هنری که ۳۰ قرن در هرمزگان جا خوش کرده است

حلیمه بانوی بندرلنگه ای است که در روستای حمیران زندگی می کند. کار این بانو دوخت شلوار بندری و گلابتون دوزی روی پارچه های شلواری است.

او شلوار‌های تولیدی اش را همیشه برای فروش به بازارچه مرکزی شهر می‌فرستد.

به گفته این بانو بیشتر دختر‌های این روستا از ۱۰ سالگی گلابتون دوزی را یاد می‌گیرند.

اگر نگاهی به پوشش بانوان هرمزگانی بیندازیم این هنردست خودنمایی و چشم هر بیننده‌ای را جلب می‌کند.

شهر بندر لنگه به عنوان شهر ملی گلابتون دوزی در کشور ثبت شده است.

هنر صنایع دستی بیش از ۳ هزار و ۵۰۰ سال پیش تاکنون نسل به نسل منتقل شده و اکنون منبع درآمدی برای روستانشینان است، ظرفیتی بی بدیل که کنج خانه‌ها را تبدیل به مکان تولیدی کرده است.

مریم دیگر بانوی هرمزگانی که ۲۰ سال است زری بافی می‌کند می‌گوید: با حضور در خانه صنایع دستی و انجام این فعالیت بازاریابی خوبی برای دست رنجم فراهم شده است.

در شهرستان میناب بیش از ۲۰ هزار فعال صنایع دستی فعالیت دارند.

در روستای بهمنی در شهرستان میناب در حیاط خانه‌ها زنان و دختران در حال ساخت حصیر‌های خرمایی دیده می‌شوند هنری که از ۳۰۰ سال پیش در این منطقه رایج است.

زهرا رئیسی بانوی ۶۰ ساله این روستا می‌گوید: از دوازده سالگی وارد این حرفه شده و مواد اولیه اش را از شاخه‌های خشک شده درختان خرما تامین می‌کند.

به گفته این بانو تنها منبع درآمدش از فروش صنایع دستی است که هم اکنون سه دخترش نیز در کنار او کار می‌کنند.

وجود منابع اولیه فراوان صنایع دستی در هرمزگان بویژه حصیر باعث گسترش برخی رشته‌ها مانند حصیربافی شده است.
روستای بهمنی در سال ۹۸ به عنوان روستای ملی حصیر بافی در کشور ثبت شد.

حصیر و گلابتون دوزی تنها صنایع دستی در هرمزگان نیست بلکه زنان و مردان این خطه هنرنمایی‌های زیادی در تولید لباس‌های بومی، صدف سازی‌ و لنج سازی دارند.

معاون صنایع دستی میراث فرهنگی و گردشگری هرمزگان می‌گوید: در هرمزگان بیش از ۲۵۰ تعاونی در تولید صنایع دستی فعالند.

۹۰ درصد اعضای این تعاونی‌ها بانوان روستایی هستند که این میراث هنری را از گذشتگان به ارث برده اند.

در هرمزگان از ۴۲ رشته صنایع دستی فعال، ۱۲ رشته بومی است.

صنایع دستی دریایی، چادر شب بافی، سوزن دوزی، گلابتون دوزی، حصیر بافی، سفال، پوشاک سنتی و وسایل صدفی از مهمترین صنایع دستی هرمزگان است.

بیش از ۷۰ هزار بانوی هرمزگانی در تولید صنایع دستی هرمزگان اشتغال دارند.

کارگاه‌های ساخت قاب‌ها و مجسمه‌های صدفی به ویژه در مناطق ساحلی مانند هرمز، قشم، هنگام و لنگه نیز رونق زیادی دارد.

راه اندازی خانه های صنایع دستی

چند سالی است که برای رونق و افزایش تولید صنایع دستی در روستاهای استان، خانه های صنایع دستی راه اندازی شده است.

مدیرکل میراث فرهنگی هرمزگان می گوید:در این خانه‌ها علاوه‌ بر تولید صنایع دستی به افراد علاقه‌مند آموزش هم داده می‌شود و فعالان صنایع دستی می‌توانند برای برنامه‌ریزی‌های کوتاه مدت و بلند مدت در زمینه بازاریابی و فروش محصول‌های خود اقدام کنند.

فرخنده بادروج مسئول خانه صنایع دستی جزیره هرمز هم می‌گوید: تا دو ماه آینده یک مرکز خوداشتغالی و آموزش صنایع دستی در جزیره هرمز راه اندازی می‌شود.

به گفته سرپرست معاونت صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی هرمزگان، اکنون در استان هشتاد هزار نفر در زمینه صنایع دستی مشغول به کار هستند.

ساناز رمضان رمجی می‌گوید: از این شمار حدود سی هزارنفر دارای مجوز صنایع دستی هستند و ۴۵ رشته که ۲۰ رشته آن بومی است مشغول فعالیت هستند.

تا کنون برای ۴۴ محصول صنایع دستی در استان مهر اصالت مرغوبیت کالا دریافت کرده ایم و ۳ اثر نیز به ثبت یونسکو رسیده است.
۳۰ خانه صنایع دستی در استان راه اندازی شده که اکنون ۷۰ درصد آن‌ها فعال هستند.

ظرفیت اشتغال و تولید صنایع دستی

در هر محله و روستا در هرمزگان کارگاه خانگی صنایع دستی دایر است و بانوان در جمع های خانگی در حال درست کردن صنایع دستی هستند.
در کنار خانه های صنایع دستی، تعاونی ها نیز برای فروش و صادرات دسترنج های بانوان و هنرمندان استان راه اندازی شده است.

سهراب بناوند مدیرکل صنایع دستی میراث فرهنگی و گردشگری هرمزگان می‌گوید: در هرمزگان بیش از ۲۵۰ تعاونی در تولید صنایع دستی فعالند.

 بناوند می‌ گوید: ۹۰ درصد اعضای این تعاونی‌ها بانوان روستایی است که این میراث هنری را از گذشتگان به ارث برده اند.

کارگاه‌های ساخت قاب‌ها و مجسمه‌های صدفی بویژه در مناطق ساحلی مانند هرمز، قشم، هنگام و لنگه نیز رونق زیادی دارد.

فرح اندام، صنعتگر صنایع‌دستی دریایی که ۱۰ سال سابقه کار در این زمینه دارد می‌گوید: از صدف‌های جمع آوری شده در ساحل دریا برای ساخت لوستر، پرده، مجسمه، انواع قاب و تابلو‌های هنری و تزئین انواع زیورآلات استفاده می‌کند.

نزدیک به ۱۵ درصد صنایع دستی استان در حوزه دریایی و تولید صدف است و بیش از ۱۰ هزار نفر نیز در این حوزه اشتغال دارند.هرمزگان ۵ کارگاه متمرکز تولید صدف دریایی دارد.

اکنون این تعاونی‌ها زمینه اشتغال و تولید ثروت در روستا‌ها را فراهم کرده اند.

مدیرعامل تعاونی برکه خلف قشم می‌گوید:این تعاونی ۳۰۵ نفر عضو از میان زنان و دختران روستایی دارد که هر کدام از اعضا ماهیانه بین ۲ تا ۵ میلیون تومان درآمد دارند.

خانم محمد زاده می‌افزاید: بیش از ۲۰ رقم کالا و بر اساس سفارش مشتریان در کارگاه‌های تولیدی این روستا تولید می‌شود.

در روستا‌های اطراف و در بخش‌ها و شهر‌های دیگر هرمزگان نیز کارگاه‌های متمرکز و خانگی زیادی فعال هستند.

همچنین بیش از ۴۰ کارگاه متمرکز صنایع دستی و ۶۸ هزار کارگاه خانگی انفرادی در هرمزگان فعالیت دارند.

نزدیک به ۷۰ هزار نفر مستقیم و غیر مستقیم در این زمینه اشتغال دارند.

افزون بر این با فعالسازی کارگاه‌ها و تعاونی‌های غیر فعال امکان افزایش ۲۰ درصدی اشتغال وجود دارد.

راه اندازی رشته‌های دانشگاهی زمینه حضور علاقمندان در این عرصه را نیز فراهم کرده.اکنون رشته صنایع دستی در دانشگاه هرمزگان و دو رشته در هنرستان‌های فنی و حرفه‌ای در شهرستان‌های میناب و بندرعباس آماده پذیرش داوطلبان است.

دوره‌های کوتاه مدت فنی و حرفه‌ای برای متقاضیان نیز در ۱۲ رشته در طول سال برگزار می‌شود.

ارزآوری صنایع دستی در هرمزگان

در کنار ظرفیت اشتغال در این بخش، امکان صادرات و ارزآوری نیز فراهم است.

مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هرمزگان می‌گوید: سالانه ۴ میلیون دلار صنایع دستی رسمی از هرمزگان صادر می‌شود که با محاسبه آمار چمدانی و غیر رسمی و سوغاتی این رقم به چند برابر افزایش می‌یابد.

پوشاک سنتی، سفال، حصیر و دست سازه‌های چوبی از مهمترین صنایع دستی استان است که به کشور‌های ایتالیا، چین، ترکیه، امارات متحده عربی، کویت و حاشیه خلیج فارس صادر شده است.

از سال ۹۵ تاکنون صادرات صنایع دستی سالانه ۱۵ درصد افزایش یافته.گردش مالی در این بخش بیش از ۵۰ میلیارد تومان است که زمینه افزایش صادرات را دو چندان کرده. تنها در دوسال شیوع کرونا تا اندازه ای از صادرت و تولید این کالاها کم شده است.

به گفته کارشناسان، هرمزگان به علت جاذبه‌های طبیعی و گردشگری امکان تولید و فروش صنایع دستی بیش از ۵۰ درصد فعلی وجود دارد.

بازار مجازی صنایع دستی

بندرعباس از سوی یونسکو به عنوان شهر خلاق صنایع دستی معرفی شده و در این زمینه راه اندازی نمایشگاه دائمی صنایع دستی و  بازار مجازی را راه اندازی کرده، در این بازار مجازی امکان سفارش در همه جای دنیا وجود دارد.

مدیر مرکز خلاقیت و فناوری های نوین شهرداری بندرعباس می گوید:در بازار مجازی ضمن معرفی سایت فروش صنایع دستی ، حذف واسطه و ایجاد ارتباط مستقیم بین تولیدکننده و خریدار فراهم شده است.

در این بازار مجازی نه تنها هیچگونه کارمزدی از صنعتگر صنایع دستی و خریدار دریافت نمی شود بلکه تخفیف هایی نیز در راستای تقویت فروش صنایع دستی برای خریداران در نظر گرفته شده است.

 بخش آموزش نیز در این بازار مجازی پیش بینی شده و صنعتگران صنایع دستی می توانند به آسانی غرفه فروش خود را در آن راه‌اندازی کرده و محصولات خود را ارائه کنند.

 بازار مجازی صنایع دستی بندرعباس با همکاری دفتر« نهضت کارآفرینی مردمی»یا نهکام وابسته به انجمن مدرسان اقتصاد مقاومتی استان راه‌اندازی شده است.

دی ۱۳۹۸ بندرعباس با محوریت صنایع دستی به فهرست شهرهای خلاق یونسکو پیوست.

بازار مجازی صنایع دستی با آدرس اینترنتی www.bazarhormozgan از اولین برنامه های بندرعباس پس از پیوستن به فهرست شهرهای خلاق یونسکو است.

همه فعالان صنایع دستی می توانند با نام نویسی در این سایت محصولات خودشان را به فروش برسانند.

دردسرهای هنرمندان صنایع دستی در هرمزگان

نداشتن بیمه و کارت بازرگانی، وجود مالیات‌های سنگین و کاهش پرداخت تسهیلات از مشکلات فعالان بخش صنایع دستی هرمزگان برای صادرات است.

خانم بادگیر فعال صنایع دستی می گوید: صنایع دستی مشابه چینی با یک پنجم قیمت تولید شده در استان عرضه می‌شود.

محمد زاده هنرمند قشمی نیز می‌گوید: بیش از ۶۰ درصد نخ و مواد اولیه تولیدی صنایع دستی وارداتی نیز از چین است که با افزایش دلار، قیمت محصول نهایی بیش از چند برابر افزایش می یابد و بازار فروش نیز کوچک شده است.

او می گوید: مواد اولیه مشابه ایرانی کیفیت پایین‌تر و قیمت بالاتری دارند و هزینه تولید یک محصول را تا سه برابر افزایش می‌دهد.

نبود سامانه اطلاعاتی از فعالان هنرمند از دیگر مشکلات فعلی در این بخش است که آمار دقیقی از افراد تولید کننده و میزان عرضه محصولات برای سیاستگذاری در این بخش وجود ندارد.

اداره میراث فرهنگی همچنین به تعاونی‌هایی که در زمینه تولید مواد اولیه فعالیت کنند تسهیلات با کارمزد ۴ درصد پرداخت می‌ کند.

حمایت از صنعتگران

متقاضیان در این حوزه با ثبت نام در طرح مشاغل خانگی تا ۱۰۰ میلیون تومان می توانند وام اشتغال زایی دریافت کنند.

خانم رمضان رمجی معاون میراث فرهنگی درباره حمایت مالی از مشاغل صنایع دستی می‌گوید: تسهیلات این اداره کل شامل تسهیلات تبصره ۱۸، مشاعل خانگی و تسهیلات روستایی و فراگیر است.

به گفته وی امسال، تسهیلات مشاغل خانگی برای ۱۴۱ طرح مستقل و پشتیبان با اشتغالزایی ۵۷۶ نفر و به مبلغ ۶ میلیارد و هفتاد میلیون تومان پرداخت شده است.

مدیرکل میراث فرهنگی هرمزگان هم می گوید: با پرداخت تسهیلات کم بهره، شرکت در نمایشگاه ها، ساخت بازارچه‌های دائمی و برگزاری بازارچه‌های موقت و آموزش از صنعتگران صنایع دستی استان حمایت می شود.

ناصر رهسپار هنرمند مینابی که پای ثابت نمایشگاه های بین المللی است، می‌گوید: در دومین جشنواره صنایع دستی جهان که در فلورانس ایتالیا برگزار شد، بسیاری از صنایع حصیربافی، لباس‌های محلی و رودوزی‌های سنتی هرمزگان مورد استقبال قرار گرفت.

او می گوید: صنایع دستی هرمزگان شباهت‌های زیاد به صنایع برخی کشور‌ها از جمله آفریقا، هند و تایلند دارد، اما خاص بودن محصولات هرمزگان، برگ برنده این هنر در نمایشگاه‌ها است.

اگر این محصولات با سرمایه گذاری مناسب تولید شود، سهم تولیدات افزایش می‌یابد.

صنایع دستی از سه هزار سال پیش در خطه جنوب پابرجا مانده و با فرهنگ بومی و گردشگری در این منطقه پیوند خورده است. هنرمندان این شغل را در خانواده ها و از بزرگتر ها یاد می گیرند و نیاز به سرمایه اندکی برای تهیه مواد اولیه دارد.

در این شرایط با حمایت های مالی و بازاریابی و معرفی این هنر دست می توان به توانمندی جامعه محلی کمک کرد و ارزآوری برای کشور فراهم کرد.