شهرستان تاریخی داراب با بیش از ۱۰۰ اثر ثبتی تاریخی و طبیعی در جنوب ایران و جنوب شرقی استان فارس قرار دارد،
وجه تسمیه این شهرستان برگرفته از نام داریوش است و در شاهنامه فردوسی هم روایت شده و قدمتی چندین هزار ساله دارد.
در بررسی‌های اخیر گروه باستان شناسی حاکی از کشف ۳۰۰ محوطه باستانی و بیش از ۳۰ سکونتگاه با قدمت ۴۰ هزار ساله در داراب دارد.
شهرستان داراب از نظر جمعیت و وسعت چهارمین شهرستان بزرگ فارس بین ۳۷ شهرستان است، این شهرستان دارای فرمانداری ویژه است و در جاده ترانزیت فارس به هرمزگان و در فاصله ۲۴۰ کیلومتری از شیراز و ۳۱۵ کیلومتری از بندرعباس و هم مرز با دو استان هرمزگان و کرمان و ۷ شهرستان است.
داراب کهن در واقع ایران کوچک چهارفصل است و مرتفع‌ترین قله این شهرستان با حدود ۳۲۰۰ متر مرتفع‌ترین و مناطقی از دشت فورگ با حدود ۷۵۰ متر ارتفاع از سطح دریا پایین‌ترین مکان در جغرافیای این شهرستان است.
دارابگرد ۲۵۰۰ ساله اولین شهر مدور دنیا و نخستین پایتخت سلسله ساسانیان و یکی از قدیمی ترین شهرهای ایران است.
مساحت این شهر تاریخی حدود ۳۳ کیلومتر مربع و دیوار و خندق اطراف آن ۶ کیلومتر طول دارد و ارتفاع دیوارها بیش از ۱۰ متر بوده که به مرور دچار فرسایش شده و هم اکنون حدود ۶ متر ارتفاع دارد.
همچنین عرض خندق اطراف این شهر مهم حدود ۵۰ متر بوده و عمق خندق هم ۱۰ متر و مملو از آب بوده و آب این شهر و خندق از رودخانه رودبال تأمین می شده است.
شهرهای مدور دیگری در سایر نقاط دنیا با الگو برداری از دارابگرد ساخته شده که البته دارای پلان مشابه داربگرد نبوده و شهر مدور کامل نیستند.
شهر باستانی دارابگرد در دوران حکومت شبانکاره و در پی حمله سلجوقیان با خاک یکسان شده و ساکنان این شهر ابتدا به تنگ رمبه و بعد به محل کنونی شهرداراب نقل مکان کردند.
برخی مورخان هم معتقدند استون هنج دارابگرد (سازه‌های سنگی) این شهر از قدیمی ترین سازه‌های سنگی جهان است.
آتشکده آذرخش یکی از آتشکده‌های خاموش ایران است که تنها بنای یکپارچه سنگی و دست کند دنیا نیز معرفی شده است.
این آتشکده در فاصله حدود ۵ کیلومتری جنوب شرقی شهر کنونی داراب قرار دارد.
این سازه شگفت انگیز با نمای صلیبی شکل به مساحت ۴۲۰ متر مربع است که در سال ۱۳۱۴ ثبت ملی شده، پژوهشگران معتقدند که این بنای زیبا ابتدا معبد مهرپرستان آریایی بوده و در عصر ساسانی به آتشکده تبدیل شده و در دوره اتابکان به مسجد تبدیل شده است.
در نزدیکی این آتشکده زیبا، آسیابی خاص دیده می‌شود که در دل کوه ساخته شده و از نظر معماری در نوع خود بی نظیر است.
این نقش بسیار زیبا در فاصله ۴ کیلومتری جنوب شهر کنونی داراب قرار دارد و در سال ۱۳۱۵ به شماره ۲۶۷ ثبت آثار ملی شده و متعلق به دوران ساسانیان است.
این نقش برجسته زیبا پیروزی شاپور اول بر امپراطوران روم به تصویر کشیده شده و در زمان شاپور اول شاهنشاه ساسانی و به دلایل مختلف ازجمله شکست امپراطوری روم ساخته شده است.
امپراطوری روم از سال ۲۴۲ میلادی تا سال ۲۶۰ میلادی به ایران حمله کردند و در مرحله آخر والرین رومی با ۷۰ هزار سناتور و سرباز اسیر ساسانیان شدند که به همین منظور شاپور دستور داد تا سنگ تراشان سنگ نگاره‌های متعددی در شاهراهای مهم عبوری و در دل کوه کنده کاری کنند تا مردم ان زمان و آینده از دستاوردهای ساسانیان آگاه شوند و نقش شاپور داراب هم یکی از آن نقش های مهم است که نظیر ندارد.
این بنای بسیار زیبای تاریخی مذهبی، تنها بنای چهار مناره‌ای آجری دنیاست به نوعی خدای خانه مسجد جامع عتیق و آرامگاه اعتماد الدوله در هند به این مسجد شباهت دارد، بنقلی این بنای زیبا و مهم متعلق به دوران سلجوقیان است و در زمان شاه طهماسب یکم صفوی مرمت شده است.
فضای مسجد پوشیده از درختان پرتقال و نارنج و نخل است و بنای اصلی مسجد بصورت مستطیل است که در زوایای چهارگانه آن چهارمناره دیده می‌شود و بزرگترین بخش بنا شبستان مرکزی است .
معماری این مسجد زیبا به شیوه بناهای دوره سلجوقی و مساحت آن ۳۸۰ متر مربع بوده و معماری مناره‌های این مسجد بر خلاف بیشتر مساجد ایرانی که دایره ای است.
از دوازده ضلع مساوی تشکیل شده و بر اساس بررسی‌های انجام شده از نظر معماری و سبک بنا در نوع خود بی نظیر است.
این تنگه زیبا در فاصله ۶۵ کیلومتری جنوب شرقی شهر داراب و در نزدیکی شهر رستاق داراب قرار دارد.
این منطقه را می‌توان به عنوان یکی از قدیمی ترین راه‌های ارتباطی جنوب و قدیمی ترین راه میان داراب و بندرعباس نام برد که در گذشته نقش مهمی در مسائل امنیتی و دفاعی داشته است و در دهه ۴۰ با ساخته شدن جاده کم کم این تنگه به فراموشی سپرده شده است.
این تنگه حدود ۲۰ کیلومتر طول دارد و اطراف آن با کوه‌های مرتفع و گذرگاه‌های صعب العبور احاطه شده و در این منطقه قصر تاریخی زیبایی بنام قصر دختر وجود دارد.
در مسیر این تنگه آب انبارهای زیادی وجود داشته که تنها دو آب انبار به جا مانده، همچنین آتشکده‌هایی در تنگ چک چک رستاق وجود دارد که قدمتی برابر با عصر ساسانیان دارد.
قصر آینه در این تنگه توسط کوه‌ها احاطه شده و در قسمت غربی این قصر قسمتی از کوه تراشیده شده که بر اساس روایات آینه بزرگی در این قسمت قرار داشته که نمای کلی قصر را نمایش میداده و عده‌ای هم بر این باورند که کوه برای حک شدن نقش برجسته صیقلی شده و براساس روایات دیگری، فرمانروای این قصر دختری زیبا رو که در سوارکاری و تیراندازی شهره عام و خاص بوده از آینه بزرگی برای زیرنظر گرفتن سربازان استفاده می‌کرده است.
آبشار زیبای فدامی جز آثار طبیعی ثبتی داراب است.
آین آبشار درفاصله حدود ۱۳۰ کیلومتری از شهر داراب و فاصله حدود ۹ کیلومتری شهر فدامی در بخش فورگ شهرستان داراب قرار دارد، در گذشته این آبشار با عرض ۸۰۰ متر به عنوان عریض‌ترین آبشار طبیعی ایران محسوب می‌شد که به دلیل خشکسال های اخیر امروز عرض آبشار به حدود ۲۰۰ متر می‌رسد.
ارتفاع این آبشار از سطح دریا حدود ۹۰۰ متر است و در حدود فاصله ۵۰۰ متری شمال این آبشار که آب شیرین دارد.
آبشار آب شور وجود دارد که هر دو آبشار بصورت دائمی جریان دارد و یکی از ویژگی‌های آبشار فدامی وجود آب سرد و گرم، شور و شیرین است.
از ویژگی‌های دیگر این آبشار این است که در زمستان آبی گرم و در تابستان آب ان سرد است، ارتفاع آبشار آب شیرین بین ۱۲ تا ۲۰ متر و ارتفاع آبشار آب گرم بین ۱۰ تا ۱۵ متر است.
این دره زیبا در فاصله حدود ۸۵ کیلومتری از شهر داراب به سمت بندرعباس و در محدوده مجموعه تونل‌ها و پل هوایی زیبای فورگ با ارتفاع ۸۵ متر و یکی از زیباترین و مرتفع‌ترین پلهای هوایی کشور است قرار دارد.
این مکان زیبا بین بخش رستاق و بخش فورگ شهرستان و در فاصله حدود ۹ کیلومتری شهر دوبرجی فورگ و فاصله حدود ۱۴ کیلومتری شهر رستاق قرار دارد.
این دره زیبا از پل هوایی تا سرچشمه حدود ۴ کیلومتر طول دارد و از آبشارها و حوضچه‌های زیبا تشکیل شده و برای رسیدن به چشمه پنجعلی این منطقه مسیری هموار است اما از چشمه پنجعلی تا سرچشمه اصلی نیاز به تجهیزات مورد نیاز و مهارت فنی کوهنوردی دارد و در انتهای دره به گودال بزرگی روبرو می‌شویم که آب زلال در ان جمع شده واین آب از چشمه‌های زیر زمین می‌جوشد.
این دشت بسیار زیبا با وسعت حدود ۶ هزار هکتار در مناطق کوهستانی شهرستان داراب قرار دارد و با تولید سالانه حدود ۸ هزار تن انواع گل و گل محمدی سهم بسزایی در تولید و صادرات گل و عرقیات به سراسر کشور و شهرهایی مانند کاشان، میمند و سایر کشورهای دنیا دارد، بیشترین سطح زیر کشت گل شهرستان داراب در روستاهای کوهستانی و خوش آب و هوای لایزنگان، نوایگان، مروارید و منطقه شکرویه است.
شهرستان داراب جز شهرستانهای گرمسیری کشور محسوب می‌شود اما توجه به اینکه انتهای رشته کوه‌های زاگرس به طول حدود ۱۷۰ کیلومتر در این شهرستان قرار دارد و ۵ قله بالای ۳ هزار متر و بیش از ۳۵ قله بالای ۲ هزار متر در جغرافیای شهرستان داراب قرار دارد، این شهرستان آب و هوایی خاص و چهارفصل دارد.
منبع: مهر