شده و از افت سطح جلوگیری می‌کند، افزایش سطح آب زیرزمینی کیفیت آب را در پی دارد همچنین حضور پوشش گیاهی خود سبب تصفیه آب خواهد شد.

رئیس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی نیز گفته بود، پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد تا سال ۲۰۳۰ ایران جزو یکی از کشورهای پرتنش آبی خواهد بود.