از زمان به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان، تغییراتی در کار خبرنگاران و رسانه‌ها بوجود آمده . روزنامه نگاران و مسئولان رسانه‌ها می گویند محدودیت‌هایی در نشرات رسانه‌ها وضع شده که کار رسانه‌ای را با چالش مواجه ساخته که این مشکلات در برخی موارد باعث غیرفعال شدن رسانه‌ها در این کشور شده .
وضعیت رسانه‌های تحت حاکمیت طالبان در افغانستان
همچنین نهاد‌های حامی رسانه‌ها هشدار می‌دهند که اگر وضعیت به همین شیوه ادامه پیدا کند آزادی بیان رسانه‌ها در آینده، نگران کننده است، اما طالبان می گویند که این گروه از رسانه‌ها حمایت می شوند و یک سلسله محدودیت ها، فقط بر رسانه‌هایی وضع شده که خلاف موازین اسلامی نشرات داشتند.
در این گزارش برخی مصاحبه شونده‌ها به دلیل مسئل امنیتی نام مستعار خود را بیان داشته اند.
خبرنگاران و مسئولان رسانه ها: وضع محدودیت ها، اکثر رسانه‌ها را غیرفعال ساخته اند
شماری از مسئولان رسانه‌ها در کابل و ولایات، از آنچه که بر سر کار و فعالیت رسانه‌ها آمده، ابراز نگرانی نموده می گویند: از زمان سقوط جمهوریت تاکنون یک سلسله محدودیت‌هایی در بخش نشراتی رسانه‌ها وارد شده که این کار، حتی در برخی جا‌ها باعث متوقف شدن نشرات رسانه‌ها شده اند.
جاوید عیسی خیل (نام مستعار) که مسئول یک رسانه تصویری در ولایت بغلان در شمال افغانستان است در گفت و گوی تلفنی با خبرنگار باشگاه خبرنگاران جوان می گوید: رسانه‌ها در این ولایت، منابع اقتصادی خود را از دست داده که حتی توانایی تحویل صرفیه برق خود را ندارند چی برسد به اینکه برای کارمندان و خبرنگاران شان حقوق بپردازند.
به گفته عیسی خیل، با آنکه گروه طالبان ده‌ها بار در رسانه‌ها اعلام کرده که هیچ محدودیتی برای رسانه‌ها و خبرنگاران وضع نکرده، اما اکنون در این ولایت هیچ خبرنگاری بدون دریافت اجازه نامه و هماهنگی ریاست اطلاعات و فرهنگ طالبان اجازه تهیه و پخش گزارش را ندارند.
این فعال رسانه‌ای معتقد است، بیش از ۸۰ درصد رسانه‌ها در بغلان بسته شده و نزدیک به ۲۰ درصد دیگر با وضعیت بد اقتصادی فعالیت می‌کنند.
همچنین خبرنگارانی که از زمان آغاز حکومت طالبان در این ولایت با رسانه‌های کابل کار می کردند به دلیل وضع محدودیت‌ها نتوانستند در طول چندین هفته حتی یک گزارش هم تهیه کنند و این مورد سبب شد که آنان از وظایف شان کنار بروند.
در کابل، جمشید پیمانی (نام مستعار) مسئول یک رسانه تصویری می گوید: شماری از خبرنگاران که در ولایات مختلف، شغل شان را از دست داده بودند به کابل آمده و در جستجوی آن هستند که از هر راه ممکن حتی غیرقانونی کشور را ترک نمایند.
به گفته او، چندی پیش ۱۵ تن از خبرنگاران که با یکی از رسانه‌ها در کابل کار می کردند به دلیل وضعیت بد مالی رسانه و عدم پرداخت حقوق شان و همچنان اعمال محدودیت از سوی طالبان بر رسانه ها، وظایف شان را ترک نمودند و اکنون در کشور‌های ترکیه، پاکستان و ایران به سر می برند و در وضعیت ناگوار اقتصادی قرار دارند.
در ولایت خوست در شرق افغانستان، خبرنگاران می گویند: طالبان به مسئولان رسانه‌ها گفته اند که پخش موسیقی از طریق رسانه‌ها در این ولایت ممنوع است در ضمن به آنان هشدار داده شده که موضوع ممنوعیت پخش موسیقی را که از سوی این گروه وضع شده به هیچ عنوان، رسانه‌ای نسازند.
شنیده‌ها از ولایت تخار نیز حاکیست، مسئولان طالبان گفته اند که هیچ خبرنگاری بدون هماهنگی ریاست اطلاعات و فرهنگ، حق تهیه گزارش را ندارد، در صورت تخلف از این امر مورد پیگرد قرار خواهند گرفت.
همچنین در این ولایت به مسئولان رسانه‌ها تاکید شده که هرچه زودتر جواز‌های شان را تمدید و مالیه را سر وقت تحویل نمایند در حالی که به گفته خبرنگاران در این ولایت، رسانه‌ها برای تحویل صرفیه برق شان پول ندارند.
اما در هرات باستان در غرب افغانستان، روزنامه نگاران می گویند: ریاست اطلاعات و فرهنگ طالبان در نشستی با مسئولان رسانه‌های محلی و خبرنگاران هشدار دادند که پخش خبرهای منفی در مورد طالبان، نشر هرنوع موسیقی خلاف دستورات اسلامی، خبرهای بدون تحقیق و جزییات کامل و هر نوع برنامه ای که باعث تحقیر اعضای گروه طالبان شود ممنوع است.
نهاد‌های حامی رسانه‌ها در افغانستان چی می گویند؟
نی: وضعیت خبرنگاران و رسانه‌های افغانستان نگران کننده است.
نهاد نی یا حمایت کننده رسانه‌های آزاد افغانستان با ابراز نگرانی از وضعیت بد اقتصادی و نشراتی رسانه‌ها در این کشور می گوید: از زمان روی کار آمدن طالبان، درب ده‌ها رسانه در سراسر افغانستان بسته شده که با غیرفعال شدن رسانه‌های آزاد، تعداد زیادی از خبرنگاران و کارمندان رسانه‌ای نیز بیکار شده اند.
نی می گوید: بسته شدن رسانه‌ها و بیکار شدن خبرنگاران نگران کننده است که می‌تواند صدمه بزرگی بر پیکر آزادی بیان، دسترسی به اطلاعات و فعالیت رسانه‌ای در کشور محسوب گردد.
به گفته نی، از سوی دیگر در شرایط موجود، مصونیت جان خبرنگاران و رسانه‌ها نیز مایه نگرانی است که اخیرا شاهد آتش‌سوزی و نابود شدن رسانه‌ها از جمله رادیو رابعه بلخی در ولایت بلخ بودیم. اما در ولایت بلخ، ذبیح الله نورانی رییس اطلاعات، فرهنگ و مسئول اطلاع رسانی گروه طالبان در این ولایت در پاسخ به چگونگی حریق شدن این رسانه و اینکه تاکنون چی اقداماتی را برای دوباره فعال ساختن آن انجام داده، چیزی نمی گوید.
از جانب دیگر لت و کوب تعدادی از خبرنگاران از سوی افراد نامعلوم بر این نگرانی افزوده.
به گفته نی تهدید و لت و کوب خبرنگاران و حریق شدن یک رسانه، زمینه دسترسی شهروندان به اطلاعات را نیز محدود کرده.
نی همچنین از وضعیت موجود در برابر خبرنگاران و وضعیت دسترسی به اطلاعات و آزادی بیان در کشور ابزار نگرانی کرده و این عوامل را ابزاری برای محدود ساختن فعالیت رسانه‌های آزاد در افغانستان می‌داند.
نی از مسئولین طالبان می‌خواهد تا در راستای تامین امنیت رسانه‌ها اقدام نموده تا فعالیت آزاد رسانه‌ها و خبرنگاران در افغانستان تضمین شود.
خانه ملی خبرنگاران: رویکرد طالبان نسبت به رسانه‌ها تغییر مثبت داشته
سید یاسین متین مسئول خانه ملی خبرنگاران افغان می گوید: شماری از افراد استفاده جو در ۲۰ سال گذشته از نام خبرنگاران سوء استفاده کرده، کمک‌های مالی را خودشان گرفته اند که اکنون در خارج از کشور به سر می برند.
متین معتقد است خبرنگاران در وضعیت بد اقتصادی قرار دارند حتی مواردی پیش آمده، که خانه ملی خبرنگاران از اعضای این نهاد پول جمع آوری کرده و به روزنامه نگارانی که وضعیت اقتصادی شان خوب نبوده، کمک کردند.
به گفته متین، صندوق بیمه ملی خبرنگاران که در سال ۱۳۹۲ خورشیدی ایجاد شد در اثر تحولات اخیری که در کشور به وقوع پیوست، مسدود گردیده.
متین می گوید: بر اساس نظرسنجی که خانه ملی خبرنگاران در ۳۴ ولایت انجام داده، اکثر رسانه‌ها به دلیل وضع محدودیت از سوی طالبان و مشکلات اقتصادی غیر فعال شده اند، اما او ابراز امیدواری می‌کند که در چندین نشستی که با مقامات طالبان داشتند، رویکرد این گروه نسبت به رسانه‌ها و خبرنگاران تغییر کرده و طالبان وعده سپرده اند که در مورد شماری از عملکردها کار جریان دارد که به زودی همگانی خواهند شد.
اتحادیه ملی خبرنگاران: رسانه‌ها استقلال نشرانی خود را از دست داده اند
مسرور لطفی مسئول اتحادیه ملی خبرنگاران افغانستان در صحبت با خبرنگار تحریریه افغانستان باشگاه خبرنگاران جوان می گوید که از آغاز حکومت طالبان در افغانستان تاکنون، رسانه‌های این کشور استقلال نشراتی خود را از دست داده و برنامه‌های شان تحت سانسور قرار گرفته.
مسرور لطفی می گوید: بر اساس یک نظرسنجی که این نهاد انجام داده و در آن بیش از ۵۰۰ خبرنگار به شمول ۲۵ درصد بانوان خبرنگار از ۳۴ ولایت اشتراک نموده نتایج آن چنین است:
۹۰ درصد اشتراک کنندگان گفته اند در دوره حکومت طالبان، به طور کلی رسانه‌ها استقلال نشراتی خود را از دست داده، در پخش اطلاعات و اخبار آزاد نیستند و همواره زیر سانسور قرار می گیرند.
به گفته او، ۱۰ درصد دیگر گفته که رسانه‌ها در نشر اطلاعات آزاد هستند. بر اساس این نظرسنجی، خبرنگاران داخلی و خارجی نمی توانند بدون خشونت‌های فیزیکی و لفظی اطلاعات را به دست بیاورند.
به گفته اشتراک کنندگان، عدم دسترسی به اطلاعات یکی از عوامل بسته شدن بیشتر رسانه‌ها در کشور است.
همچنین برای ۹۰ درصد خبرنگاران گفته در شرایط کنونی، قانون مشخص و چتر حقوقی برای پشتیبانی از رسانه‌ها وجود ندارد، اما ۱۰ درصد دیگر گفته که چنین قانونی وجود دارد.
در نظرسنجی مذکور ۲۰ درصد، مداخله ریاست‌های اطلاعات و فرهنگ ولایات، ۳۰ درصد نیرو‌های امنیتی طالبان را در جریان مصاحبه‌ها و ۵۰ درصد دیگر، مردم را عامل ایجاد مشکلات در برابر رسانه‌ها عنوان نموده اند.
به گفته لطفی زمانی که قانون روشن و آشکار وجود نداشته باشد برخورد‌های سلیقه‌ای با رسانه‌ها در بخش دسترسی به اطلاعات، مداخله بخش‌های نظام بر اساس ذهنیت خودشان با رسانه ها، باعث ایجاد مشکلات متعددی در این بخش می شود که اکنون این موارد اتفاق افتاده اند.
سازمان گزارشگران بدون مرز: در ۵ ماه گذشته، ۲۳۱ رسانه تعطیل و ۶۴۰۰ خبرنگار بیکار شده
رضا معینی مسئول دفتر افغانستان و ایران سازمان گزارشگران بدون مرز با انتقاد از وضعیتی که رسانه‌های افغانستان پس از قدرت گرفتن طالبان با آن رو به‌رو شده اند می گوید: بدون رسانه‌های آزاد نمی‌توان مدعی مبارزه با فقر و گرسنگی و فساد و پیشگیری از اعتیاد و دیگر بلا‌های سیاسی و اجتماعی شد.
سازمان گزارشگران بدون مرز می گوید یافته‌های آنان نشان می‌دهد که از زمان به قدرت رسیدن طالبان در ماه آگست، فضای رسانه‌ای در افغانستان به گونه ای بنیادی، دگرگون شده که در این میان بیشترین ضربه را خبرنگاران زن افغان متحمل شده‌اند.
بر اساس نتایج تحقیق مشترک این سازمان و انجمن ژورنالستان آزاد افغانستان، در ۴ ماه گذشته، بیش از ۴۰ درصد رسانه‌های افغانستان تعطیل شده‌اند.
در کل ۲۳۱ رسانه تعطیل و ۶۴۰۰ خبرنگار و همکار رسانه کار خود را از دست داده‌اند، خبرنگاران زن افغانستانی بیشترین آسیب را دیده‌اند، از هر پنج نفر چهار تن بیکار شده‌اند، بیش از ۶۰درصد خبرنگاران و همکاران رسانه‌ها از کار سبک رها شده‌اند، زنان خبرنگار بیشتر از مردان آسیب دیده که ۸۴ درصد آن‌ها کار خود را از دست داده‌اند.
گزارشگران بدون مرز گفته که از ده هزار و ۷۹۰ کارمند رسانه‌ای در افغانستان، ۸ هزار و ۲۹۰ مرد و ۲ هزار و ۴۹۰ زن تا پیش از تشدید جنگ به ویژه پس از ۲۴ اسد(مرداد) از کار مانده اند؛ اکنون تنها ۴ هزار و ۳۶۰ تن هنگام تهیه این گزارش تحقیقی در رسانه‌ها کار می‌کنند، ۳ هزار و ۹۵۰ مرد و ۴۱۰ زن که می‌توان گفت از هر پنج کارمند زن ۴ تن (۸۴ درصد) و از هر دو کارمند مرد یکی (۵۱ درصد) کار خود را از دست داده‌اند.
همزمان این سازمان مدافع خبرنگاران از افزایش فشار طالبان بر روزنامه‌نگاران ابراز نگرانی کرده و گفته که در برخی از ولایات، خبرنگاران قبل و بعد از تهیه هر خبر و گزارشی باید با مجوز طالبان گزارش خود را تهیه و نشر کنند.
فدراسیون بین‌المللی خبرنگاران: احتمال سقوط اکثر رسانه‌ها وجود دارد
فدراسیون بین‌المللی خبرنگاران در تازه‌ترین گزارش خود گفته: صد‌ها رسانه در افغانستان به دلیل مشکلات مالی، تهدیدات، محدودیت‌ها و موانع پس از به قدرت رسیدن طالبان بسته شده‌اند و هزاران خبرنگار و متخصصان رسانه، از جمله زنان وظیفه‌های خود را از دست داده‌اند.
بر اساس بررسی اتحادیه ملی خبرنگاران افغانستان که در ۳۳ ولایت صورت گرفته، ۳۱۸ رسانه بعد از به قدرت رسیدن طالبان بسته شده که از ۶۲۳ رسانه فقط ۳۰۵ مورد آن هنوز فعالیت دارند.
طبق این گزارش ۲۰ روزنامه از ۱۱۴ روزنامه فعال، ۵۱ شبکه تلویزیونی، ۱۳۲ ایستگاه رادیویی و ۴۹ ایستگاه آنلاین رسانه بعد از به قدرت رسیدن طالبان از فعالیت باز مانده اند.
این فدراسیون می گوید که از میان بیش از ۵هزار خبرنگار تنها ۲ هزار و ۳۳۴ تن به فعالیت رسانه‌ای خود ادامه می‌دهند و بقیه شغل‌خود را از دست داده‌اند که از جمله ۷۲ درصد زنان خبرنگار را نیز شامل می شوند.
به دلیل نداشتن آمار صحیح از تعداد خبرنگاران، برخی آمار‌های ارائه شده از سوی مراجع مختلف با یکدیگر تناقض دارد، اما به جهت احترام به نظر مصاحبه شوندگان سعی شده عین مطالب آورده شود.
مقامات طالبان چه می گویند؟
انعام الله سمنگانی معاون سخنگوی طالبان در صحبت با خبرنگار تحریریه افغانستان باشگاه خبرنگاران جوان می گوید: تا کنون هیچ رسانه‌ای از سوی این گروه تهدید و درب شان نیز بسته نشده.
به گفته سمنگانی، رسانه‌هایی که از فعالیت بازمانده اند متکی به کمک‌های مالی نهاد‌های خارجی بودند و خودکفایی اقتصادی نداشتند به این دلیل می توان بیطرفی شان را زیر سوال برد، چون به حرف کسانی عمل می‌کردند که از سوی شان کمک مالی دریافت می‌نمودند.
به گفته سمنگانی شماری از حلقاتی که با دین مردم افغانستان دشمنی داشتند از طریق رسانه‌های مورد نظر شان باعث چند پارچگی میان مردم افغانستان شدند به همین منظور در صدد ایجاد کمیسیونی زیرنام کمیسیون تخطی رسانه‌ها هستیم تا مواردی که در بخش رسانه‌ها و خبرنگاران صورت می‌گیرد از آن جلوگیری نماییم.
او می گوید: حکومت طالبان در تلاش است که در آینده نزدیک یک بازار خوب رسانه‌ای وجود داشته باشد تا هر رسانه به خودکفایی اقتصادی برسد، اما شماری از رسانه‌ها به کمک مالی طالبان دوباره فعال شدند.
به گفته سمنگانی، نه تنها در افغانستان؛ بلکه هیچ کشوری به رسانه‌های داخلی اجازه نمی دهد که به کمک خارجی‌ها وابسته باشد، چون امنیت ملی را با خطر مواجه می‌سازد از همین رو،هر زمانی که رسانه‌ها خودکفایی اقتصادی داشته باشند می‌توانند به مراتب بهتر و بیشتر بی طرفی خود را حفظ کنند.
طالبان: ما قانون رسانه‌های همگانی حکومت پیشین راقبول داریم
ذبیح الله مجاهد سخنگوی طالبان در نشست مطبوعاتی که از سوی کمیته مصونیت خبرنگاران (چهارشنبه، ۱۳ دلو ۱۴۰۰ خورشیدی) در کابل برگزار شد گفته ما قانون رسانه‌های همگانی حکومت پیشین را مطالعه کرده ایم و از نظر طالبان این قانون هیچ گونه نقصی ندارد.
بلال کریمی، معاون سخنگوی طالبان نیز همزمان به نقل از مجاهد در توئیتی نوشته: ما قانون قبلی رسانه‌ها را مطالعه کردیم که هیچ کدام نقیصه نداشت.
مجاهد گفته است که رسانه‌ها باید در نشرات خود منافع ملی، ارزش‌های اسلامی و وحدت ملی را در نظر بگیرند. طالبان در صدد احیای مجدد کمیسیون تخطی رسانه است تا جلوی سوء تفاهم‌ها گرفته شود و در صورت به میان آمدن هر گونه مشکل، از طریق این کمیسیون برای حل آن اقدام شود.
او همچنین گفته: موضع طالبان این است که از هرگونه انتقاد سالم رسانه‌ها حمایت می‌کند، اما رسانه‌ها باید از شایعه پراکنی خودداری کنند. مجاهد در ادامه گفته به دلیل اینکه رسانه‌ها صدای ملت را به گوش مسئولان دولت می‌رسانند، طالبان از رسانه‌ها حمایت می‌کنند.
همزمان کمیته مصونیت خبرنگاران با نشر بیانیه‌ای به نقل از ذبیح‌الله مجاهد گفته است: پس از تشکیل این کمیسیون هیچ نهاد و یا وزارت حکومت طالبان در کار رسانه‌ها مداخله نخواهد کرد. در این بیانیه همچنان گفته شده که کارمندان زن رسانه‌ها با رعایت اصول اسلامی و ملی می‌توانند به کار رسانه‌ای خود ادامه دهند.
کارشناسان معتقدند با تحولات میدانی در عرصه‌های سیاسی و اجتماعی افغانستان، این روند کاهشی در تعداد رسانه‌ها و خبرنگاران به ویژه تعطیلی برخی از آن‌ها که از خارج افغانستان تمویل می‌شدند طبیعی است، البته طالبان باید ثابت کنند تعامل با رسانه‌های باقیمانده چگونه با حسن نیت است؟ آیا مسئولان طالبان هم از سعه صدر برخوردارند؟
دیده شود در آینده وضعیت رسانه‌های افغانستان چگونه خواهد شد.
باشگاه خبرنگاران جوان این موضوع را همچنان دنبال می‌کند.
گزارش از نعمت الله شایان