زانودرد عصبی چیست؟

 پا روی پا انداختن رایج‌ترین دلیل بروز زانودرد عصبی است که به علت نحوه خاص قرارگیری پا‌ها روی هم و اعمال فشار به پشت زانو رخ می‌دهد. دردی که به علت درگیری یک ریشه عصبی ایجاد شده باشد، درد رادیکولار یا رادیکولوپاتی نامیده می‌شود.

از رادیکولوپاتی‌های شایع که به زانودرد عصبی منجر می‌شوند می‌توان به فشردگی عصب پرونئال اشاره کرد. این عصب مهم در مفصل زانو که احساس و حرکت را در کاسه زانو مدیریت می‌کند، به راحتی تحت فشار قرار می‌گیرد و منجر به بروز این عارضه می‌شود.

برای درمان زانودرد عصبی باید ابتدا دلیل اصلی آن شناسایی و برطرف شود و سپس برای جلوگیری از تکرار آن، اصلاحات ساختاری در نحوه حرکت و فعالیت‌های بیمار انجام گیرد.

علت زانودرد عصبی چیست؟

زانودرد عصبی زمانی اتفاق می‌افتد که ساختار‌ها و اجزای اطراف مفصل، به عصب باریک مفصل زانو فشار بیاورند. چنین فشاری باعث آسیب‌دیدگی عصب می‌شود و در عملکرد زانو خلل ایجاد می‌کند.

عصب پرونئال که شاخه‌ای از عصب سیاتیک است، تنها عصب زانو است که مسئولیت انتقال احساس و توانایی حرکت این مفصل را بر عهده دارد.

این عصب از قسمت زیرین زانو عبور می‌کند و دقیقا بین استخوان و پوست قرار گرفته است. همین موضوع باعث شده تا سریع‌تر تحت فشار استخوان و عضله زانو قرار بگیرد.

عوامل مختلفی در تحت فشار قرار گرفتن عصب پرونئال و بروز زانودرد عصبی دخیل هستند که از رایج‌ترین آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

پا روی پا انداختن:

اعمال فشار توسط زانوی مقابل هنگام قرارگیری یک پا روی پای دیگر، از شایع‌ترین دلایل تحت فشار قرار گرفتن عصب پرونئال و زانودرد عصبی است.

چمباتمه زدن به مدت طولانی:

ماندن در این وضعیت به مدت طولانی، می‌تواند باعث اعمال فشار به کناره زانو شود.

شکستگی استخوان:

شکستگی استخوان بزرگ‌تر قسمت پایینی پا (نازک نی یا فیبولا) یا استخوان کوچک‌تر (درشت نی یا تیبیا) در نزدیکی زانو، می‌تواند عصب پرونئال را تحت فشار قرار دهد.

آسیب‌دیدگی رباط زانو:

خون‌ریزی یا التهاب ناشی از آسیب‌دیدگی رباط زانو نیز می‌تواند عصب پرونئال را تحت فشار قرار دهد. گچ گرفتن ساق پا: قسمت بالایی گچ پا می‌تواند باعث تحت فشار قرار گرفتن عصب زانو شود.

استفاده اشتباه از زانوبند:

یک زانوبند تنگ یا سفت می‌تواند عصب پرونئال را تحت فشار قرار دهد.

بوت‌های ساق بلند:

به طور کلی اعمال فشار به ساق پا باعث تحت فشار قرار گرفتن اعصاب پا می‌شود. همچنین زمانی که بالای بوت دقیقا به زیر زانو می‌رسد می‌تواند عصب این مفصل را تحت فشار قرار دهد.

جراحی‌های زنان (ژنیکولوژی) یا شکمی:

تجهیزاتی که برای انجام اینگونه جراحی‌ها استفاده می‌شوند و برای باز نگه داشتن پا‌ها رو به بیرون یا خم کردن زانو به کار می‌روند ممکن است باعث اعمال فشار به عصب پرونئال شوند.

استراحت طولانی مدت در رختخواب:

از آن جایی که پا‌ها میل به چرخش به سمت بیرون دارند، زانو‌ها در زمان دراز کشیدن به سمت بیرون خم می‌شوند. عصب پرونئال در این وضعیت تحت فشار قرار می‌گیرد و بعد از ماندن در چنین وضعیتی به مدت طولانی، سبب بروز زانودرد عصبی می‌شود.

جوراب‌های طبی تنگ (thigh-high compression socks):

این جوراب‌ها برای کنترل فشار وارده بر پا‌ها طراحی شده‌اند، اما در عین حال ممکن است باعث اعمال فشار بر اعصاب پا شوند.

وجود تومور و کیست زانو:

در صورتی که داخل زانو و در اطراف عصب آن تومور یا غده‌ای وجود داشته باشد ممکن است باعث ایجاد فشار روی عصب و بروز زانودرد عصبی شود.

عوارض عمل جراحی زانو:

به ندرت ممکن است که حین انجام یک عمل جراحی سخت و پیچیده زانو، مانند عمل تعویض مفصل، عصب پرونئال به طور ناخواسته تحت فشار قرار بگیرد.

علائم و نشانه‌های زانودرد عصبی 

عصب پرونئال که شاخه‌ای از عصب سیاتیک است، انتقال حس و توانایی حرکت این مفصل را برعهده دارد. در شرایطی که عصب پرونئال تحت فشار قرار بگیرد یا به عبارتی دچار فشردگی شود، ملتهب شده و علائم زانودرد عصبی را بروز می‌دهد.

معمولا این فقط لایه پوششی یا میلین اطراف عصب است که تحت فشار قرار می‌گیرد، اما در مواقعی که خود عصب هم دچار آسیب‌دیدگی شود، همان علائم زانودرد عصبی، به شکلی شدیدتر بروز می‌یابند. دورسی فلکسیون (dorsiflexion) یا ضعفی که باعث کاهش توانایی فرد برای بلند کردن پاشنه پا و کشیدن پا به سمت بالا می‌شود اغلب تحت تاثیر فشردگی اعصاب بروز می‌یابد.

این عارضه که یکی از بدترین علائم زانودرد عصبی است، باعث کشیده شدن پاشنه پا روی زمین، هنگام راه رفتن می‌شود. همچنین توانایی چرخاندن پا به سمت بیرون یا کشیدن انگشتان شست پا نیز در اثر این عارضه تحت تاثیر قرار می‌گیرند.

از دیگر نشانه‌های فشردگی عصب پرونئال که در قسمت خارجی پایین ساق پا و بالای پاشنه پا احساس می‌شوند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: کرختی سوزن‌سوزن شدن و خواب‌رفتگی احساس سوزش درد بی‌حسی این علائم می‌توانند تحت تاثیر دلیل اعمال فشار بر عصب زانو، دوره‌ای یا مداوم باشند.

در صورتی که دو هفته یا بیشتر از فشردگی گذشته باشد، عضلات تحت حمایت عصب پرونئال شروع به تحلیل رفتن می‌کنند و باعث وخامت آسیب‌دیگی می‌شوند.

از دیگر علل شایع برای بروز این علائم، فشردگی رشته‌های عصبی در ستون فقرات کمری است که در این صورت، احساس درد نیز در ناحیه تحتانی کمر و قسمت بیرونی ران نمود می‌یابد.

راه‌های تشخیص زانودرد عصبی چیست؟

با مراجعه به پزشک و انجام معاینات دقیق، همچنین به کمک سابقه بیماری و زمینه‌های ژنتیکی بیمار، می‌توان علت بروز انواع زانودرد را شناسایی کرد.

عصب داخل زانو در مسیر خود حول قسمت بالایی تیبیا قابل لمس است و پزشک می‌تواند با ضربه زدن و بررسی عملکرد آن به فشردگی و آسیب‌دیدگی آن پی ببرد. همچنین پزشک با معاینه پایین پا و در صورت مشاهده تیر کشیدن آن، می‌تواند احتمال فشردگی عصب پرونئال را بدهد.

با این حال ممکن است شناسایی دلایل بروز درد و به تبع آن روش مناسب درمان زانودرد به انجام آزمایشات تشخیصی دقیق احتیاج داشته باشد که شامل موارد زیر است: اشعه ایکس: هرگونه توده یا شکستگی استخوان را مشخص می‌کند ام آر آی زانو: توده‌های داخل عصب، جزئیات شکستگی‌ها و دیگر معضلات استخوانی را می‌توان با این روش شناسایی و تایید کرد نوار عصب و عضله (EMG): فعالیت الکتریکی عضلات را به کمک این روش می‌توان سنجید آزمون هدایت عصبی: به کمک این روش می‌توان سرعت سیگنال‌های عصبی را آزمایش کرد.

انواع راه‌های درمان زانودرد عصبی را بشناسید

برای درمان زانودرد عصبی، باید ابتدا دلیل به وجود آورنده آن به درستی شناسایی شود. تنها با از بین بردن علت ایجاد درد و اصلاح ساختاری برای جلوگیری از بازگشت آن، می‌توان گفت که درمان زانودرد اتفاق افتاده است.

توجه به این نکته بسیار مهم است که تسکین مقطعی درد یا درمان زانودرد به شکل غیراصولی، باعث برگشت و تکرار آن خواهد شد. درمان زانودرد عصبی به روش‌های مختلفی انجام می‌گیرد که شامل موارد زیر است:

دارو‌های مسکن بدون نسخه

دارو‌های بدون نسخه ضدالتهابی، می‌توانند با کاهش التهاب و تسکین درد از علائم این عارضه بکاهند. ضدالتهاب‌هایی، چون ایبوپروفن یا ناپروکسن از جمله دارو‌های مورد استفاده در درمان زانودرد عصبی هستند.

توجه به این نکته ضروری است که مصرف مسکن‌ها و دارو‌های بدون نسخه نیز می‌تواند عوارض متعددی بر سلامت داشته باشد. در صورت استفاده مکرر از این داروها، علاوه بر عوارض متعدد، اثربخشی آن‌ها برای کنترل درد هم کاهش می‌یابد.

در صورتی ادامه یافتن درد، برای شناسایی دقیق و درمان زانودرد به پزشک مراجعه کنید.

گرما/سرما درمانی

با قرار دادن کیسه یخ یا پک گرمایی در محل درد به مدت ۱۵ تا ۲۰ دقیقه و هر دو تا سه ساعت یک بار می‌توان به بهبود علائم و درمان زانودرد عصبی کمک کرد.

باید توجه کنید که اعمال گرما یا سرما به مدتی بیشتر از ۲۰ دقیقه ممکن است به بافت ناحیه دردناک آسیب بزند. در صورت بی‌حسی پا باید توجه بیشتری به این موضوع شود.

همچنین از آنجایی که سرما یا حرارت زیاد می‌تواند به پوست آسیب بزند، باید از تماس مستقیم منبع آن‌ها با پوست جلوگیری شود. استفاده از یک لایه حوله یا پارچه نخی می‌تواند برای این منظور مفید باشد.

 تزریق کورتیکواستروئید 

تزریق کورتیکواستروئید می‌تواند با کاهش دادن التهابات مفصل زانو باعث کاهش فشار روی عصب‌ها و درمان زانودرد عصبی شود.

بوت طبی (ارتوتیک)

در صورتی که به علت عدم توانایی خم کردن پا، راه رفتن بیمار دچار مشکل شود، از انواع بوت‌های طبی برای پشتیبانی از پا و بهبود شرایط حرکتی آن استفاده می‌شود. استفاده از این تجهیزات پزشکی می‌تواند در پروسه درمان بسیار موثر باشد.

عمل جراحی

انجام عمل‌های جراحی برای شکستگی استخوان، تومور یا دیگر بیماری‌های تهاجمی زانو که منجر به زانودرد عصبی شده‌اند، می‌تواند در درمان زانودرد ناشی از آن‌ها موثر باشد.

همچنین در صورتی که با اصلاح مشکلات و درمان‌های معمول نشانه‌ای از بهبودی مشاهده نشود، انجام عمل جراحی آزادسازی عصب پرونئال برای برداشتن فشار از روی عصب زانو انجام می‌گیرد.

فیزیوتراپی

اگر عصب زانو برای مدت طولانی تحت فشار قرار بگیرد ممکن است به طور دائمی آسیب ببیند. در چنین شرایط عمل جراحی کارساز نخواهد بود و باید به کمک روش‌های فیزیوتراپی به تقویت اندام‌های موثر در راه رفتن و تقویت شرایط حرکتی بدن پرداخت.

مدت زمان بهبودی پس از درمان زانودرد عصبی چقدر است؟

اگر رفتار یا وضعیتی که باعث فشردگی عصب زانو و زانودرد عصبی ناشی از آن شده اصلاح شود، ظرف چند روز الی چند هفته می‌توان شاهد بهبود علائم این عارضه بود.

در صورتی که به عمل جراحی برای درمان زانودرد عصبی نیاز باشد، معمولا علائم بیماری بلافاصله بعد از عمل از بین خواهند رفت. هرچند باید توجه داشت که بهبودی کامل این عارضه حدود چهارماه زمان می‌برد.

با راه‌حل‌های پیشگیری از بروز زانودرد عصبی آشنا شوید

برای پیشگیری و تکمیل فرآیند درمان زانودرد عصبی، توجه به موارد زیر می‌تواند کارساز واقع شود: اجتناب از فعالیت‌ها و رفتار‌هایی که باعث اعمال فشار به عصب پرونئال می‌شود. مانند دوری از حرکت‌هایی، چون پا روی پا انداختن، چمباتمه زدن‌های مکرر، و پوشیدن لباس‌ها یا بوت‌های ساق‌دار بلند که باعث تحت فشار قرار گرفتن اعصاب پا می‌شوند.

اگر به دلایلی از گچ، آتل، بریس یا زانوبند‌های طبی استفاده می‌کنید باید توجه داشته باشید که این وسایل باعث اعمال فشار به اعصاب پا نشوند. برای جلوگیری از چرخش پا در زمان استراحت‌های طولانی، با قرار دادن تکیه‌گاه‌های نرم در اطراف زانو، مانع از حرکت‌های ناخواسته پا‌ها شوید.

برای پیشگیری از آسیب‌های ناشی از قرارگیری زانو در موقعیت‌های نامناسب، دائما موقعیت آن را تغییر دهید و از اعمال فشار طولانی به کناره‌های زانو جلوگیری کنید.

هرچه که در داخل کاسه زانو یا خارج از آن باعث فشردگی و اعمال فشار بر این رشته عصبی انشعاب یافته از سیاتیک شود، می‌تواند به زانودرد عصبی و احساس ناخوشایند در ناحیه زانو منجر شود.

اگر علت زانودرد عصبی از بین برود و فشار وارده به عصب کاهش یابد، رفته رفته شاهد التیام و بهبودی این عارضه خواهیم بود، اما در مواردی عمل جراحی برای درمان زانودرد عصبی اجتناب‌ناپذیر است. با مراجعه به پزشک و انجام آزمایشات تشخیصی می‌توانید دلیل اصلی زانودرد عصبی را بشناسید و برای درمان آن انجام اقدامات موثری را تحت نظر متخصص پیگیری کنید.