یکی از فرآورده‌های نفتی که ترکیبی مشابه گازوئیل دارد و طبق اعلام وزارت صمت و ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز، ممکن است قاچاق گازوئیل در قالب صادرات رسمی آن انجام شود، سوخت تقطیری است. این فرآورده از تصفیه روغن‌های سوخته یا کارکرده جمع آوری شده از تعویض روغنی‌ها و واحدهای مشابه آن به دست می‌آید.
آقای امیرمحمد پرهام فر سرپرست دفتر پیشگیری از قاچاق سوخت ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران جوان به سوالات زیر در این خصوص پاسخ داده است:
تعیین منشأ سوخت تقطیری در واحدهای تصفیه روغن کارکرده از چه طریق انجام می‌شود؟
پرهام فر: طبق مصوبه هیئت وزیران، صادرکنندگان فرآورده‌های نفتی و محصولات هیدروکربنی، باید منشأ مواد اولیه کالای خود را مشخص کنند؛ یعنی معلوم باشد که چه ماده‌ای را از کدام پالایشگاه دریافت کرده‌اند که اکنون آن را به محصولی جدید با کد استاندارد تعریف شده، تبدیل کرده‌اند.
فرق فعالیت ناشی از تولید سوخت تقطیری با سایر فرآورده‌های نفتی، این است که منشأ تولید آن مشخص نیست که بازبینی، صحت سنجی و کنترل را با مشکل مواجه می‌کند.
یک تکلیف کلی در قانون مدیریت پسماند وجود دارد که مدیریت پسماند‌های ویژه، به تولیدکننده آن سپرده شده و وقتی روغن‌های کارکرده یا سوخته از سطح شهر جمع آوری می‌شود، مدیریت آن با همان واحدی است که این کالا در اختیارش قرار گرفته؛ اما این که از کجا اطمینان حاصل کنیم این ماده آغشته به مواد نفتی یارانه‌ای نیست، کار را سخت می‌کند.
با توجه به این که صادرکنندگان فرآورده‌های نفتی بعضاً اعلام می‌کنند که مخازن ذخیره سازی سوخت تقطیری پُر شده و تولیدات آن‌ها را با مشکل مواجه می‌کند، برای جلوگیری از قاچاق گازوئیل در قالب صادرات سوخت تقطیری چه اقداماتی صورت گرفته است؟
پرهام فر: این کار از سال ۹۶ رخ داد و از همان سال با اعضای اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفتی یک هماهنگی شد و متوجه شدیم که امکان صادرات سوخت تقطیری در طول یک سال، چه میزان است. در این موضوع سازمان ملی استاندارد هم در تعیین ماهیت فرآورده دخالت می‌کند؛ اما به علت این که اسناد منشأ قابل اتکا نبود، نیاز بود که کنترل کلانی روی موضوع صورت گیرد.
در شش ماهه ابتدایی سال ۹۹ شرکت‌ها صادرات سوخت تقطیری را انجام دادند؛ اما در شش ماهه دوم آن سال، این فرآیند برای نظارت بیشتر، متوقف و منجر به این شد که مخازن این واحدهای تولیدی، پُر شود.
طی سال ۹۹ با هماهنگی که با بخش خصوصی مثل اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفتی و سایر نهاد‌ها رخ داد، به جای این که موضوع را از جز به کل بررسی کنیم، از کل به جز بررسی کردیم؛ یعنی از میزان تولید و واردات روغن موتور به یک رقمی رسیدیم و از این رقم، به یک رقم حدودی تولید روغن کار کرده دست پیدا کردیم. بر همین اساس، با فرآیند‌های فنی و علمی که از گذشته تعریف شده بود، میزان متوسط فرآورده سوخت تقطیری که امکان استحصال آن از روغن کارکرده وجود دارد، به دست آمد.
صنعت تولید روغن موتور نیز در حال تکوین است و قاعدتاً هرقدر جلو برود، نوع مواد اولیه آن تغییر می‌کند؛ اما به یک رقمی بین ۷.۶ تا ۱۲ درصد برای امکان برداشت سوخت تقطیری از روغن کارکرده رسیدیم که با توجه به میزان مصرف روغن موتور در جامعه، عدد ۹.۶ درصد به عنوان متوسط امکان برداشت سوخت تقطیری از روغن کارکرده به دست آمد.
طبق این محاسبات، سالانه حدود ۵۰۰ هزار تن سوخت تقطیری، از روغن‌های کارکرده جمع آوری شده از واحدهای تعویض روغنی و فنی، بازیافت می‌شود. برآوردها نشان می‌دهد که سالانه حدود ۴۸ هزارتن امکان صادرات سوخت تقطیری وجود دارد که برای شش ماهه دوم سال ۹۹ نیز، حدود ۲۴ هزار تن امکان صادراتی را با همین نسبت در نظر گرفتیم و هم اکنون نیز، فرآیند صادرات این میزان سوخت انبار شده از سال ۹۹ آغاز شده است.
در حال تدوین و بررسی رویه جدیدی هستیم که در آینده، این موضوع با اطمینان و سرعت بیشتری انجام شود تا تخلفی در این فرآیند رخ ندهد.
مقاصد صادراتی سوخت تقطیری کدام کشورها هستند؟
پرهام فر: عمده صادرات این فرآورده به افغانستان و بخش اندکی هم به عراق است.
به گفته آقای سید حمید حسینی رئیس اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی، حداقل ۱۵۰ واحد فعال در صنعت تصفیه روغن‌های کارکرده وجود دارد که با بازیافت سالانه ۴۰۰ تا ۵۰۰ هزارتن روغن سوخته، به فعالیت تعویض روغنی‌ها و حفظ محیط زیست کمک می‌کنند.
طی روزهای گذشته ویدئویی در فضای مجازی منتشر شده که نشان می‌دهد، در مرز ایران و پاکستان صفی از خودرو‌های سوختکش، در تلاش برای قاچاق سوخت تولیدی ایران به پاکستان هستند. آقای جلیل سالاری مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی گفته است، قیمت گازوئیل در کشور‌های همسایه، ۶۰ برابر قیمت آن در ایران است و این اختلاف قیمت، قاچاق سوخت را جذاب کرده؛ عمده قاچاق سوخت از کشور مربوط به گازوئیل است و در مورد بنزین، چون مصرف با کارت هوشمند سوخت انجام می‌شود، قاچاق آن قابل کنترل است.